Dintaniw kk


 Xa`diysler toplaniwi, ta`rtipke saliniw. Shariat musilman nizamlar jiyindisi



Yüklə 294,12 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə33/42
tarix31.12.2021
ölçüsü294,12 Kb.
#82366
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   42
Dintaniw kk (2)

3. Xa`diysler toplaniwi, ta`rtipke saliniw. Shariat musilman nizamlar jiyindisi. 

Islam  dininde  ataqli  xa`m  abiroyli  esaplang`an  adamlar  ta`repinen  jetkizilgen  xa`diysler 

isenimli dep belgilengen. Xa`diyslerdi jetkergen adamlar arasinda qandaydir uzilis bolg`an bolsa, bul 

xa`diysler  guzal,  eger  xa`diysti  jetkizgenler  arasinda  xurmetke  xa`m  isenimge  ilayiq  adamlar  kirip 

qalg`an  bolsa,  bunday  xa`diysler  isenimsiz  dep  seaplang`an.  Sol  sebepten  xa`m  xa`r  bir  xa`diys  eki 

bo`limnen  ibarat.  Onin`  birinshi  bo`liminde  usi  xa`diysti  jetkizgen  adamlardin`  atlari,  bunda 

Muxammed  Payg`ambardin`  xikmetli  so`zlerin  o`zi  qulag`i  menen  esitken  adamlardin`  atlari  sanap 

ko`rsetilgen.  Ekinshi  bo`liminde  bolsa  xa`diystin`  mazmuni  keltirilgen.  Xa`diyslerdin`  alti  toplami 

do`retilgen.  Olardin`  arasinda  ekewi  –Saxiyx  al-Buxoriy  xa`m  Saxiyx  al-Muslim  ko`birek 

qa`dirlenedi. Bul alti toplam Saxiyx as-sitta (Alti isenimli toplam) dep ataladi. Olardi toplag`anlarU` 

a`.  Imam  Abu  Allox  Muxammad  ibn  Ismoil  ibn  Ibroxim  ibn  Mug`ira  ibn  Bardazbex  al-

Buxoriy  (a`9n`/ha`0  jilda  Buxarada  tuwilg`an,  g`o`u`/hw0  jili  Samarkandtin`  Xartang  awilinda 

dun`yadan  o`tken).  Ol  o`miri  dawaminda  u`00000nan  ziyat  xa`diys  toplag`an  xa`m  olardin`  wg`o`0 

isenimli  dep  tapqan  xa`m  Saxiyx  al-Buxoriy  yamasa  Al-Jomi  as-Saxiyx  dep  atalg`an  kitabina 

kirgizgen. 

g`. Imom Abu-l-Xusayn Muslim ibn Xajjoj Kushayriy Nishopuriy (g`0g`/ha`w-g`u`a`/hwo`j). 

Ol  q00000  xa`diys  toplag`an    xa`m  olardin`  a`g`000  G`isenimliG`  dep  tapqan  xa`m  G`Saxiyx  al-

MuslimG` kitabina kirgizgen. 

q.  Imom  Abu  Dovud  Sulaymon  ibn  Jorud  ibn  Ashas  Sijistoniy      (g`0g`/ha`w-  g`wo`/hh9)ol 

G`Sunani Abi DovudG` kitabinin` avtori. 

n`.  Imom  Abu  ar-Raxman  ibn  Ali  ibn  Shabiy  Nasoiy  (g`a`o`/hg`o`  -  g`wq/hhw  jj)  ol 

G`Sunnani NasoiyG` kitabinin` avtori. 

o`.  Imom  Abu  Abd  Allox  Muxammad  ibn  Yusuf  ibn  Mojja  (g`09/hg`-  g`wq/hhw  jj),  ol 

G`Sunain ibn MojjaG` kitabinin` avtori. 

      u`. Imom Abu Iso at-Termiziy (g`w9/h9q jili o`lgen). Ol G`Sunnan at-TermiziyG` shig`armasinin` 

avtori. Bul muxaddislar qatarina Abdullox ibn Aburraxmon ad-Dorimiy as-Samarqndiyda (a`ha`/w9h- 

g`o`o`/g`u`9)  xa`m  qossaq  boladi.  Ol  G`Sunnan  ad-DorimiyG`  shig`armasin  do`retken  xa`m  xa`diys 

ilimin Samarkandta rawajlandiriwg`a ulken ules qosqan. 

Islam dininin` shia mazxabinda  xa`diyslerdi toplaw o`zine ta`n o`zgeshelikleri menen ajiralip 

turadi.  Olardin`  toplamlari  G`AxborG`  (xabarlar)  dep  ataladi.  Olar  o`zlerinin`  imamlarin  xa`m  en` 

da`slep Alidi xa`mde onin` urug`larin qollap-quwatlaytug`in ulamalardi abirayli dep esaplaydi. Alige 

xa`m onin` urig`larina qarsi gu`resken adamlardan esitken xa`diyslerdi ta`n almaydilar. 

Muxammad al-Qummiy xa`m Muxammed al-Qulayniy ta`repinen du`zilgen xa`diysler topalmi 

shialar  ushin  en`  abirayli  toplamlar.  Shariat  (arabshadan  G`tuwri  jolG`,  G`ilaxiy  jolG`, 

G`nizamshiliqG`  ma`nislerin  an`latadi)-  islam  diniy  xuqiqi,  yag`niy  ba`rshe  musilmanlar  ushin  

bejeriliwi,  majburiy  bolg`an  nizamlar,  xuqiqiy  a`dep  ko`rsetpeler  jiyindisi.  Basqa  dinlerde  shariatqa 

uqsas  bolg`an  na`rse  joq.  Shariat  xa`m  dun`yaliq  xa`m  diniy  talaplardi  o`z  ishine  aladi.  Onin` 

ko`rsetpeleri  xuqiqiy,  a`dep  xa`m  diniy  qatnasiqlarg`a  birdey  qarasli.  Shariat  ja`miyettin`  xuqiqiy, 

a`dep  xa`m  diniy  turmisin  ta`rtipke  saliw  derek  sipatinda  islam  dininde  dinge  g`a`rezsiz taraw  bolip 



esaplanadi.  Bug`an  –islamnin`  ilaxiyat  du`ziminde  belgili  bolg`an  ko`plegen  ma`selelerdi  ja`miyet 

turmisinda a`meliy sin`diriw ko`z qarasinan analiz etiw sebebinen boladi. 

Musilman  xuqiqtaniwinda  Quran,Xa`diys,  Ijmo`  xa`m  Qiyas  shariat  derekleri  bolip 

esaplanadi.  Bul  jerde  qisqasha  tusinik  beretug`in  bolsaqU`  Ijmo`,  Quran  xa`m  xa`diyslerde  aniq 

ko`rsetpe berilmegen xuqiqiy ma`selelerdi sheshiwdi usi isler menen shug`illanatug`in arnawli kisiler 

toplanip birden-bir pikiri kelgen turde xu`kim shig`ariw (fatva beriw), Qiyas-Quran, Xa`diys, Ijmo`da 

belgili  bir  xuqiqiy  ma`selege  aniq  juwap  tabilmag`anda,  oni  usig`an  uqsas  ma`selege  salistiriw  joli 

menen xukim shig`ariw. Shariatti jaratiw protsessinde tiykarg`i kategoriyalar belgilep qoyilg`an xa`m 

anaw yamasa minaw a`meller usi kategoriyalarg`a tuwri keldi. Bunday kategoriyalar besew. Olardin` 

eki musilmanlar ta`repinen bejeriliwi sha`rt. Bular pariz xa`m mandub. Pariz xa`dden joqari ma`jburiy 

esaplang`an  a`meller,  Mandub-  ma`jburiy  emes,  biraq  ma`qul,  lazim  dep  esaplanatug`in  a`meller. 

Ja`ne  eki  kategoriya  bolip,  olar  qadag`alang`an  tarawlardi  o`z  ishine  aladi.  Bular  xaram,  yag`niy 

xa`dden  ra`wishte  qadag`alang`an  a`meller  xa`m  ma`kru,  yag`niy  qadag`alanbag`an,  biraq  ma`qul 

ko`rilmeytug`in a`meller. 

Son`g`i besinshi kategoriya G`MuxabG` dep ataladi. Muxab –qadag`alanbag`an xa`m ma`qul 

dep belgilenbegen xa`m a`meller. 

Shariatta turmistin` ba`rshe ma`seleleri, atap o`tkende mulk, mulkshilik, miyrasxorliq, miyras, 

qariz, jarima, gerew, shan`araq xa`m neke ma`seleleri, jamiyet  ag`zalarinin` ju`ris turis qag`iydalari, 

jinayat ushin belgilengen jaza xa`m basqalar sawlelengen.  


Yüklə 294,12 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   42




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə