Doğal sit alanlarinin değerlendiRİlmesine iLİŞKİn teknik esaslar

TABİAT VARLIKLARINI KORUMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

DOĞAL SİT ALANLARININ DEĞERLENDİRİLMESİNE İLİŞKİN TEKNİK ESASLAR

2013

İÇİNDEKİLER

BÖLÜM I

İÇİNDEKİLER 2

1. AMAÇ, KAPSAM, YASAL DAYANAK, TANIMLAR, KISALTMALAR VE SÜREÇ 4

1.1. Amaç 4

1.2.Kapsam 4

1.3.Yasal dayanak 4

1.4. Tanımlar 4

1.5. Kısaltmalar 4

1.6.Süreç 5

2. GENEL DEĞERLENDİRME 6

2.1. Araştırma Yapılacak Alanlarda Sınırların Belirlenmesi 7

2.1.1.Biyo-Ekolojik Araştırma Alanı Sınırlarının Belirlenmesi 8

2.1.2. Jeolojik, Jeomorfolojik ve Hidrojeolojik Araştırma Alanı Sınırlarının Belirlenmesi 8

2.1.3. Peyzaj Araştırma Sınırlarının Belirlenmesi 8

3. ÖN DEĞERLENDİRME RAPORU 9

3.1.Doğal Sit Alanındaki Flora Unsurları İçin Hazırlanacak Tablolara Ait Formatlar 12

3.2. Doğal Sit Alanındaki Fauna (Hayvan Türleri: Omurgasızlar, Balıklar, İki yaşamlılar, Sürüngenler, Kuşlar ve Memeliler) Unsurları İçin Hazırlanacak Tablolara Ait Formatlar 13

3.3. Doğal Sit Alanı İle İlgili Ekolojik Açıdan Hazırlanacak Tablolara Ait Formatlar 15

3.4. Jeolojik, Jeomorfolojik ve Hidrojeolojik Ön Değerlendirme 16

3.5. Doğal Sit Alanı İle İlgili Genel Durum Değerlendirmeleri 16

3.6. Yönetmelik Açısından Değerlendirme 17

3.7. Kanaat ve Öneri 19

4.EKOLOJİK TEMELLİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA RAPORU 20

4.1. Biyo-Ekolojik Temelli Bilimsel Araştırma Raporu İçeriği ve Formatı 20

4.1.1. Doğal Sit Alanı İle İlgili Genel Bilgiler 24

4.1.3. Biyo-Ekolojik Temelli Bilimsel Araştırma Raporu Çalışmalarına Ait Yöntemler 29

4.2. Doğal Sit Alanı İle İlgili Genel Durum Değerlendirmeleri 36

4.2.1. Doğal Sit Alanı İle İlgili Durum Değerlendirmesi 36

4.2.2. Yönetmelik Kapsamında Değerlendirme 36

4.3. Doğal Sit Alanı Belirlenirken Kullanılacak Biyolojik Nitel Kriterler 36

4.4. Doğal Sit Alanı Belirlenirken ve Kategorize Edilirken Esas Alınan Biyolojik Nitel Kriterlerin Nicel Olarak Analiz Edilmesi 36

4.5. Ekolojik Temelli Bilimsel Araştırma Rapor Bulgularına Göre Yapılan Nicel Değerlendirme (Puanlama) 40

4.5.1. AHP (Analitik Hiyerarşik Proses) İstatistik Yöntemi 40

4.7. Jeolojik, Jeomorfolojik ve Hidrojeolojik Değerlendirme 42

4.7.1. Jeolojik, Jeomorfolojik veya Hidrojeolojik Verilerin Haritaya İşlenmesi 42

4.7.2. Değerlendirme 43

4.8. Peyzaj Özelliklerinin Değerlendirilmesi 45

4.9. Kanaat ve Öneri 45

BÖLÜM I

1. AMAÇ, KAPSAM, YASAL DAYANAK, TANIMLAR, KISALTMALAR VE SÜREÇ

1.1. Amaç

Doğal Sit Alanlarının güncel durumunun değerlendirilerek mevcut ve yeni ilan edilecek Doğal Sit Alanı kategorilerinin belirlenmesine ilişkin bilimsel temellere dayalı yöntemlerin ortaya konulması amacıyla bir rehber oluşturmaktır.

1.2.Kapsam

Doğal Sit Alanlarının sahip olduğu biyo-ekolojik (flora, fauna, habitat), jeolojik, hidrojeolojik , jeomorfolojik ve peyzaj değerleri ile bu alanların sınırlarının ve Yönetmelikte tanımlanan doğal sit kategorilerinin belirlenmesidir.

1.3.Yasal dayanak

2863 sayılı Kanun, 644 sayılı KHK’nin madde 13/A ile; 19.07.2012 tarihli ve 28358 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren “Korunan Alanların Tespit, Tescil ve Onayına İlişkin Usul ve Esaslara Dair Yönetmelik”

1.4. Tanımlar

Biyom: Aynı iklim koşullarının yaşandığı ve bunun paralelinde aynı bitki örtüsüne sahip geniş coğrafi alanlar.

Ekolojik Temelli Bilimsel Araştırma Raporu: Biyoçeşitlilik, jeolojik, jeomorfolojik, hidrojeolojik ve peyzaj değerleri açısından yapılan tespitler sonucu ortaya konulan rapordur.

Yenilenebilme Yeteneği: Bozulmuş habitatlarda ekolojik fonksiyon ve süreçlerin iyileşmesi/iyileştirilmesini,

Peyzaj : İnsanlar tarafından algılanan şekliyle, özellikleri insan ve/veya doğal faktörlerin etkileşimi ve faaliyetleri sonucu oluşan alanlardır.

Yönetmelik:28358 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren “Korunan Alanların Tespit, Tescil ve Onayına İlişkin Usul ve Esaslara Dair Yönetmelik”.

1.5. Kısaltmalar

CR: Kritik Derecede Tehlike Altında

EN: Tehlike Altında

VU: Hassas, Tehlike Altına Girebilir

AHP: Analitik Hiyerarşik Proses

1.6.Süreç

Mevcut alanların değerlendirilmesi ve yeniden tespit yapılması için öncelikle ön inceleme yapılır ve ön değerlendirme raporu düzenlenir.

Ön değerlendirme raporu neticesinde, bilimsel araştırma çalışmasının gerekliliğinin ortaya konulması durumunda Ekolojik Temelli Bilimsel Araştırma Raporu, jeolojik, jeomorfolojik, hidrojeolojik ve peyzaj değerlerine ilişkin çalışmalar yapılır veya yaptırılır.

Bu çalışma neticesinde alanın doğal sit karakterinde bir alan olup olmadığı ve/veya doğal sit kategorisi, yapılacak nitel (gözleme dayalı) ve nicel (sayısal) değerlendirmelerle belirlenir.

Bu süreç aşağıda şematik olarak ortaya konulmuştur.

BÖLÜM II

2. GENEL DEĞERLENDİRME

Türkiye’de halen mevcut olan koruma statülerinin temel hedefi aynı olmasına rağmen, uygulamada bilimsel, teknik ve idari yönden bazı sorunlar, karışıklıklar ve örtüşmeler bulunmaktadır. Koruma alanlarının tespit ve ilanlarının farklı ölçütlere dayanmasının yanında, doğal sit alanlarında olduğu gibi, bazı temel “nitelendirmeler ve kategorilendirmeler” konusunda belirsizlikler ve sorunlar mevcuttur.

Bu teknik esasların amacı, ülkemizde potansiyel ve mevcut Doğal Sit Alanlarının, sınırlarının belirlenmesi ve kategorilendirilmesi için ele alınması gerekli biyo-ekolojik nitel ve nicel ölçütleri ortaya koymak ve bu konuda oluşturulması önerilen “Doğal Sit Alanı Belirleme ve Kategorilendirme Yaklaşımı” konusunda biyo-ekolojik, jeolojik, jeomorfolojik, hidrojeolojik ve peyzaj değerlerine ilişkin ölçütler ve gerekçeler oluşturmaktır.

Türkiye, bölgesel ölçekte biyoçeşitliliğin en zengin olarak temsil edildiği ülkelerden birisidir. Avrupa ve Ortadoğu bölgesinin toplamından daha fazla biyolojik çeşitliliğe ve endemizme sahip olan Türkiye, farklı zoocoğrafik ve fitocoğrafik bölgelerin temsil edildiği ve kesiştiği bir bölgede bulunması nedeni ile küresel ölçekte de oldukça önemli konumda olan bir ülkedir. Bu özelliklerinin yanı sıra, Türkiye, topoğrafik yapısından kaynaklanan, oldukça zengin bir habitat (canlı türlerin yaşam alanları) çeşitliliğine de sahiptir. Bu nedenle, doğal sit alanlarının belirlenmesinde ve yeniden kategorilendirilmesinde, öncelikli olarak, “Biyo-Ekolojik Ölçütlerin ve Kaynak Değerlerinin” tanımlanması ve karar vericilere yön verecek rasyonel anlamda nitel ve/veya nicel veri değerlendirmelerinden oluşan bir yaklaşımın oluşturulması gereklidir.

Bir alanın biyo-ekolojik önemi, “kritik türlerin varlığı ve bu türlere ait habitatların durumu” ile ortaya konulmalıdır. Doğal Sit Alanı belirlenirken yapılacak biyo-ekolojik çalışmaların ana hedefi, alanın tür çeşitliliğini (flora ve faunası) ve habitat özelliklerini saptamaktır. Bu saha çalışmaları ile belirlenen türler içerisindeki “kritik türler, (tehlike altında olan, endemik, dar yayılımlı ve yaşamlarının belirli dönemlerinde alana bağımlı olan türler) ve bu kritik türlerin habitatlarla olan ilişkileri (yayılım sınırları, habitat kalitesi ve işlevi) ortaya konulmalıdır.

Ekolojik değerlendirmelerde, kritik tür veya türler ile habitatların, ekosistemin mevcut durumu bir bütün olarak irdelenmeli, alanın sınırları ise, kritik türlerin yayılım sınırları da dikkate alınarak (alansal ve zamansal boyutta) belirlenmelidir.

Doğal sit alanı belirleme ve kategorilendirme sürecinde, alan ölçekli korumanın yapılması için, kritik türlerin belirlenmesinde alandaki; 1) Nesli tehlike altındaki (küresel ve ulusal ölçekte) türler, 2) Dar yayılımlı (küresel ve ulusal ölçekte) türler, 3) Endemik türler, 4) Yaşamlarının belirli dönemlerinde belli alanlarda yoğun olarak bulunan türler, olmak üzere dört ayrı kriter kullanılacaktır.

Ekolojik Temelli Bilimsel Araştırma Raporunu hazırlayacak uzmanlar tarafından yapılan bu nitel değerlendirmelerle birlikte; alandaki kritik flora ve fauna türlerinin varlığı ve tehlike-yayılım-endemizm kategorileri ve habitat durumu, antropojenik etkilerin derecesine ait gözlem ve değerlendirmeler sayısal (nicel) olarak uzman temelli bir karar verme yöntemi olan “Analitik Hiyerarşik Süreç” ile istatistiksel olarak test edilip değerlendirilir.

Tablo 11 ve Tablo 12’de kullanılması önerilen küresel ve ulusal ölçekteki başvuru kaynaklarına göre, tehlike kategorilerinde (CR-EN-VU / E-R-V / A.1.2-A.2-A.3-B.1.2-B.2-B.3) yer alan türler, teknik esaslar kapsamında, “kritik türler” (CR-EN-VU / E-R-V / A.1.2-A.2-A.3-B.1.2-B.2-B.3) olarak tanımlanmıştır.

Jeolojik, jeomorfolojik ve hidrojeolojik tabanlı doğal alan değerlendirmesinde, değerlendirme parametrelerinin tümünü ele alan nesnel/analitik bir değerlendirme yöntemi geliştirmek mümkün değildir. Bu durumda, doğal alan değerlendirmelerinde esas alınması gereken jeolojik kriterler önerilmiş ve bu kriterler bir formda toplanarak puanlandırılmıştır. Bu amaçla, değerlendirme yapabilmek için bir karşılaştırma matrisi düzenlenmiştir. Bu matris içerisinde, doğal alanların değerlendirmesi amacıyla dikkate alınan jeolojik, jeomorfolojik ve hidrojeolojik parametrelerin oluşum, köken ve ilişkileri açısından bir arada değerlendirilme potansiyelleri ortaya konulmuştur.

Aynı zamanda bu alanlar biyo-ekolojik, jeolojik, jeomorfolojik ve hidrojeolojik özellikleriyle birlikte peyzaj özellikleri açısından da değerlendirilecektir.