Disiplinlerarası Akdeniz Araştırmaları Dergisi Journal of Interdisciplinary Mediterranean Studies Volume
Yüklə 1,23 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Antikçağ Tiyatrolarında Akustik
Cüneyt ÖZ 122 yaklaşımla ele alan harmoni, aynı anda birden fazla duyurulmak istenen sesin, birbirleri üzerine bindirme şekillerini ve dikey ses gruplarının birbirleriyle olan bağlantılarını incelemektedir 27 .
moni ilgilenmektedir 28 . Antikçağda yapılan tiyatro oyunlarında kullanılan müzik aletleri ve oyuncu sesleri arasındaki uyum önemlidir. Çünkü müzik aletlerinden çıkan yüksek ses oyuncula- rın seslerini bastırabilir. Bu yüzden bu iki farklı sesin birlikte bir uyum sağlaması harmoni birimi- nin öncelikli amaçları arasında sayılabilir. Akustik, “işitmek ile ilgili” Hellence “ἀκουστικός” (akoustikos) sıfatından Türkçe’ye geçmiş- tir 29
mekanik biliminin alt dalıdır 30 . Akustik, gürültü denetimi ve hacim akustiği olarak iki temelde incelenmektedir. Mimari akustik içerisinde geçmişi en eski olan hacim akustiği, eski çağlardan beri incelenen bir konudur. Hellen tiyatroları ise hacim akustiğine gösterilen ilk örnekler ara- sında sayılabilir 31 . Mekânın akustiğini ölçmek için, akustik analiz yöntemlerinden birini kullanmak ve bunların sonuçlarını bir dizi matematiksel hesaplamadan geçirmek gerekmektedir 32 . Antikçağ Tiyatrolarında Akustik Tiyatronun mimari bir yapı biçimi olarak ilk ortaya çıkışı, nasıl yapıldığı ve yıllar içerisinde gelişiminin nasıl gerçekleştiği konusu gibi sorular birçok araştırmacı tarafından düşünülmüş, sorgulanmış ve bu konular üzerine sayısız tez ve yayın yapılmıştır. Fakat bu yapılarda akustiğin nasıl sağlandığı konusu son yıllarda yazılan makale 33 ve yapılan projeler 34 dışında, oldukça az sayıda araştırmaya konu olmuştur. Tiyatroların akustiği hakkındaki ilk bilgilerimizi Vitruvius’un De Architectura kitabının beşinci bölümünde verdiği, tiyatrolardaki akustik kaliteyi sağlamaya yönelik önerilerinden edinmekte- yiz
35 . Buna göre, öncelikle tiyatro yapımında yankılanma engeliyle karşılaşmadan yumuşak bir biçimde sesi kulağa kadar getirecek bir arazi seçimi yapılmalıdır. Kalkışmalılar (dissonant),
dağılmasını önlemekte olduğu için tiyatro yapımına uygun olmayan arazilerdir 36 . Kalkışmalılar, ağızdan çıkan ilk sesin yükselerek yukarıda herhangi bir yere çarpıp geri geldiğinde, aşağı inerken kendini izleyen sesi engellediği yerler olarak tanımlanmaktadır 37 . Circumsonant arazilerdeki ses alana yayıldıktan sonra ortada kısılır; hâl takıları duyulmazken anlamca belirsiz seslerle birlikte kaybolmaktadır. Seselimli arazide sert bir nesneyle karşılaşan ses geri çekilirken yankılanır ve sesteki hâl takılarının çift olarak duyulmasına neden olur 38 . Sessizlerde ise ses aşağıdan 27 Sağer - Sevgi 2011, 24. 28 Çevik et al. 2012, 71. 29 Çelgin 2011, 35 s.v. ἀκουστικός. 30 Çetinkaya 2010, 1. 31 Erol 2006, 1, 25. 32 Kurtay et al. 2008, 558. 33 Yüksel et al. 2005; Irklı-Eryıldız 2006; Knapp 2007; Declercq – Dekeyser 2007; Dragonetti et al. 2007; Barba Sevillano et al. 2008; Chourmouziadou – Kang 2008; Kurtay et al. 2008; Rindel 2008; Vovolis 2009, 2011, 2012; Kontomoichos et al. 2014. 34 ERATO ve ATLAS projeleri için bk. Yüksel et al. 2005, 1-8; Dragonetti et al. 2007; Barba Sevillano et al. 2008, 4156. 35 Vitr. de Arch. V. 36 Vitr. de Arch. V. VIII. 1. 37 Vitr. de Arch. V. VIII. 1. 38 Vitr. de Arch. V. VIII. 2. Antikçağ Tiyatrolarında Akustik Üzerine Bir Değerlendirme 123 desteklenmekte yukarı çıktıkça kulağa berrak ve tonu belirgin sözcükler olarak ulaşmaktadır 39 . Hareketli bir hava olan ses, dokunulduğunda algılanabilmektedir. Ses, tıpkı suya atılan taşın su yüzeyinde yaptığı konsantrik dalgaların herhangi bir engelle karşılaşıncaya kadar büyüyerek de- vam etmesi gibidir 40 . Dalgalar halinde yayılan ses herhangi bir engelle karşılaştığında ona çar- parak geri döner. Döndüğünde ise arkasından gelen diğer ses dalgalarını kırmaktadır 41 . Eğer herhangi bir engele çarpmadan devam ederse, arkadaki ses dalgaları da onu takip eder. Yankı- lanma olmadığı sürece ses tiyatroda en altta ve en üstte bulunan izleyicilere sorunsuz bir şekilde ulaşacaktır 42 . Antikçağda mimarlar, tiyatrolarda akustiği sağlamak için arazinin yapısı, oturma sıralarının eğimi ve çapı, sesin tiyatro içerisindeki yayılımı ile tiyatronun her yerinde sesin aynı berraklıkta duyulması için birçok alanda yapılan çalışmalarla da ilgilenmişlerdir. Örneğin, müzik ve matema- tik bilimcilerin geliştirdikleri kanon kuramı 43 . Vitruvius, tiyatrolarda sesin üst oturma sıralarına kolaylıkla erişmesi için ses yansıtıcı olarak kullanılan bronz küplerin varlığından söz etmektedir 44 . Bu bronz küplerin müzikteki kanon kuramına göre yerleştirildiği ve ciddi matematiksel ilkeler üzerine kurulduğu söylenmektedir 45 . Bunlar, tiyatro oturma sıralarının aralarında belirli bir düzende açılacak olan nişler içerisine, müzik yasalarına göre (Vitruvius, küpleri tiyatrolarda yapılan nişlere yerleştirirken, Aristoksenus’un müzik sistemini (tetrachord) temel alıp 46 , her küpe farklı notalar atfedilmesi gerektiğinden bahsetmektedir 47 ), nişin hiçbir duvarına değmeyecek biçimde ters olarak yerleştirilmelidir 48 . Bu nişlerin üstlerinde ve orkestraya bakan yüzlerinde açıklıklar olmalıdır 49 ki küplere çarpan ses kolaylıkla tiyatronun üst oturma sıralarına tekrardan oluşan bir ses dalgası şeklinde yayılabilsin. Tiyatroya koyulan bu boyları ve formları farklı kapların her biri, farklı tonlarda notalar vermekte ve tiyatro içerisine yansıttıkları alçak ya da yüksek ses tonları dikkate alınarak müzikal harmoniye göre yerleştirilmektedirler 50 . Oyuncunun sesi bu kaplardan herhangi biriyle aynı perdeden olduğunda, ses kuvveti artar ve dinleyicinin kulağına daha pürüzsüz ve tatlı bir tonda ulaşır 51 . Ne yazık ki bugüne kadar arkeolojik kazılarda bu tür 39 Vitr. de Arch. V. VIII. 2; Sabine 1922, 163-164. 40 Vitr. de Arch. V. III. 6. 41 Vitr. de Arch. V. III. 6. 42 Vitr. de Arch. V. III. 43 Vitr. de Arch. V. III; Hellence’de kamış ve saz anlamındaki “kanna” sözcüğüyle ilintili olarak, birbirine geçirilmiş kamışlardan yapılan örtü, sepet ve çatıyı anlatmak için kullanılmış sözcüklerden türeyen “uzun ve düz ağaçtan sırık ya da sopa” anlamına gelen “kanon” terimi (Çelgin 2011, 346) ilk olarak mimaride karşımıza çıkmaktadır (Baysal 2015, 1352). Kanon, MÖ V. yüzyılda Pisagorcuların harmoni düşüncesinden yola çıkan heykeltıraş Polykleitos’un yazdığı kitabın başlığında kendine yer bulmuştur. Polykleitos, bu kitabında heykel yapımının kurallarını ortaya koyarken kanon sözcüğüne estetik bir anlam yüklemiştir. Bu anlamda bakıldığında bu sözcük aynı zamanda ideal bir estetiğin “kanunu” ve “kuralı”dır. MÖ III. yüzyılda yaşamış olan Oklid’in olduğu düşünülen makalede ise kanon, oransal olarak düzen yanında müzikal düzeni de anlatan bir kelime olarak ifade edilmiştir (Baysal 2015, 1352-1353). Kısaca kanon, iki sesin belirli aralıklarla tekrarı olarak tanımlanabilir (Yılmaz 2010, 18, dn. 17). 44 Vitr. de Arch. V, V. 45 Vitr. de Arch. V, V; Yılmaz 2010, 18. 46 Vitr. de Arch. V.IV. 47 Bk. Vitr. de Arch. V. V. 1. 48 Barba Sevillano et al. 2008, 4155-4160. 49 Vitr. de Arch. V. V. 1. 50 Vitr. de Arch. V. V. 51 Vitr. de Arch. I. I. 9. Yüklə 1,23 Mb. Dostları ilə paylaş:
|