Disiplinlerarası Akdeniz Araştırmaları Dergisi Journal of Interdisciplinary Mediterranean Studies Volume
Yüklə 1,23 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ses, Harmoni ve Akustik
Cüneyt ÖZ 120 Antikçağda tiyatro kültürü, farklı birçok sanat dalı gibi, kökenini ilkel çağlardaki dinsel tören ve ritüellerden alarak gelişmiş ve zaman içerisinde bağımsız bir sanata dönüşmüştür. Tiyatro 1 , ilk
olarak seyirci ve oyuncularla sınırlandırılmış herhangi bir mekânda oynanan oyun iken, daha sonra sıkıştırılmış toprak tabanlı düz bir alan olan orkestra, bunun etrafındaki yamaçlara yerleştirilen ahşaptan oturma sıralarının (ikria) olduğu theatron 2 ve yine ahşaptan yalın bir skene yani sahne binasının yer aldığı mimari bir yapıya dönüşmüştür 3 . Kısaca tiyatronun gelişimini Bieber’in şu sözleri ile özetleyebiliriz; “Orkestra Arkaik Çağ’da; theatron, tiyatronun son olgunlu- ğuna eriştiği Klasik Çağ’da (MÖ V. ve IV. yüzyıllar) oluşturulmuştur. Sahneyse (skene), alışıla- gelmiş biçimini ancak geç Klasik Çağ’da almıştır… Gelişmesi Hellenistik Çağ’da olmuştur. Akılda tutulması gereken en önemli nokta, Klasik Çağ’da yükseltilmiş bir sahnenin bulunmadığıdır” 4 . Hellen tiyatrosunu esasen üç ana unsur oluşturmaktadır: Orkestra, theatron (cavea) ve skene (sahne). Hellence “orkhesis” yani “dans edilen bölüm” anlamına gelen orkestra, Hellen tiyat- rolarının erken dönemlerindeki en önemli bölümüdür. Ancak Roma tiyatrolarında proskenion ve sahne, orkestranın yerini ele geçirince 5 orkestranın önemi azalmış 6 , skene orkestradan daha önemli hale gelmiştir 7 . Theatron ise oyuncularla seyircileri buluşturması nedeniyle tiyatroların vazgeçilmez unsurlarındandır. İlk olarak ahşaptan yapılan oturma sıraları, MÖ V. yüzyılın yarısın- dan sonra yerini taştan oturma sıralarına bırakmıştır 8 . Tiyatronun ana unsurlarından üçüncüsü olan skene ise ilk olarak yalın bir yapıdayken, tipik şekline MÖ II. yüzyılda kavuşmuştur 9 . Roma tiyatroları ise Hellen tiyatrolarını model almalarına karşın belirgin farklara sahiptir. Roma tiyat- rosu, cavea ve sahne binasını kesintisiz çevre duvarıyla birleştirerek bir araya toplayan, temelde tek bir mimari yapıdan oluşmaktadır 10 . Bu tek yapısal düzenlemeyi sağlayabilmek için cavea ve orkestra yarım daire şeklinde planlanmış ve eski önemi kalmayan orkestra 11 , gösterilerin yapıl- dığı alan yerine önemli kişilerin oturtulduğu koltukların konulduğu mekân haline gelmiştir 12 . Mimari yapı olarak tiyatronun doğuşunda önemli rol oynayan bu üç ana unsur (orkestra, theatron, skene), yıllar boyu ihtiyaç ve teknik gelişime göre çeşitli mimari eklemelerle onarımlar- dan geçmiş, günümüze kadar ayakta kalmış olanların halen kullanılabildiği gelişmiş tiyatroların yapılmasına kaynak teşkil etmiştir. Antikçağdaki tiyatrolar üzerine son yıllarda yapılan akustik incelemeler 13 dışında, geçmişte 1 Tiyatro kelimesi Hellence’de “seyirlik yeri” anlamına gelen “theatron” sözcüğünden türemiştir (Boyacıoğlu 2004, 206; Knapp 2007, 24). 2 Theatron kelimesinin kökeni hakkında bk. Vovolis 2011. 3 Wycherley 1991, 143-145. 4 Wycherley 1991, 148. 5 Wycherley 1991, 148. 6 Roma Dönemi’nde orkestranın etrafının duvarlarla yükseltilip, hayvan dövüşleri, sirk gösterileri ve gladyatör dövüşlerinde arena olarak kullanıldığı bilinmektedir (Özdilek 2011, 225-226). 7 Er 2012, 404. 8 Wycherley 1991, 152; tiyatrolarda taş kullanımı MÖ V. yüzyılın sonları ile IV. yüzyılda yoğun olarak başlamış (Mutlu 2001, 50; Chourmouziadou - Kang 2008, 515; Er 2012, 403-404), öncesinde ise Doğu Attika’daki Thorikos’ta birkaç kırsal tiyatroda taş kullanımı görülmektedir (Tomlinson 2012, 79; Thorikos tiyatrosunun çizimi için bk. Wycherley 1991, 151, Şek. 44). 9 Tomlinson 2012, 79; Er 2012, 404-405. 10 Thorpe 2012, 76. 11 Thorpe 2012, 76. 12 Thorpe 2012, 76. 13 Yüksel et al. 2005; Irklı-Eryıldız 2006; Knapp 2007; Declercq – Dekeyser 2007; Dragonetti et al. 2007; Barba Sevillano et al. 2008; Chourmouziadou – Kang 2008; Kurtay et al. 2008; Rindel 2008; Vovolis 2009, 2011, 2012; Kontomoichos et al. 2014. Antikçağ Tiyatrolarında Akustik Üzerine Bir Değerlendirme 121 bu yapıların akustiği üzerine sınırlı sayıda araştırma yapılmıştır. Antik tiyatroların yapımı hakkındaki en önemli başvuru kaynağı Romalı askeri mühendis ve mimar olan Vitruvius’un yazdığı “De Architectura” adlı eserdir. Vitruvius eserinde bir tiyatro inşa edilirken nelere dikkat edileceği konusunda, tiyatronun arazisinden tutun da ses akustiğine kadar birçok bilgi vermiş- tir 14
1967 yılında yazılan “L’acoustique des Theatres Antiques” adlı kitaptır. Bu kitabın dışında 1900’lü yıllarda yine bu konu üzerine oldukça önemli yazılar yayımlanmıştır 15 . 2003-2006 yıllarına gelin- diğinde ise ERATO (Antik Tiyatro ve Odeonların Akustik Mirasının Belirlenmesi, Değerlendirilmesi ve Canlandırılması) Projesi ile birlikte akustik üzerine oldukça kapsamlı bir çalışma yapılmıştır 16 .
larda Aydınlatma ve Akustik Destek) ise akustik üzerine bildiğimiz bir diğer araştırma projesidir 17 . Yukarıda sayılan kaynaklar antikçağdaki tiyatroların akustiği üzerine önemli bilgiler vermektedir. Bu makalede, antikçağ tiyatrolarında akustik için ne gibi materyallerin kullanıldığı ya da akustiğin nasıl sağlandığı konusu etraflıca değerlendirmeye alınarak, okuyucuya sunulmak istenmektedir.
Aristoteles’e göre oyunculuk, üç önemli niteliğe sahip olan sese dayalı bir eylemdir 18 . Bu
nitelikler; ses, harmoni ve ritimdir. Tüm bu nitelikler özellikle antikçağ tiyatrolarında oynanan oyunlar için oldukça önemlidir. Ses, hareket halindeki bir cisimden ortaya çıkarak titreşime dönüşmüş, molekül hareketleri- nin belirli bir frekans ve şiddet sınırları içinde belirgin hale gelen ve kulağımızda işitme hissi doğuran dalga hareketidir 19 . Titreşim ve hareket ile mümkün hale gelebilen sesten bahsedebil- mek için üç temel olgunun olması gerekmektedir; ses kaynağı, ses kaynağının ortaya çıkardığı basınç değişiminin oluşturduğu ses dalgalarını taşıyacak bir iletici ortam ve bu dalgaları algılaya- cak bir alıcı 20 . Ses, nesnel bir kavram olup, belirli bir ortamda longitudinal basınç dalgaları ha- linde yayılmaktadır. Küresel yayılım hareketi ile yayılan ses dalgaları, ortamın akustik iletim karakteristiğine bağlı olarak yutulur, yansır, saçılır, kırılır ya da en önemlisi; amaca uygun olarak iletilir 21 . Tiyatrolardaki akustik, ses kaynağından çıkan ses dalgalarının izleyiciye uygun iletiminin sağlanması esasına bağlı, ağırlıklı olarak ses ve duyum üzerine dayalıdır 22 . Harmoni 23 , müzik biliminin karmaşık ve zor bir birimi 24 olmasının yanında, farklı yükseklikteki seslerin bir arada duyurulması olarak da tanımlanabilir 25 . Aynı zamanda “bağlantı”, “uyum” ve “yapı” anlamına gelen harmoni, Hellenler tarafından evrenin oluşumundan tutun da müzikteki ses dizilerinin oluşmasının açıklanmasına kadar geniş bir anlamda kullanılmıştır 26 . Sesleri dikey 14 Vitr. de Arch. V. 15 Yayınlar hakkında ayrıntılı bilgi için bk. Irklı-Eryıldız 2006, 284. 16 Ayrıntılı bilgi için bk. Yüksel et al. 2005, 1-8; Haddad 2008. 17 Barba Sevillano et al. 2008, 4156; Dragonetti et al. 2007. 18 Kontomoichos et al. 2014, 1445. 19 Aykol 1986, 25. 20 Çetinkaya 2010, 1; Baysal 2015, 1351. 21 Sabah 2013, 52-53. 22 Chourmouziadou - Kang 2008, 527. 23 Mitolojisi için ayrıca bk. Grimal 2012, 69. 24 Vitr. de Arch. V. IV. 25 Waugh 2000, 34. 26 Polat 2012, 64; Ancak Pythagoras ve Platon, gezegenlerin birbirleriyle olan harmonisi için akroasis terimini kullanmıştır. Bk. Vovolis 2012, 151. Yüklə 1,23 Mb. Dostları ilə paylaş:
|