Disiplinlerarası Akdeniz Araştırmaları Dergisi Journal of Interdisciplinary Mediterranean Studies Volume
Yüklə 1,23 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Değerlendirme
- BİBLİYOGRAFYA Antik Kaynaklar
- Modern Literatür
Cüneyt ÖZ 128 bırakmaktadır 102
). Buna göre antikçağ tiyatro masklarının, aktörün sesinin yayılımını önemli ölçüde yükselttiği sonucuna varılmıştır 103 . Daha sonra aynı mankenler Epidauros Tiyatrosu’nun orkestrası ile proskeniona yerleştirilerek, tiyatroda ayrı bir ses ölçümü daha yapılmıştır. Bunun sonucunda, özellikle gürültülü koşullar altında, oyunu izleyen seyircilerin masklar sayesinde aktörün sesini algılamalarının daha iyi olduğu anlaşılmıştır. Ancak maskların, normal koşullar altında, Epidauros Tiyatrosu’nun akustiğindeki mükemmel anlaşılabilirliğinin üzerine etkisinin bulunmadığı sonucuna varılmıştır 104
. Araştırmada özellikle gürültülü koşullar altında maskeli aktörlerin sesinin daha iyi anlaşılması sonucu şaşırtıcı ve ilginçtir. Belki de bu sonucun maskeden çıkan sesin consonant özelliğinden kaynaklı olmasıyla ilişkisi vardır. Bazı sesli harfler (i, e) yüksek frekanslıyken, bazıları (a, o) ise düşük frekanslıdır. Fakat birçok sessiz harf (d, b, v, z, l, m, n, r) yüksek frekanslı olma özelliğine sahiptir. Yüksek frekans özelliğine sahip olan sesli harfler büyük ve geniş alanlarda gereklidir. Tiyatroda oynanan birçok oyunda, konuşmanın daha iyi anlaşılabil- mesi için yüksek frekansa sahip olan sesler (birçoğu sessiz yani consonant) büyük önem arz etmektedir 105 .
Değerlendirme Antikçağda tiyatro, birçok oyun yazarının katkılarıyla gelişirken, mimari form olarak inşa edilen tiyatro da bunlara paralel olarak birtakım eklemeler ve düzenlemelerle birlikte son özgün şekline Roma Dönemi’nde kavuşmuştur. Nereye yapılacağından tutun da iyi bir akustik için nelerin yapı- lacağına kadar birçok araştırma ve bilginin sonucunda tiyatrolar inşa edilmektedir. Antikçağ tiyatrolarındaki akustik son derece önemlidir. Çünkü günümüzdeki gibi sesi güçlendirerek yayılı- mını hızlandıracak araç gereçlerin kullanımı mümkün olmamıştır. Bu yüzden insanoğlu tiyatro- larda akustiği geliştirmek için birçok yol ve yöntem denemiştir. Bunlardan ilki tiyatro yapılacak arazinin akustik açıdan uygun olmasıdır. Dissonant, circumsonant, rezonant ve consonant özel- liğe sahip araziler, sesin dağılmasını önlediği için tiyatro yapımına uygun değildirler. Arazi seçimi yapıldıktan sonra cavea, ses akış hızının hareketine uygun olarak, belirli bir eğim sağlayan yamaca oturtulmalıdır. Tiyatronun yapıldığı yamacın eğimi ve caveaların diazomalarla bölünmesi gibi etkenler caveaların eğim oranını etkilemektedir. Örneğin Roma tiyatrolarında imma cavea ile summa caveanın eğim oranı eşit değildir. Bu hem summa caveanın orkestraya bakış pers- pektifinin uygun olarak sağlanmasına hem de diazomanın yüksekliği ile akustik değerlerin daha iyi sağlanması amacına yöneliktir. Antik tiyatrolarda sahne binalarının da akustik açıdan olumlu sonuçlar için kullanıldığı bilinmektedir. Her ne kadar ilk olarak dışarıdan gelen gereksiz sesleri engelleyen bir kalkan görevi görmüş olsa da, bazı araştırmacılar sahne binalarının ilk yapılış ama- cının akustiği geliştirmek olduğunu savunmuştur 106
. Hiç kuşkusuz tiyatro akustiğine önemli katkısı olan sahne binalarının ilk olarak akustiği geliştirmek için yapıldığı fikri pek makul değildir. Çünkü ilk olarak ahşaptan bir paravanı andırır şeklinde yapılan sahne binaları, oyuncuların giy- silerini değiştirmek ve oyun esnasında gerekli hazırlıkları yapmak için kullandıkları alanlar olarak görülmektedir. Ayrıca sahne binaları, oyunlarda oyuncuların arkasında görsel bir fon yaratmak için de kullanılmışlardır. Sesin longitudinal basınç dalgaları şeklinde tiyatro içerisinde rahatlıkla hareket etmesi ve
102 Bk. Kontomoichos et al. 2014, 1445, Fig. 3. 103 Kontomoichos et al. 2014, 1446. 104 Kontomoichos et al. 2014, 1451. 105 Vovolis 2012, 168. 106 Bk. Vovolis 2012, 152, dn.6. Antikçağ Tiyatrolarında Akustik Üzerine Bir Değerlendirme 129 yayılması için, müzik yasalarına göre, caveanın belirli kısımlarındaki nişler içerisine yerleştirilen bronz küplerin varlığını antik kaynaklar aracılığıyla biliyoruz. Ancak hala bu konuya dair kanıtlar yetersiz olup, tartışmalar devam etmektedir. Araştırmacılar bazı tiyatrolardaki (Aspendos, Beth Sean (İsrail) ve Selge Tiyatrosu vb.) nişlerin bu bronz küplerle alakalı olduğunu söylemektedir. Ayrıca bunun yanı sıra aydınlatmaya yönelik (Aspendos Tiyatrosu) olabileceği de düşünülmekte- dir. Yapılacak yeni tiyatro kazılarında bulunacak nişlerin içerisinde bronz bir küp kalıntısı ortaya çıkarılana kadar, bu tartışmaların devam edeceği açıktır. Tiyatro üzerini kapatarak insanları güneşten koruyan velumların, aslında sesin yankılanmasını önleyerek akustik anlamda fayda sağlamış olduğu düşünülür. Tiyatro yapımında kullanılan taşların bile (kireçtaşı, mermer, kalker vb.) akustik işlev görmüş olabileceği, çeşitli deneysel çalışmalarla ortaya konulmaya çalışılmıştır 107 .
elde edilmesi düşünülmüş, maliyet konusu belki de ilk planda yer almıştır. Tiyatro inşası için seçilecek yapı malzemesinin (kireçtaşı, mermer, kalker vb.) seçiminde akustik nitelikler pek fazla dikkate alınmamıştır. Ancak yapılan deneysel çalışmalarla, tiyatronun ayrı ayrı bölümlerinde kul- lanılması için seçilen taş çeşitlerinin, dolaylı da olsa akustiği etkilediği görülmektedir. Roma tiyatro planının Hellenistik tiyatrolara göre daha kapalı olması, bu tiyatrolarda akustik paramet- relerin daha ileri düzeye ulaşmasına imkân tanımıştır. Tiyatro oyunlarında aktörlerin kullandığı maskların megafon görevi yaparak sesin şiddetini yükselttiği, bunun sonucunda sesin izleyiciye daha rahat ulaştığı anlaşılmıştır. Antikçağ tiyatrolarının ilk ortaya çıkışından itibaren gelişerek değişen formu, kullanılan yapı malzemesi, oturma sıralarının gelişimi, sahne binasının gelişim ve değişimi gibi gelişmeler tiyat- rolardaki akustiğin zaman içerisinde iyileşmesine katkı sağlayan faktörlerdendir 108
. Akustik nitelik asla tek başına değerlendirilemez 109 . Çünkü yukarıda değinilen birçok faktörün birleşmesi ve gelişmesiyle meydana gelen akustik, işitsel bir olgudur. Kısacası, ortaya çıkışıyla insanların bir arada olmasını, eğlenmesini, düşünmesini ve fikirlerini açıkça ortaya koyabilmesini sağlayan tiyatro, bir mimari yapı formuna dönüşmesiyle gelişen akustik özelliklerini, insana, kendini anlatma ve anlama çabası için sürekli geliştirmenin yollarını aratmıştır.
107 Declercq – Dekeyser 2007a; Declercq – Dekeyser 2007b. 108 Chourmouziadou - Kang 2008, 527. 109 Sabine 1922, 197. Cüneyt ÖZ 130 BİBLİYOGRAFYA Antik Kaynaklar Vitr. de Arch.
(=Vitruvius, De Architectura) Kullanılan Metin ve Çeviri: On Architecture, vols. I-II. Trans. F. Granger. London –New York 1931-1934 (The Loeb Classical Library). Vitruvius, Mimarlık Üzerine On Kitap. Çev. S. Güven, Ankara 1998.
Aykol 1986 E. Aykol, Eğitsel İletişim Ortamlarında, Ses Boyutu ve Akustiğin İşlevi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi. Eskişehir 1986. Bakım 2014 S. Bakım, Fibonacci Dizisi ve Altın Oran’ın Müzikte Kullanımının İncelen- mesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi. Konya 2014.
Barba Sevillano et al. 2008 A. Barba Sevillano- R. Lacatis- A. Giménez- J. Romero, “Acoustics vases in ancient theatres: disposition, analysis from the ancient tetracordal musical system”. Proc. of Acoustics’08 (2008) 4155-4160. Baysal 2015
O. Baysal, “Kanon’un Bölünümü” yazması ve Helenistik dönemde mü- zikbilim. International Journal of Human Science 12/1 (2015) 1350- 1380.
Bingöl 2012
O. Bingöl, Bu Koca Taşları Nasıl İşlediler, Nasıl Kaldırdılar. Ankara 2012. Boyacıoğlu 2004
F. Boyacıoğlu, “Geleneksel Tiyatro ve Uyumsuzluk Tiyatrosu”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 11 (2004) 205-219. Canac 1967
F. Canac, L’acoustique des Theatres Antiques. CNRS, Paris 1967. Chourmouziadou - Kang 2008 K. Chourmouziadou - J. Kang, “Acoustic evolution of ancient Greek and Roman theatres”. Applied Acoustics 69-6 (2008) 514-529. Çelgin 2011
G. Çelgin, Eski Yunanca-Türkçe Sözlük. İstanbul 2011. Çetinkaya 2010
A. Çetinkaya, Bazı Böcek Türlerinin Ses Analizleri ve Zirai Mücadelede Kullanılabilirliğinin Araştırılması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi. Adana 2010. Çevik et al. 2012
D. B. Çevik - E. G. Canbey - İ. Taviloğlu, “Armoni Eğitimi Neden Zordur?”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 15/27 (2012) 69-83. Declercq – Dekeyser 2007a Nico F. Declercq – Cindy S. A. Dekeyser, “Acoustic diffraction effects at the Hellenistic amphitheater of Epidaurus: Seat rows responsible for the marvelous acoustics”. J. Acoust. Soc. Am. 121/4 (2007) 2011-2022. Declercq – Dekeyser 2007b Nico F. Declercq - Cindy S. A. Dekeyser, “The acoustics of the Hellenistic Theatre of Epidaurus: the important role of the seat rows”.
Dragonetti et al. 2007 Dragonetti, R., Ianniello, C., Mercogliano, F., Romano, R. D., “The Acoustics of Two Ancient Roman Theatres in Pompeii”. 19. International Congress on Acoustics, 2-7 September 2007, Madrid. Dilmen 2004 H. Dilmen, Aspendos Antik Tiyatrosunun Mimari ve Akustik Özellikleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi. İstanbul 2004. Eagleson 1940 H. V. Eagleson, “Architectural Acoustics”. Phylon 1/1 (1940) 35-38. Er 2012
Y. Er, Klasik Arkeoloji Sözlüğü. Ankara 2012. Erol 2006
H. B. Erol, İç Mekânda Malzeme Kullanımında Akustik Performans Kriterleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi. İstanbul 2006. Antikçağ Tiyatrolarında Akustik Üzerine Bir Değerlendirme 131 Ferrero 2009
D. D. B. Ferrero, Batı Anadolu’nun Eski Çağ Tiyatroları. Çev. E. Özbayoğlu. İstanbul 2009. Fossum 1926
A. Fossum, “Harmony in the Theatre at Epidauros”. American Journal of Archaeology 30/1 (1926) 70-75. Grimal 2012
P. Grimal, Mitoloji Sözlüğü Yunan ve Roma. İstanbul 2012. Haddad 2008
N. A. Haddad, “Reviving the Architectural and Acoustical Theatre Heritage: the Role of ERATO Project”. CSAAR 2008B (2008) 421-434. Irklı - Çalışkan 1990
D. Irklı - M. Çalışkan, “Acoustical Properties of Roman Theatre in Aspendos”. IAPS 11 Culture-Space-History 4 (1990) 352-361. Irklı-Eryıldız 2006
D. Irklı-Eryıldız, “The Acoustic Properties of Ancient Theatres: Computer Simulation and Measurements”. Eds. K. Dörtlük et al., III Uluslararası Likya Sempozyumu Sempozyum Bildirileri, 07-10 Kasım 2005, Antalya (2006), 281-299. Karatağ 2013
M. Karatağ, Klasik Arkeoloji Sözlüğü Yunan-Roma. Ankara 2013. Knapp 2007
F. Knapp, Historic Structure Report The Hearst Greek Theatre. University of California Berkeley, California 2007. Kontomoichos et al. 2014 F. Kontomichos - C. Papadakos - E. Georganti - T. Vovolis, “The sound effect of ancient Greek theatrical masks”. The International Computer Music Conference (ICMC) 14-20 September 2014, Athens-Greece (2014) 1444-1452. Kurtay et al. 2008
C. Kurtay - D. I. Eryıldız - G. U. Harputlugil, “Mimar Kemaleddin Salonu Akustik Performans Değerlendirmesi ve Performans İyileştirme Önerileri”. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi 23/3 (2008) 557-568. Mutlu 2001
B. Mutlu, Mimarlık Tarihi Ders Notları. İstanbul 2001. Özdilek 2011
B. Özdilek, Rhodiapolis Tiyatrosu ve Lykia Tiyatroları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi. Antalya 2011. Özdilek 2016
B. Özdilek, “Lykia Tiyatrolarına Genel Bakış”. Cedrus IV (2016) 139-185. Polat 2012
A. B. Polat, Tonal Armonide Gitar Müziği Odaklı Olarak Akorların Kuruluş ve Bağlantılarının Yapısal Özelliklerinin İncelenmesi. Yayım- lanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi. Edirne 2012. Rindel 2008
J. H. Rindel, “Roman Theatres and their Acoustics”. Ed. F. Mossberg, Sounds of History, Report 6, Lund (2008) 30-42. Sabah 2013
A. Sabah, Antik Çağ Konser Mekânlarından 20. yüzyıl Mekânsal Müzik Konser Salonlarına Müzik ve Mimarlık İlişkisi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi. İstanbul 2013. Sabine 1922
W. C. Sabine, Collected Papers on Acoustics. London 1922. Sağer - Sevgi 2011
T. Sağer - A. Sevgi, “Klasik Armoni Çözümlerinde Kullanılan Bas Şifre- leme Yöntemleri ve Derece İsimlendirmeleri”. İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi 1/1 (2011) 23-36. Thorpe 2012
M. Thorpe, Roma Mimarlığı. Çev. R. Akbulut. İstanbul 2012. Tomlinson 2012
R. A. Tomlinson, Yunan Mimarlığı. Çev. R. Akbulut. İstanbul 2012. Waug 2000
A. Waugh, Klasik Müzik Dinlemede Yeni Bir Yol. İstanbul 2000. Wycherley 1991
R. E. Wycherley, Antik Çağda Kentler Nasıl Kuruldu?. Çev. N. Nirven – N. Başgelen. İstanbul 1991. Vovolis 2009
T. Vovolis, Proposon, the acoustical mask in Greek Tragedy and in Contemporary Theatre. Stockholm 2009. Vovolis 2011
T. Vovolis, “Mask, Actor, Theatron and Landscape in Classical Greek Theatre”. The Acoustics of Ancient Theatres Conference Patras, September 18-21 (2011). Cüneyt ÖZ 132 Vovolis 2012
T. Vovolis, “Acoustical mask and sound aspects of ancient greek theatre”. Classica-Revista Brasileira de Estudos Clássicos 25-1/2 (2012) 149-173. Yaşaroğlu 2006
K. Yaşaroğlu, Açıkhava Tiyatrolarının Akustik Açıdan Değerlendirilmesi: İstanbul Cemil Topuzlu Açıkhava Tiyatrosu Örneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi. İstanbul 2006. Yılmaz 2010
Y. Yılmaz, Anadolu Antik Tiyatroları. İstanbul 2010. Yüksel et al. 2005
Z. Yüksel - S. Erdoğan - R. Ayangil - R. Ünver - C. Binan - C. Can, “Audio- Visual Conservation and Restitütion of The Ancient Theaters and Odea in Virtual Environment: Erato Research Project”. Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi e-Dergisi Megaron 1/1 (2005) 1-8.
Document Outline
Yüklə 1,23 Mb. Dostları ilə paylaş:
|