“Dirçəliş-XXI əsr”.-2010.-№143-144.-S.292-297.
DAĞLIQ QARABAĞ MÜNAQİŞƏSİNİN NİZAMLANMASI
PROSESİNDƏ NÖVBƏTİ MƏRHƏLƏ
(2003-2006-cı illər)
Alı BALAYEV,
tarix elmləri namizədi
Ümummilli lider Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbərlik etdiyi 1993-2003-cü illər ölkəmizin
müstəqilliyinin qorunması, siyasi sabitliyin təmin edilməsi, iqtisadi tənəzzülün qarşısının alınması, ictimai və
iqtisadi həyatın bütün sahələrində köklü islahatların aparılması, dövlətimizin beynəlxalq arenada mövqeyinin
möhkəmlənməsi ilə yanaşı, Dağlıq Qarabağ münaqişəsində atəşkəsə nail olunmaqla problemin danışıqlar yolu ilə
çözülməsi istiqamətində həyata keçirilən səylərlə tarixə düşdü.
2003-cü ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilən İlham Əliyev bütün digər sahələrdə olduğu
kimi, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin ədalətli, Azərbaycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində həll edilməsi sahəsində də
Heydər Əliyevin siyasi xəttini layiqincə uğurla davam etdirdiyini təsdiqlədi.
İlham Əliyevin Azərbaycan Prezidenti kimi fəaliyyətinin ilk üç ili göstərdi ki, o, ulu öndər Heydər Əliyevin
siyasi kursunu sadəcə davam etdirməklə kifayətlənməmiş, bu kursun dövrün, zamanın tələblərinə uyğun
təkmilləşdirilməsinə və siyasi qətiyyət göstərərək ölkəmiz üçün taleyüklü məsələlərin yoluna qoyulmasına nail
olmuşdur.
Üçillik zaman kəsiyində ölkəmizdə siyasi hüquqi, iqtisadi islahatlar uğurla davam etdirilmiş, iri
infrastrukturlar, layihələr həyata keçirilmiş, ölkəmizin beynəlxalq əlaqələri və nüfuzu daha da güclənmiş,
sosial-iqtisadi inkişafı parametrlərinə görə Azərbaycan dünyanın lider dövlətlərindən birinə çevrilmişdir.
Prezident İlham Əliyev ən böyük və hələlik, həllinə nail ola bilmədiyimiz problem olan
Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə və Azərbaycanın ərazi bütövlüyü
çərçivəsində, beynəlxalq hüquq normaları əsasında nizamlanması üçün son dərəcə aktivlik nümayiş etdirmişdir. Bu
istiqamətdə həyata keçirilmiş məqsədyönlü siyasət nəticəsində Ermənistan bir sıra dövlətlər və nüfuzlu beynəlxalq
təşkilatlar tərəfindən təcavüzkar dövlət kimi tanınmışdır. Lakin dünyadakı ikili standartlar problemin ədalətli həlli
qarşısında sədd çəkir.
Bununla belə, Prezident İlham Əliyevin dəfələrlə qeyd etdiyi kimi, sülh danışıqları torpaqlarımızın azad
edilməsi istiqamətində yeganə vasitə deyil.
İlham Əliyevin prezidentliyinin ilk üç ili Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin
nizamlanması ilə bağlı danışıqlar prosesinin sürətlənməsi ilə yadda qaldı.
Hələ Azərbaycan Respublikasının Baş naziri işləyərkən, 2003-cü il sentyabr ayının 4-də İlham Əliyev
ATƏT-in Minsk qrupunun rusiyalı həmsədri Yuri Merzlyakovla görüşündə qətiyyətlə qeyd etdi ki, XXI əsrdə,
Azərbaycanın və Ermənistanın BMT, MDB, Avropa Şurası kimi beynəlxalq təşkilatların üzvü olduğu, dünya
strukturlarına inteqrasiya etdiyi bir dövrdə işğalın davam etməsi yolverilməzdir [3, s. 107, 520].
2004-cü il fevral ayının 4-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev ATƏT-in Parlament
Assambleyası sədrinin Dağlıq Qarabağ münaqişəsi üzrə xüsusi nümayəndəsi Qoran Lenmarkerin başçılıq etdiyi
nümayəndə heyətini qəbul etdi. Prezident qonağın nəzərinə işğal altındakı Azərbaycan ərazilərinin vəziyyətini, ölkə
iqtisadiyyatına vurulmuş böyük zərəri, 1 milyona yaxın azərbaycanlının qaçqın və məcburi köçkün vəziyyətinə
düşməsini çatdırmış və ATƏT-in səylərinin bu məqamda nəticəsiz qaldığını da vurğulamışdır.
Qonaq Avropa strukturlarının münaqişənin həllində, eləcə də regionda sülhün və təhlükəsizliyin
möhkəmləndirilməsində səylərinin artırılmasının zəruriliyi haqqında Prezident İlham Əliyevin fikirləri ilə
razılaşdığını bildirmişdi [l, №28 (3643)].
2004-cü il iyul ayının 23-də Azərbaycan Prezidenti ATƏT-in yeni təyin olunmuş sədri Mauritsıo Pavezi ilə
görüşündə də 16 ildən çox mövcud olan Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ probleminin həlli yollarını
müzakirə etdi [10, №170 (3780)].
2004-cü il sentyabr ayının 15-də [8, №216 (3831)] Astanada keçirilmiş MDB-nin zirvə toplantısında
Azərbaycanın və Ermənistanın dövlət başçıları və xarici işlər nazirləri səviyyəsində aparılan danışıqlar müsbət
qiymətləndirildi. Həmin müddətdə Varşavada görüş zamanı əldə olunmuş razılaşmaya əsasən keçirilmiş və üç
saatdan çox davam etmiş təkbətək danışıqlarda İlham Əliyevlə R.Koçaryan münaqişənin sülh yolu ilə aradan
qaldırılması ilə bağlı olan müxtəlif məsələləri geniş müzakirə etdilər [9, № 216 (3831)].
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev 2004-cü il sentyabr ayının 22-də BMT Baş Məclisinin
59-cu sessiyasında iştirak etdi [11, №224 (3839)]. Cənab Prezidentin 2004-cü il sentyabrın 24-də Nyu-Yorkda,
ATƏT-in Minsk qrupunun ABŞ-dan olan həmsədri səfir Stiven Mənnlə görüşündə Ermənistan Azərbaycan, Dağlıq
Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə aradan qaldırılması məsələsi müzakirə edildi [7, №158 (4077)].
2004-cü il noyabr ayının 23-də BMT Baş Məclisinin 59-cu sessiyasının geniş iclasında "Azərbaycanın
işğal edilmiş ərazilərində vəziyyətin gündəlikdəki 163-cü maddə kimi müzakirə olunması Azərbaycan
diplomatiyasının mühüm uğuru oldu. İclasda Azərbaycan Respublikasının xarici işlər naziri E. Məmmədyarov
bəyanat verdi [12, №272 (3887)].
2001-ci ildə Azərbaycan Respublikası Avropa Şurasına qəbul olunduqdan sonra Ermənistanın işğalçı dövlət
olması AŞ PA-nın tribunasından bütün dünyaya bəyan edildi. Böyük britaniyalı deputat, Avropa Demokratlar
Qrupunun üzvü cənab Devid Atkinsonun hazırladığı və "Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə
dair məruzə" adlanan bu sənəd 2004-cü ilin noyabrında AŞ PA-nın Siyasi Komitəsində müzakirə edildi. Sənəddə 20
mindən çox insanın həlak olması, bir milyon insanın qaçqın vəziyyətinə düşməsi faktı göstərilmişdi. Qəbul edilmiş
qətnamədə bəzi qeyri-obyektiv müddəalar nəzərə çarpsa da (məsələn, Dağlıq Qarabağdakı separatçı rejimin ayrıca
tərəf kimi təqdim edilməsi) nisbətən ədalətli sənədlərdən biri idi. D.Atkinsonun məruzəsində əks olunmuş
müddəalar Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə dair obyektiv həqiqətləri əks etdirirdi. Bu məruzədə Dağlıq Qarabağın və
Azərbaycan Respublikasının 7 rayonunun Ermənistan ordusu və separatçı erməni hərbi qüvvələri tərəfindən işğal
edilməsi, həmin ərazilərdə genişmiqyaslı etnik "təmizləmə" əməliyyatlarının aparılması, monoetnik ərazinin
yaradılması planının həyata keçirilməsi, məsələnin həllində Azərbaycan Respublikasının dövlət suverenliyinin,
Azərbaycan və erməni icmalarının mənafelərinin qorunmasının zəruriliyi kimi mühüm məsələlər öz əksini tapmışdı
[2, №5 (3924)].
2005-cı ü yanvar ayının 11-də Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin Sədri Murtuz Ələsgərov
Yunanıstanın Azərbaycan Respublikasında fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Merkurios Karafotiası qəbul etdi.
Görüşdə Ermənistan Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə toxunan səfir bildirdi ki, Dağlıq Qarabağ
münaqişəsi beynəlxalq hüquq normalan, Azərbaycanın ərazi bütövlüyü əsasında həllini tapmalıdır. Səfir, həmçinin
ATƏT-in fəaliyyətinin daha da gücləndirilməsini vacib saydı [13, №8 (3927)].
2005-ci il yanvar ayının 11-də Çexiyanın paytaxtı Praqa şəhərində Azərbaycan və Ermənistanın xarici işlər
nazirləri Elmar Məmmədyarovun və Vardan Oskanyanın görüşü keçirildi. İki ölkə xarici işlər nazirlərinin
görüşlərinin əsası 2004-cü il aprel ayının 16-da qoyulmuş və "Praqa prosesi" adını almışdı. Buradakı görüşlərdə
nazirlərlə yanaşı, ATƏT-in Minsk qrupunun Rusiya, Fransa və ABŞ-dan olan həmsədrləri də iştirak edirdilər.
"Praqa prosesində" əsas məsələ "mərhələli həll" prinsipidir. Praqa görüşünə getməzdən öncə Ermənistan
XİN-in rəhbəri V.Oskanyan bəyanatla çıxış edərək bildirmişdi ki, "Biz konkret məsələləri və detalları müzakirə
edəcəyik. Lakin bu detallara daha dərindən vardıqca, danışıqlar prosesində çətinliklərin meydanaçıxma ehtimalları
çoxdur. Bu halda biz kompromislərə hazır olmalıyıq". Ermənistan tərəfi kompromisə getməmək üçün ciddi cəhdlər
edir-i. Bu ölkənin rəhbərliyi Dağlıq. Qarabağın münaqişədə tərəf kimi qəbul edilməsinə çalışırdı. Bu vəziyyətdə
separatçıların Azərbaycan Respublikası ilə meydanda tək qaldığını görən R.Koçaryan hakimiyyəti yenidən "Praqa
prosesi"nə qayıtdı [17, №8 (3927)].
2005-ci il iyul ayının 1-də ABŞ paytaxtında ATƏT-in Parlament Assambleyasının illik sessiyasında Dağlıq
Qarabağ münaqişəsi üzrə xüsusi nümayəndə Qoran Lenmarker "Ələ keçməyən imkan - Dağlıq Qarabağ
münaqişəsinə dair bəzi fikirlər" adlı hesabatını məclis iştirakçılarına təqdim etdi. Bu hesabatda deyilir ki,
beynəlxalq ictimaiyyət "Dağlıq Qarabağa müstəqillik verməyə hazır deyildir". Qafqazda bir çox xalqlar yaşayır,
bölgəni kiçik, müstəqil dövlətlərə bölmək təhlükəli olardı. Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli vacibdir. Bu,
beynəlxalq normalara və Avropa dəyərlərinə əsaslanmalıdır.
Q.Lenmarker hesabatda dörd mühüm amilə diqqət yetirmişdi:
1) iştirakçı dövlətlər milli təhlükəsizliklərini risk qarşısında qoyduqlarını anlamalıdırlar;
2) ölkələrdə demokratiya meyarlarına, insan hüquqlarına hörmət olunmalıdır;
3) iqtisadi inteqrasiya möhkəm qarşılıqlı asılılıq yaradır və inkişafa zəmin olaraq bütün əhaliyə təsir edir;
4) gediş-gəliş azadlığı, xüsusilə gənclər arasında, inteqrasiyanı bir qədər artırır [19, №150 (4069)].
2005-ci il iyul ayının 11-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev ATƏT-in Minsk
qrupunun həmsədrləri ilə görüşündə Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizama salınması ilə
bağlı müzakirələr apardı [7, №158 (4077)].
2005-ci il avqustun 24-də RF XİN-də ATƏT-in Minsk qrupunun Rusiya, ABŞ və Fransadan olan
həmsədrlərinin iştirakı ilə Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirlərinin görüşü keçirildi. Elmar Məmmədyarov
və Vardan Oskanyan arasında ikitərəfli görüşdə Rusiya xarici siyasət idarəsinin başçısı Sergey Lavrov da iştirak
etmişdi. Danışıqlarda Azərbaycan XİN başçısının müavini Araz Əzimov, ATƏT-in monitorinq qrupunun rəhbəri
Anjey Kasprşik iştirak etmişdir [16, №196 (4115)].
2006-cı il yanvar ayının 9-da AŞ PA-nın Dağlıq Qarabağ problemi üzrə alt komitəsinin Strasburqda
keçirilmiş iclasında Böyük Britaniya parlamentinin üzvü Lord Rassel Consonun hazırladığı xüsusi hesabat qəbul
olundu. Yeni hesabatda Azərbaycan Respublikası ərazilərinin işğalı, Dağlıq Qarabağdakı rejimin separatçı olması,
bir milyon azərbaycanlının yurdundan didərgin düşməsi kimi faktlar öz əksini tapmışdı. Yeni sənədin Azərbaycan
Respublikasının maraq və mənafeləri ilə tam uzlaşdığını təkcə Azərbaycan Respublikası nümayəndə heyətinin
üzvləri deyil, həm də ermənilər də qəbul edirdilər. Nümayəndə heyətinin rəhbəri Səməd Seyidovun sözlərinə görə,
AŞ PA-nın Dağlıq Qarabağ problemi üzrə qətnaməsində əks olunmuş bütün məqamlar, Azərbaycan Respublikasının
ərazi bütövlüyünün pozulması, etnik "təmizləmələr", məcburi köçkünlərin problemləri, işğal olunmuş ərazilərdə
qanunsuz yaşayış məskənlərinin salınması qeyd olunmuşdu [15, №5 (4248)].
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev 2006-cı il fevral ayının 11-də Paris yaxınlığındakı
Rambuye sarayında ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədrləri və ATƏT sədrinin xüsusi nümayəndəsi ilə görüşdü.
Ermənistan Respublikasının Prezidenti Robert Koçaryanla təkbətək görüşündə Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin
Praqa prinsipləri əsasında nizama salınması ilə bağlı olan məsələlər müzakirə obyektinə çevrildi. [18, №31(5254)].
2006-cı il fevralın 22-də Rusiya Federasiyasının Prezidenti Vladimir Putin Azərbaycan Respublikasına
səfərə gəldı. Prezidentlərin iştirak etdiyi geniştərkibli yığıncaqda iki ölkə arasında münasibətlərin inkişaf etdiyi
vurğulanmışdı. İclasda Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ probleminin aradan qaldırılması yolları da
müzakirə edildi [4, №40(4263)].
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev 2006-cı il mart ayının 13-də Bakıda Prezident
sarayında ATƏT-in Minsk qrupunun ABŞ-dan olan həmsədri Stiven Mənni qəbul etdi. Görüşdə
Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizama salınması ilə bağlı müzakirələr aparıldı [6, №55
(4278)].
Nəzərdən keçirilən dövrdə 2003-2006-cı illər ərzində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev
Dağlıq Qarabağ probleminin aradan qaldırılması məqsədilə Ermənistan prezidenti ilə 6, ATƏT-in həmsədrləri ilə
20, xarici ölkələrə 57 səfəri zamanı müxtəlif ölkələrin dövlət rəhbərləri ilə çoxsaylı görüşlər keçirmişdir [14, №245
(2519)].
Beləliklə, İlham Əliyevin prezidentliyinin ilk üç ilində Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin ölkəmizin ərazi
bütövlüyü və beynəlxalq hüquq normalan çərçivəsində nizamlanması üçün müasir təbliğat metodları ilə çevik
diplomatik iş aparılmışdır. Bütün xarici səfərlərində, ikitərəfli və çoxtərəfli görüşlərində İlham Əliyev bu problemi
ön plana çəkmiş, ölkəmizin qətiyyətli və haqlı mövqeyini bəyan etmişdir. Azərbaycanın beynəlxalq münasibətlərdə
rolu və yeri getdikcə güclənməyə başlamış, problemin ədalətli həlli üçün imkanlar yaranmışdır. 2005-ci ilin
yanvarında AŞ PA-nın da Ermənistanı təcavüzkar kimi tanınması, bu dövlətə qarşı beynəlxalq qınağın və
təzyiqlərin artması Azərbaycan diplomatiyasının böyük uğuru hesab edilməlidir. Diplomatik uğursuzluğu ilə
barışmaq məcburiyyətində qalan Ermənistan münaqişənin "Praqa prosesi", yəni "mərhələli həlli" əsasında
nizamlanmasına razılıq verməli olmuşdur. Prezident İlham Əliyevin dəfələrlə səsləndirdiyi kimi, Azərbaycan heç
zaman ərazi itkisi ilə barışmayaraq, öz ərazisində ikinci erməni dövlətinin yaranmasına imkan verməyəcəkdir.
Ölkəmizin getdikcə artan iqtisadi potensialı, günü-gündən güclənən ordusu, möhkəmlənən beynəlxalq nüfuzu,
düzgün qurulan diplomatik siyasəti münaqişənin ədalətli həllinə real imkanlar yaratmışdır. Ermənistan-Azərbaycan,
Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanması istiqamətində bu gün həyata keçirilən siyasət bu nəticənin
düzgünlüyünü biri daha sübut edir.
İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT
1. Avropa strukturları Ermənistan Azərbaycan. Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllində səylərini
artırmalıdır // Azərbaycan, №28 (3643), 5 fevral 2004
2. Avropa Şurası Qarabağ münaqişəsinin ərazi bütövlüyü prinsipi əsasında həllinə tərəfdardır //
Azərbaycan, №5 (3924), 8 yanvar 2005
3. Azərbaycan 2003 inkişaf strategiyasında yeni mərhələ. Bakı, 2005, 520 s.
4. Azərbaycan və Rusiya prezidentlərinin geniş tərkibdə görüşü // Azərbaycan, №40 (4263), 23 fevral 2006
5. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev ATƏT-in Minsk qrupunun ABŞ-dan olan həmsədri Stiven Mənni
qəbul etmişdir // Azərbaycan, №225 (3840). 26 sentyabr 2004
6. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev ATƏT-in Minsk qrupunun amerikalı həmsədri Stiven Mənni qəbul
etmişdir // Azərbaycan, №55 (4278). 14 mart 2006
7. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədrlərini qəbul etmişdir //
Azərbaycan, №158 (4077), 12 iyul 2005
8. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Astanaya səfəri // Azərbaycan, №216 (3831), 16 sentyabr 2004
9. Azərbaycan Prezidenti İLham Əliyevin Ermənistan Prezidenti Robert Koçaryan ilə təkbətək görüşü //
Azərbaycan, №216 (3831), 16 sentyabr 2004
10. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev ATƏT-in Bakı ofisinin rəhbərini qəbul etmişdir //
Azərbaycan, №170 (3780), 24 iyul 2004
11. Azərbaycan torpaqlarının işğalı, ərazi bütövlüyünün pozulması və etnik təmizləmənin nəticələri ilə heç
zaman barışmayacaq // Azərbaycan, №224 (3839), 25 fevral 2004
12. BMT-nin Baş Məclisi Azərbaycanın işğal edilmiş ərazilərində vəziyyəti müzakirə etmişdir //
Azərbaycan, №272 (3887), 24 noyabr 2004
13. Dağlıq Qarabağ münaqişəsi Azərbaycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində həll edilməlidir // Azərbaycan,
№8 (3927), 12 yanvar 2005
14. Həsənov Əli. Qaçqınların və məcburi köçkünlərin problemlərinin həlli Prezident İlham Əliyevin daim
diqqət mərkəzindədir // Xalq qəzeti, №245 (25419), 31 oktyabr 2006
15. Qaraxanlı R. AŞ PA-dan Koçaryana yeni il sürprizi // Azərbaycan, №5 (4228). 12 yanvar 2006
16. Moskvada Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin həllinə dair danışıqlar davam etdirilmişdir //
Azərbaycan. №196 (4115), 25 avqust 2005
17. "Praqa prosesi" Praqada davam etdirildi // Azərbaycan, №8 (3927), 12 yanvar 2005
18. Prezidentin mətbuat xidmətinin məlumatı // Azərbaycan, №31 (4254), 12 fevral 2006
19. Şəfəq Akif qızı. ATƏT PA sədrinin xüsusi nümayəndəsi Dağlıq Qarabağın müstəqilliyini münaqişənin
həllinə alternativ hesab etmir // Azərbaycan, №150 (4069). 2 iyul 2005
ОЧЕРЕДНОЙ ЭТАП В ПРОЦЕССЕ УРЕГУЛИРОВАНИЯ
НАГОРНО-КАРАБАХСКОГО КОНФЛИКТА (2003-2006 гг.).
Алы Балаев.
В статье рассмат ривается целенаправленная деятельность руководства Азербайджана по
справедли вому разрешению нагорно-карабахской проблемы. Отмечается, что одной из причин
неурегулированности данного конфликта является пассивная и необъективная по зиция, занятая Минской
группой ОБСЕ. Автором дается подробный анализ всех встреч и обсуждений, которые проводил Президент
Азербайджана Ильхам Алиев в направлении решения этих проблем.
Dostları ilə paylaş: |