Disiplinlerarası Akdeniz Araştırmaları Dergisi Journal of Interdisciplinary Mediterranean Studies Volume
Yüklə 1,23 Mb. Pdf görüntüsü
|
Cüneyt ÖZ 126 kullanılan velumun aslında güneşten korunmak için yapıldığı bilinse de aynı zamanda tiyatro akustiğine katkı sağlamış olabileceği söylenebilir 78 . Çünkü Aspendos Tiyatrosu’nun günümüzdeki mevcut durumda üstü açıkken yapılan akustik ölçümlerinde, tiyatronun seslilik değerinin 79 düşük olduğu görülmüştür 80 . Ayrıca aynı ölçümlerde konuşmanın anlaşılabilirliği de (kapalı ortamlarda %70-75 daha iyi anlaşılabilirdir) %60 orta anlaşılabilir çıkmıştır 81 . Hiç şüphesiz tiyatro üst kısmının açık olması bu değerleri etkilemiştir. Kentlerin kuruluşunda bölgeye yakın olan taş ocakları kullanıldığı için kentte bulunan yapı- larda da yörede ne tür taş çeşidi varsa o kullanılmıştır 82 . Fakat mermer kullanılmak istendiğinde, önemli mermer ocaklarından büyük bloklar yarı işlenmiş şekilde taşınmış ve mimariye uygun işlenerek yapılardaki yerini almıştır 83 . Bazı kayaçlar özellikleri gereği sert (mermer vb.) olurken, bazıları daha gözenekli ve yumuşak (kireç taşı, traverten vb.) yapıdadır. Yumuşak ve gözenekli maddelerin sesi yutarak yankılanmayı azalttığı bilindiğinden 84 , bazı tiyatrolarda kullanılmış olan kireçtaşı blokların 85 sesi emerek, yankılanmayı azaltmış olabileceği düşünülebilir. Yankılanmanın azalmasıyla tiyatrodaki akustiğin daha iyi hale gelmiş olması ve sesin algılanışının iyileşmesi beklenebilir bir durumdur. Üzeri oluklu veya dalgalı olan taşların (kireçtaşı vb.) yüzeyinden sesin kayma/akış hızının yüksek olduğu, dolayısıyla bu çeşit taşların kullanıldığı tiyatro içerisindeki sesin daha çabuk yayıldığı düşünülmektedir. Örneğin; Epidauros Tiyatrosu’nun yaklaşık 2000 kg/m 3
86 . Tiyatroda yapılan ses ölçümlerinde, kireçtaşından yapılan oturma sıralarının da etkisiyle, sesin kırılarak yayılımının oldukça hızlı ve yüksek olduğu ortaya konulmuştur 87 . Aynı zamanda tiyatrolarda kullanılan sert kayaçların ise sesi ahşaptan daha iyi yansıttığı için 88 sesin seyircilere ulaşmasında ve tiyatro içeri- sine yayılmasında etkili olduğu bilinmektedir. İlk olarak sıkıştırılmış topraktan yapılan orkestra zemini daha sonraki dönemlerde, farklı birçok nedenin yanında, akustiği iyileştirmek amacıyla sesi yansıtması için mermerden yapılmaya başlanmıştır 89 . Çoğunlukla Roma tiyatrolarında en üst oturma sıralarından sonra yapılan üzeri kemerli galerilerin (revak) çatı kısmının, sesin çatıya ve en üst oturma sıralarına eşit güçte yükselebilmesi
söylenmektedir (Rindel 2008, 33). 78 Akustik üzerine 19. yüzyılda yapılan birçok araştırmada bir evin odasına yerleştirilen ağır kumaş perdelerin yankılanmayı önlediği ortaya konmuştur (Eagleson 1940, 38). Bu örnekten hareketle tiyatrolarda kullanılan gölgeliklerin sesin yankılanmasını azaltmış olabileceği düşünülebilir. 79 Seslilik değeri, ses kaynağının toplam ses basınç düzeyi ve ses gücü düzeyleri arasındaki farktır (Dilmen 2004, 76). 80 Dilmen 2004, 76. 81 Dilmen 2004, 76. Aspendos Tiyatrosu’nun akustik özelliklerinin kusursuz olmadığı, fakat birçok akustik parametrelerinin olumlu sonuçlar verdiği de bir gerçektir. Bk. Dilmen 2004, 77. Antik tiyatroların günümüzdeki mevcut durumunda yapılan akustik ölçümleri, tiyatronun orijinal akustik değerlerini birebir vermemekte, sadece yapıldığı dönemdeki akustiği hakkında göreli bilgi sahibi olmamızı sağlamaktadır. 82 Özdilek 2011, 263. 83 Bingöl 2012, 100. 84 Eagleson 1940, 37. 85 Hierapolis Tiyatrosu’nda kalker ya da traverten, Heraklea Latmos, Alinda ve Alabanda da yerel granit, Priene ve Pergamon tiyatrolarında ise oturma sıralarının kaplanmasında mermer ve ince kalker kullanıldığını örnek gösterebiliriz (Ferrero 2009, 36). 86 Declercq – Dekeyser 2007a, 2012. 87 Araştırma, sesin her frekans için, Epidauros Tiyatrosu’nun oturma sıralarıyla etkileşime girdiğinde nasıl davrandığı ve akustikte oturma sıralarının önemi üzerinedir. Bk. Declercq – Dekeyser 2007a; Declercq - Dekeyser 2007b. 88 Chourmouziadou - Kang 2008, 527. 89 Vovolis 2012, 152. Antikçağ Tiyatrolarında Akustik Üzerine Bir Değerlendirme 127 için sahne binasının yüksekliği ile aynı hizada olması gerekmektedir. Eğer çatı yüksek değil de alçaksa, alçaklığı oranında sesin dağılımını engelleyecektir 90 . Engellenen ses ise üst oturma sıra- larındaki izleyicilere ulaşamayarak, akustik açıdan sorun yaratacaktır. Diğer tiyatrolarla karşılaştırıldığında erken Klasik Dönem tiyatrolarında sesin yankılanma süresinin kısa ve yansımasının yetersiz olduğu bilinmektedir 91 . Erken Klasik Dönem’den Hellenis- tik Dönem’e tüm tiyatrolarda sesin düzeyi ve yankılanma seviyesinin yükseldiği görülmektedir (aşırıya kaçan ses yankılanma süresinin akustik açıdan kötü sonuçlar doğuracağı da unutulma- malıdır). Bu durum tiyatroların akustik fonksiyonlarının giderek daha da geliştiğinin göstergesi olarak çözümlenebilir 92 . Roma tiyatrosunun planı Hellenistik tiyatrolara göre daha kapalı bir forma sahiptir. Böyle bir plan tipi Roma tiyatrolarında sesin yankılanma süresinin daha uzun ol- masına neden olmaktadır 93 . Aspendos Tiyatrosu’nda olduğu gibi, genellikle Roma tiyatrolarında var olan oturma sıralarının bitimindeki sütunlar üzerine oturan kemerlerle oluşturulmuş galeriler ve sahne binasının yüksek duvarlarının sesin yankılanma süresini uzattığı, son yıllarda yapılan ölçümlerle de kanıtlanmıştır 94 . Roma tiyatrolarında, tiyatro boş iken yapılan ölçümlerde sesin yankılanma süresinin daha uzun, dolu iken ise neredeyse modern tiyatrolar kadar akustiğinin iyi olduğu görülmüştür 95 . Bu durum tıpkı günümüzde bir evin boş salonunda konuştuğunuzda se- sinizin yankı yapması, aynı salonun mobilyalarla dolu olduğunda yaptığınız konuşmada ise hiçbir yankılanma duyulmamasına benzemektedir. Ancak Aspendos Tiyatrosu’nda seyirciler varken yapılan akustik ölçümlerde ses hızının azaldığı görülmektedir 96 . Ses hızının azalmasıyla birlikte sesin dinleyiciler tarafından daha berrak algılanması, tiyatrolardaki akustik özelliklerin geliştiril- mesi amacına hizmet etmektedir 97 . Çünkü tiyatrolarda oynanan oyunlarda sesin berraklığı ve iyi algılanabilirliği son derece önemlidir. Bazı araştırmacılar tiyatrolarda oynanan oyunlarda aktörlerin taktığı maskelerin 98 megafon görevi yaparak sesin seyirciye duyurulmasına yardım etmiş olabileceğini düşünmektedir 99 . Maske takmış oyuncudan çıkan seste anlaşılmaz bir yankılanma olmamaktadır 100
. Çünkü bu ses consonant (sessiz) özelliğe sahip olduğu için izleyicinin kulağına berrak ve temiz bir şekilde ulaşır. Maskele- rin akustik açıdan herhangi bir işlev taşıyıp taşımadıkları son yıllarda fazlasıyla araştırılıp, tartışıl- maktadır. Bir araştırmada 101 , arkeolojik buluntulara göre aslına uygun yeniden hazırlanan iki farklı mask cansız mankenlere giydirilerek, çeşitli ses ölçümleri yapılmıştır (masklardan ilki cansız man- kenin tüm kafasını sararken (kulaklarda dâhil) diğeri sadece başı kapatmakta, kulakları ise açıkta
90 Vitr. de Arch. V. VI. 4. 91 Chourmouziadou - Kang 2008, 527. 92 Chourmouziadou - Kang 2008, 527. 93 Chourmouziadou - Kang 2008, 527. 94 Bk. Rindel 2008. 95 Chourmouziadou - Kang 2008, 527. 96 Rindel 2008, 34-35, Fig. 3. 97 Rindel 2008, 41. 98 Klasik Dönem boyunca Hellenlerde mask kelimesini ifade etmek için prosopon terimi (bu kelime MÖ IV. yüzyılın ikinci yarısında ilk defa Theofrastos’un Karakterler kitabında “prosopeion” olarak görülür) kullanıl- maktaydı. Bu kelime aynı zamanda insan yüzünü ifade etmek için de kullanılmıştır. Çünkü Hellenlerde insanın zihinsel evreninde maske ile yüz arasında hiçbir ayrım yoktur (Vovolis 2009, 31-32; Vovolis 2012, 159). 99 Barba Sevillano et al. 2008, 4156. Elde var olan belgelerin çoğu, tam olarak baş kısmına uygun maskın ilk takılışını MÖ V. yüzyıl sonları olarak işaret etmektedir. Thespis’in öğrencisi Phrynichos tarafından tanıtılan ilk mask ise bir kadın maskıdır (Vovolis 2009, 32). 100 Vovolis 2012, 167. 101 Kontomoichos et al. 2014, 1444-1452. Yüklə 1,23 Mb. Dostları ilə paylaş:
|