Dokument został opracowany

Strategia Rozwoju Powiatu Rawskiego –

Plan Rozwoju Lokalnego

na lata 2001 - 2006

Dokument został opracowany

przez zespół pod kierownictwem

wicestarosty rawskiego Mariana Krzyczkowskiego

przy współpracy konsultanta z Uniwersytetu Łódzkiego

dr Janusza Kota

Skład zespołu:

Sławomir Stefaniak

Teresa Cieciorek

Anna Idzikowska

Małgorzata Killman

Jadwiga Majchrzak

Anna Ostalska

Grażyna Szymańska

Jolanta Chylak

Jan Idzikowski

Stefan Goryczka

Henryk Leśniewski

Leszek Przybył


Szanowni Państwo
Upłynęły dwa lata odkąd na mapie samorządowej Polski pojawił się po długim okresie przerwy powiat rawski. W tym czasie działania Rady i Zarządu Powiatu koncentrowały się przede wszystkim na kwestiach odbudowy struktur powiatowych.

Samorządowi powiatowemu przekazano szereg zadań publicznych, nie zabezpieczając na ich realizację odpowiednich środków finansowych. Istniała pilna konieczność zajęcia się kwestią usuwania wieloletnich zaniedbań inwestycyjnych występujących m.in. w placówkach oświatowych, policji, straży pożarnej. Po rozwiązaniu najważniejszych problemów nadszedł czas na refleksję i wyznaczenie celów na przyszłość.

Dokument, który Państwu przekazujemy jest uwieńczeniem prac Zarządu Powiatu Rawskiego prowadzonych w ciągu ubiegłego roku. Określono w nim uwarunkowania rozwojowe powiatu, sformułowano cel nadrzędny, zidentyfikowano kluczowe problemy,
a także wyznaczono kierunki dalszych działań.

Serdecznie dziękujemy wszystkim osobom oraz instytucjom i organizacjom, które pracowały nad tym dokumentem. Mamy nadzieję, że niniejsze opracowanie będzie użytecznym materiałem informacyjnym, a także spotka się z zainteresowaniem wszystkich tych, którzy wiążą z powiatem rawskim swoją przyszłość.


Zarząd Powiatu Rawskiego

Spis treści

Wstęp

Część I Diagnoza

1. Położenie geograficzne, środowisko przyrodnicze

2. Rys historyczny

3. Sieć osadnicza – charakterystyka i funkcjonalne uwarunkowania rozwoju powiatu

4. Demografia

5. Gospodarka i usługi

6. Zatrudnienie i bezrobocie

7. Rolnictwo

8. Gospodarka komunalna i mieszkaniowa

9. Infrastruktura techniczna

10. Infrastruktura społeczna

11. Środowisko

12. Kultura, sport i turystyka

13. Organizacje i stowarzyszenia społeczne

14. Finanse publiczne

15. Instytucje otoczenia rynkowego

16. Realizowane i przewidywane do wdrożenia plany i projekty inwestycyjne jednostek

organizacyjnych

17. Pozycja konkurencyjna powiatu

18. Spis tabel

Część II Kierunki rozwoju powiatu

1. Analiza SWOT

2. Cel nadrzędny i cele strategiczne

3. Cele operacyjne i zadania przypisane celom strategicznym

4. Wdrażanie i monitoring strategii

5. Strategia rozwoju powiatu rawskiego a strategia rozwoju województwa łódzkiego

6. Zadania zgłoszone przez jednostki samorządowe wchodzące w skład powiatu rawskiego do

Kontraktu Wojewódzkiego 2001 i ich zgodność z zapisami strategii rozwoju powiatu

rawskiego

Część III Aneks

WSTĘP
Gospodarowanie i zarządzanie na przełomie XX i XXI wieku wymaga zarówno znajomości procesów zachodzących w ramach globalizującej się gospodarki światowej, jak
i praw rządzących rozwojem regionalnym i lokalnym w Polsce. Do współczesnych warunków gospodarowania muszą być dopasowane metody zarządzania zarówno w jednostkach terytorialnych, jak i podmiotach gospodarczych. Zarządzanie jednostkami terytorialnymi jest trudniejsze, gdyż procesy zachodzące w przestrzeni są wynikiem działania wielu podmiotów: publicznych, społecznych, gospodarczych i politycznych.

Z drugiej strony władze samorządowe, odpowiedzialne za kreowanie rozwoju całego obszaru, muszą oddziaływać na zachowania niezależnych jednostek gospodarczych w ramach możliwości określonych przez krajowe ustawodawstwo. Muszą one zatem poszukiwać takich metod zarządzania, które sprzyjałyby tworzeniu warunków dla osiągania optymalnej efektywności produkcji i usług, ale także dla podniesienia warunków bytowych i zaspokajania potrzeb ludności w sferze materialnej, jak i niektórych potrzeb duchowych. Wszystkie działania władz w jednostkach terytorialnych są podporządkowane celowi głównemu, jakim jest tworzenie dobrobytu społecznego.

Wraz z reformą administracyjną Polski pojawiły się nowe możliwości, jak
i ograniczenia dla rozwoju w układach terytorialnych. Nową jakością jaka się pojawiła było powstanie powiatów. Przejęły one wiele kompetencji i obowiązków związanych z pełnieniem zadań ponadgminnych, które w myśl zasady subsydiarności mogły być lepiej realizowane na szczeblu ponadlokalnym. Władze powiatowe podjęły rolę dualistyczną. Z jednej strony są administratorem środków publicznych. Konstrukcja budżetu powiatów wskazuje na to, iż są one odpowiedzialne za realizację zadań finansowanych w ramach dotacji i subsydiów celowych. Z drugiej jednak strony władze powiatowe odpowiedzialne są za rozwój społeczno-gospodarczy podległego im obszaru. Wywiązanie się z tego zadania związane jest z pełnieniem roli katalizatora inicjatyw podejmowanych przez poszczególne gminy oraz niezależne podmioty gospodarcze, a także środowiska i stowarzyszenia

zawodowe, społeczne i polityczne.

Powszechnie stosowaną i uznaną za efektywną metodą zarządzania w jednostkach terytorialnych jest planowanie strategiczne. Metoda ta jest oparta o wytyczenie kluczowych kierunków działań realizowanych na rzecz rozwoju przez podmioty działające i mające realny wpływ na przebieg procesów społeczno-gospodarczych w przestrzennie zdelimitowanym obszarze. Władze powiatowe wraz z władzami samorządowymi w gminach, partnerami reprezentującymi organizacje rządowe i pozarządowe, wiodącymi jednostkami gospodarczymi oraz instytucjami działającymi w ramach społeczeństwa lokalnego opracowują program działania będący kompromisem różnych sił na rzecz rozwoju obszaru.

„Strategia rozwoju Powiatu Rawskiego” ma pełnić rolę instrumentu władz spełniającego wymogi dotyczące zarządzania w układach terytorialnych i realizującego prawidłowości wynikające z demokratyzacji życia politycznego i demokratyzacji procesów decyzyjnych.

„Strategia rozwoju Powiatu Rawskiego” powstała z inicjatywy Zarządu, przy akceptacji Rady. Proces jej opracowywania miał charakter społeczny. Polegał bowiem na akceptacji każdego jej etapu przez Radę oraz środowiska lokalne. Taki tryb opracowywania dokumentu wynikał z chęci uzyskania poparcia dla zapisów jakie w strategii się znalazły, zarówno ze strony władz samorządowych w gminach, jak i głównych sił – podmiotów działających w powiecie. Dokument ten z za-łożenia miał nie być dokumentem wewnętrznym władz powiatowych, ale strategią rozwoju, której podmiotem jest szeroko rozumiana społeczność i środowiska lokalne.

Metodologia opracowania strategii jest zgodna z wymogami stawianymi przed tego rodzaju dokumentami zarówno przez UE, instytucje międzynarodowe, jak i krajowe. Oznacza to, iż dokument ten spełnia wszystkie wymogi proceduralne związane z ubieganiem się

o pozabudżetowe środki pomocowe. Zarówno metodologia, jak i tryb opracowania prezentowanej strategii sprawia, iż jest ona zapisem działań długo, średnio
i krótkookresowych, które są realne do wdrożenia zarówno w warunkach istniejącego ustawodawstwa i wynikających z niego możliwości finansowych działania, jak i poparcia władz samorządowych gmin i środowisk społecznych.
Prezentowana „Strategia rozwoju Powiatu Rawskiego” składa się z trzech części.

Część I zawiera diagnozę stanu rozwoju społeczno-gospodarczego obejmującą zarówno podstawowe wskaźniki ilościowe, charakteryzujące poziom rozwoju społeczno-gospodarczego powiatu, jak i interpretację zjawisk jakościowych oraz trendów mających najistotniejszy wpływ na przebieg procesów rozwojowych.
Część II obejmuje:

– analizę SWOT (sił, słabości, szans i zagrożeń), która porządkuje informacje i dane zawarte

w diagnozie, w układzie wymaganym dla zidentyfikowania celów strategicznych
i operacyjnych;

– zapis celu nadrzędnego i celów strategicznych, które wynikają zarówno z analizy SWOT, jak i rozpoznanych w drodze konsultacji, preferencji szeroko rozumianych środowisk lokalnych;

– dekompozycję celów strategicznych na cele operacyjne i zadania.

(zachowano w tym etapie opracowania zasadę rosnącej szczegółowości zapisów

i malejącego horyzontu czasowego wraz z przejściem od celów strategicznych do operacyjnych i zadań.)

– monitoring strategii, zawierający zapis podstawowych wskaźników statystycznych i miar jakościowych, umożliwiających śledzenie tempa oraz zakresu osiągania celów i realizacji zadań, a także obserwację procesów zachodzących na zewnątrz układu terytorialnego, jak

i w układzie wewnętrznym, mających wpływ na implementację strategii.
Część III – Aneks – który zawiera szczegółowe dane, uzupełniające informacje zawarte
w diagnozie.
Podkreślić należy, iż „Strategia rozwoju Powiatu Rawskiego” jest dokumentem kompleksowym, obejmującym działania w sferze gospodarczej, społecznej, środowiskowej
i przestrzennej. Zawiera ona zapisy działań długo, średnio i krótkookresowych stanowiących spójny system, którego podmiotem są zarówno władze powiatowe, jak i wiodące siły rozwojowe, obejmujące struktury samorządowe władz gminnych, jednostek gospodarczych, środowisk społecznych oraz organów administracji rządowej wyższych szczebli.

Prezentowany dokument powstał dzięki zaangażowaniu:

– Zarządu Powiatu Rawskiego,

– Rady Powiatu Rawskiego,

– Rad i Zarządów Gmin z terenu powiatu rawskiego,

– Reprezentantów Powiatowego Urzędu Pracy, jednostek odpowiedzialnych za sferę

kultury, oświaty, opieki zdrowotnej i opieki społecznej,

–Pracowników Starostwa Powiatowego w Rawie Mazowieckiej, w tym zwłaszcza dyrektorów

wydziałów,

- i innych.

Część I Diagnoza

1. POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE I ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE
Powiat rawski znajduje się we wschodniej części województwa łódzkiego. Jego powierzchnia, wynosząca 646 km², sprawia, że jest jednym z mniejszych powiatów.
W skład powiatu wchodzi miasto Rawa Mazowiecka, miasto i gmina Biała Rawska, a także gminy: Cielądz, Rawa Mazowiecka, Regnów i Sadkowice. Powiat rawski usytuowany jest między dwiema największymi aglomeracjami kraju – warszawską i łódzką, przy trasie szybkiego ruchu Warszawa–Wrocław, co daje mu dogodne połączenie z ważnymi ośrodkami kraju.

Pod względem fizyczno-geograficznym obszar powiatu, zgodnie z podziałem zaproponowanym przez prof. J. Kondrackiego, leży w południowo-zachodniej części Wysoczyzny Rawskiej, będącej częścią makroregionu–Wzniesienia Południowomazowieckie. (Kondracki J., 1988).

Wysoczyzna Rawska rozciąga się po wschodniej stronie szerokiej i głęboko wciętej doliny Rawki. W jej południowej części ciągną się pagórki morenowe związane ze strefą maksymalnego zasięgu lądolodu środkowopolskiego – stadium Warty. Wysokość bezwzględna tych form w rejonie Cielądza i dalej na wschód, dochodzi miejscami do 180–190 m npm. Całość Wysoczyzny Rawskiej z wyjątkiem den większych dolin leży powyżej 150 m npm., wznosząc się maksymalnie do 210 m npm. na południe od Mszczonowa.

Przez obszar powiatu biegnie granica pomiędzy kutnowskim i rawskim odcinkiem antykinorium pomorsko-kujawskiego a niecką brzeżną. Tę ważną strefę graniczną podkreślają długie uskoki stwierdzone w okolicach Rawy Mazowieckiej i na południe od Żychlina. Obszary, które w swym podłożu posiadają wał pomorsko-kujawski, stanowią najwyżej wzniesione części Wysoczyzny Rawskiej.

Podstawowe znaczenie dla budowy geologicznej i rzeźby współczesnej ma okres czwartorzędowy, szczególnie zlodowacenie środkowopolskiego stadium Warty. Wykorzystanie surowców mineralnych na omawianym terenie jest ograniczone w zasadzie do utworów czwartorzędowych. Brak jest wychodni litych skał mezozoicznych, a jurajskie wapienie i margle m.in. z okolic Rawy Mazowieckiej są przykryte grubą powłoką czwartorzędową i w chwili obecnej nie przedstawiają wartości gospodarczej.

Podstawowe znaczenie dla budownictwa i drogownictwa mają czwartorzędowe złoża surowców ilastych i okruchowych. Wśród tych pierwszych wyróżnić można gliny zwałowe

i utwory ilaste, stanowiące podstawowy surowiec do produkcji cegły. W obrębie miasta Rawa Mazowiecka udokumentowane jest złoże surowców ilastych ceramiki budowlanej – czwartorzędowych iłów zastoiskowych – „Duchowizna”.

Na omawianym terenie można wyróżnić doliny rzek: Rawki i Rylki (130–150 m npm.) wraz z tarasami oraz rzeki Białki. Bardziej urozmaicona jest dolina Rawki posiadającej kręty bieg, liczne meandry i starorzecza, które można obserwować szczególnie między Rawą Mazowiecką a sąsiadującą z nią od północy wsią Żydomice. Pozostałą część stanowi wysoczyzna morenowa (150–185 m npm.). W dolinach znajdują się współczesne osady rzeczne (mady) oraz utwory organogeniczne (mursze i torfy).

Osią układu hydrograficznego jest rzeka Rawka – główny ciek odwadniający, będący prawobrzeżnym dopływem Bzury. Jest to typowa rzeka nizinna, zachowana niemal
w nienaruszonym stanie i z tego względu chroniona na całej swojej długości poprzez ustanowienie rezerwatu przyrody.

W północno-wschodniej części miasta Rawa Mazowiecka rzeka ta otrzymuje prawobrzeżny dopływ – Rylkę. Te dwa cieki stanowią podstawowy układ hydrograficzny. Jego uzupełnieniem są liczne drobne strugi lub rowy oraz sztuczny zbiornik retencyjny Dolna zasilany przepływowo przez Rawkę. Przez teren miasta Rawa Mazowiecka przebiega dział wodny IV rzędu pomiędzy podzlewniami Rylki i Białki.

W dolinach rzek oraz w obniżeniach terenowych wody gruntowe występują płytko, tj. od 1 do 3 m. Na wysoczyźnie zalegają na różnych głębokościach, bo od 2 do 20 m. Najstarsze użytkowane poziomy wodonośne występują w piaskach, piaskowcach oraz wapieniach
i marglach jury górnej. Znajdują się one m.in. w położonych w pobliżu Rawy Mazowieckiej wsiach: Soszyce i Wilkowice.

Obraz szaty roślinnej jest nie tylko wynikiem właściwości środowiska przyrodniczego, lecz także trwającej na tym obszarze od tysiącleci działalności człowieka. Na podstawie geograficznego zróżnicowania, roślinności, warunków fizyczno-geograficznych

i klimatycznych ustalony został przez prof. W. Szafera podział kraju na działy i krainy geobotaniczne. Według tego podziału Wysoczyzna Rawska należy do krainy Mazowieckiej. (Szafer W., 1972).

Wysoczyzna Rawska nie jest zbyt zasobna w naturalne zbiorowiska roślinne. Stanowią je

w większości:

– bory mieszane (gdzie obok sosny w domieszce spotykamy lipę drobnolistną i modrzew

polski),

– bory świeże (sosna),

– lasy mieszane (świerk, sosna, dąb).

W drzewostanach jako gatunek panujący występuje sosna pospolita, jako gatunki domieszkowe na siedliskach ubogich i kwaśnych spotykamy wyłącznie brzozę, a na żyźniejszych – dąb, świerk, grab, buk i inne.

Dosyć dobrze zachowane płaty dąbrowy świetlistej występują w okolicach Rawy Mazowieckiej (uroczyska: Kaleń i Rawski Las).

Dla ochrony resztek naturalnych zbiorowisk roślinnych utworzono rezerwaty m.in.

– Babsk gmina Biała Rawska – las dębowo-sosnowy z udziałem lipy drobnolistnej,

– Trębaczew gmina Sadkowice – świetlista dąbrowa,

– rezerwat przyrody Rawka – rzeka, od źródeł do ujścia z przybrzeżnymi pasami terenu
o szerokości 10 metrów, stanowi rezerwat częściowy.

Opisany teren według podziału rolniczo-klimatycznego R. Gumińskiego należy do dzielnicy środkowej. Klimat tej dzielnicy cechuje duży wpływ mas powietrza znad Atlantyku. Dzięki temu zimy są tu łagodne z krótkotrwałymi okresami mrozów i częstymi odwilżami. Lata też nie są zbyt upalne. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi ok. 7,7°C Najzimniejszym miesiącem jest styczeń ze średnią temperaturą poniżej -2,8°C,

a najcieplejszym lipiec z temperaturą ok. +18°C. Wartości te nie odbiegają od tych, które są notowane w sąsiednich regionach.

Na tle Polski, rejon wyróżnia się jedną z najwyższych rocznych sum całkowitego promieniowania słonecznego. Dni z przymrozkami jest w ciągu roku 110–118. Pierwsze przymrozki występują już na przełomie września i października, a ostatnie pojawiają się jeszcze w maju. Okres wegetacyjny wynosi średnio 209 dni.

W półroczu zimowym przeważają wiatry z kierunków południowo-zachodnich i zachodnich, a w półroczu letnim wiatry północno-zachodnie i zachodnie. Suma rocznych opadów wynosząca od 575–600 mm, jest podobna jak w pozostałych krainach środkowej Polski. Przewaga opadów nad parowaniem występuje w okresie od stycznia do kwietnia,
a w sierpniu, wrześniu, październiku występuje deficyt wody. Taki układ korzystniejszy jest dla produkcji zbóż i dla użytków zielonych, ujemnie zaś wpływa na produkcję roślin okopowych.
2. RYS HISTORYCZNY
Osada Rawa wypłynęła na widownię dziejową w średniowieczu, w czasach rozbicia dzielnicowego. Jej nazwa została po raz pierwszy wymieniona w dokumencie księżnej sandomierskiej Grzymisławy, wydanym w Skaryszewie 12 maja 1228 r. Wśród świadków sporządzenia dokumentu wymieniony jest Bogusław z Rawy. Pierwotnie wchodziła w skład Kasztelanii Bielskiej (w Białej Rawskiej), a gród kasztelański w Rawie powstał najprawdopodobniej około 1313 roku. Rawa była w tym okresie częścią Księstwa Mazowieckiego.

Po śmierci Bolesława II ustalono podział Mazowsza na trzy dzielnice: płocką, czersko-warszawską oraz rawską. W skład dzielnicy rawskiej (zwanej również Księstwem Rawskim) weszły ziemie: rawska, sochaczewska i gostynińska. Już wtedy Rawa musiała być najznaczniejszym ośrodkiem tych ziem, dystansując zarówno dużo starszy Sochaczew oraz Białą, skoro tu właśnie książę Siemowit II ustanowił swoją stolicę.

Niezależnie od czynników politycznych zawdzięczała ona szybki rozwój m.in. handlowi, a to dzięki drodze toruńsko-lwowskiej przechodzącej właśnie przez miasto. Z tego okresu pochodzi zamek – siedziba księcia i kasztelana. Zamek ten według Długosza, został zbudowany prawdo-podobnie podczas krótkotrwałego władania Mazowszem przez Kazimierza Wielkiego w latach 1355–1370. W połowie XIV wieku miasto przeżywało rozkwit gospodarczy. W 1353 roku książę osadził tu klasztor Augustianów, zaś 1374 roku bogaty mieszczanin rawski Mikołaj Paczotko – założył Fundację Świętego Ducha (kościół
i szpital).

Po śmierci ostatniego władcy z linii książąt zachodniomazowieckich, w roku 1462, ziemia rawska jako pierwsza z ziem będących w ich władaniu weszła w skład korony. Rawa z pozycji odrębnego księstwa zeszła do roli stolicy województwa, którą pełniła do 1793 roku.

Według danych z 1564 roku, Rawa liczyła około 3000 ludzi. Mimo tego, że w ciągu stulecia kilkakroć wielkie pożary dały się miastu we znaki, np. w latach 1507, 1532, 1539, szybko je odbudowywano. Zamek rawski, który w XVI w. i pierwszej połowie XVII w. był użytkowany jako więzienie, od początku lat sześćdziesiątych XVI stulecia pełnił ważną rolę w życiu publicznym Rzeczypospolitej. Mieścił się w nim tzw. rawski skarb kwarciany. (Zygmunt August przeznaczał czwartą część dochodów z dóbr królewskich na utrzymanie stałego wojska).

Duże znaczenie dla rozwoju miasta miał jego wojewódzki charakter. W Rawie odbywały się sejmiki i stale przebywała grupa urzędników szlacheckiego pochodzenia, co wpływało na wytworzenie się pewnego ośrodka życia kulturalnego. Istnienie kościoła i klasztoru Augustianów sprawiało, że było też ono poważnym centrum życia religijnego.

Dosyć dobrze prosperująca w XVI wieku szkoła parafialna przestała wystarczać miejscowym potrzebom. W związku z tym Paweł Wołucki – biskup kujawski – wraz ze swoimi braćmi osadzili w Rawie Jezuitów i ufundowali kolegium, które kształciło młodzież na wysokim, jak na owe czasy, poziomie. Jednym z jego uczniów był pamiętnikarz Jan Chryzostom Pasek.

Całkowity upadek przyniosły miastu wojny szwedzkie, a potem siedmiogrodzkie. Jednocześnie wyniszczały Rawę zarazy (1625–1627, 1679, 1708–1709, 1738). W tym czasie liczyła ona od 300 do 400 osób, a w 1676 roku prawdopodobnie już tylko 200 mieszkańców. Ponowna odbudowa nie posuwała się tym razem szybko, a proces ten zakłócony był najpierw poważnym pożarem miasta w 1766 roku, a potem nową zawieruchą wojenną.

To, że w dalszym ciągu posiadała funkcje administracyjne uratowało miasto przed spadkiem do roli zwykłej wsi lub całkowitym zniknięciem z mapy Polski. Mimo upadku gospodarczego było ono nadal poważnym ośrodkiem produkcji rzemieślniczej, a także handlu. Dziewięć razy w roku odbywały się jarmarki, na które przybywali kupcy z dalekich okolic. W dni jarmarczne odbywały się, na osobnym placu, targi koni i bydła. Rawa, obok Łowicza, była najważniejszym targowiskiem wołów stepowych na terenie środkowej Polski. Tutejsze jarmarki słynęły też z handlu końmi.

Po rozbiorach Rawa dostała się pod rządy Prus, jako miasto powiatowe departamentu warszawskiego Prus Południowych. W latach 1807–1815 była w Księstwie Warszawskim, później w Królestwie Polskim.

W latach 1914–1915 (I wojna światowa) miasto, znajdujące się przez ponad pół roku w strefie frontowej, zostało prawie całkowicie zniszczone. W okresie międzywojennym Rawa, nosząca od 1924 roku obecną nazwę, nie odzyskała przedwojennej liczby mieszkańców ani dawnego znaczenia gospodarczego. Działania wojenne spowodowały zniszczenie miasta w 80%,
a straty ludności sięgnęły około 60%. Po zakończeniu II wojny światowej, odbudowana
i rozbudowana Rawa Mazowiecka była stolicą powiatu rawskiego w województwie łódzkim do roku 1975, kiedy to dokonano reformy podziału administracyjnego Polski likwidując powiaty.
Biała Rawska, jak już wspomniano wcześniej, to także jeden ze starszych ośrodków osadniczych na ziemi mazowieckiej. Już w XII w. istniał tu gród kasztelański. Osada otoczona była wałem lub murem. Źródła poświadczają istnienie Białej w 1246 r., natomiast pierwsza zachowana wzmianka pisana pochodzi z roku 1295, a znajduje się w dokumencie Bolesława II, w którym książę za uratowanie mu życia podczas najazdu wroga nadał Wawrzyńcowi, kasztelanowi z Białej, przywileje dla jego wsi dziedzicznych.

Prawa miejskie Biała uzyskała między 1472 a 1498 rokiem. Począwszy od XIV stulecia aż do XVI w. przeżywała okres pomyślnego rozwoju, który zawdzięczała w dużej mierze odbywającym się tu jarmarkom i targom oraz usytuowaniu na szlakach komunikacyjnych wiodących m.in. od Czerska i Łęczycy ku Sandomierzowi. Wraz z wygaśnięciem zachodniej linii Piastów mazowieckich znalazła się w Koronie. Wiek XVII i pierwsza połowa XVIII w. były okresem upadku miasta. W czasie wojen liczba ludności spadła do 100 osób. Od połowy XVIII w. do 1879 r. Biała była posiadłością możnej rodziny wielkopolskiej – Leszczyńskich herbu Belina. Po III rozbiorze miasto znalazło się pod panowaniem pruskim. W 1870 r., na 55 lat, utraciło prawa miejskie. Ogromne straty Biała poniosła w czasie działań wojennych podczas II wojny światowej.

3. 
   SIEĆ OSADNICZA - CHARAKTERYSTYKA I FUNKCJONALNE
   

UWARUNKOWANIA ROZWOJU POWIATU
Powierzchnia terenów zabudowanych w powiecie rawskim wynosi ponad 2000 hektarów (nie włączając w to miasta Rawa Mazowiecka). Średnia gęstość sieci osadniczej wynosi ok. 80 osób na km². Obszarami o największej koncentracji ludności, zabudowy
i infrastruktury są miasta: Rawa Mazowiecka i Biała Rawska oraz wsie Kurzeszyn
i Boguszyce w gminie Rawa Mazowiecka, wsie: Sadkowice, Kaleń, Lubania i Trębaczew
w gminie Sadkowice, wsie: Cielądz, Sierzchowy i Komorów w gminie Cielądz oraz wsie: Regnów i Regnów Nowy w gminie Regnów.

Głównymi barierami utrudniającymi rozwój sieci osadniczej są: bezrobocie oraz brak atrakcyjnych miejsc pracy w przemyśle i usługach, a także braki w lokalnej infrastrukturze technicznej (wodociąg, kanalizacja, gazociąg).

Władze gminy Rawa Mazowiecka szanse rozwoju gminy upatrują w wykorzystaniu atrakcyjnych terenów, o słabej bonitacji glebowej, usytuowanych wzdłuż drogi krajowej nr 8. Brak możliwości bezpośredniego dostępu do tej drogi, zjazdów i dróg gospodarczych
w sąsiedztwie drogi, uniemożliwia właściwe jej wykorzystanie. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego w poszczególnych gminach są na bieżąco dostosowywane do potrzeb rozwojowych i indywidualnych wniosków osób zainteresowanych ich zmianą. Większość gmin uchwaliła studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego.

Strategicznymi terenami o największej presji rozwojowej w zakresie budownictwa mieszkaniowego i przemysłu są miasta Rawa Mazowiecka i Biała Rawska oraz wsie: Konopnica, Podlas, Ścieki, Julianów, Matyldów, Głuchówek, Kurzeszyn i Boguszyce

w gminie Rawa Mazowiecka, wsie: Sadkowice, Kaleń, Paprotnia, Trębaczew, Lubania
i Lewin w gminie Sadkowice, wsie: Regnów i Rylsk Duży w gminie Regnów oraz wieś Cielądz.

Na terenie gminy Biała Rawska w dolinie rzeki Białki, w rejonie wsi: Rosławowice, Porady Górne, Wólka Lesiewska, Julianów Lesiewski, Teodozjów i Jelitów planowana jest budowa zalewu wraz z terenami rekreacyjnymi.

Zasoby mieszkaniowe w większości stanowią budynki mieszkalne jednorodzinne
w gospodarstwach rolnych oraz jedno i wielorodzinne na osiedlach mieszkaniowych
w miastach. Zasoby mieszkaniowe gmin wiejskich są bardzo niewielkie, mają niski standard użytkowy i znajdują się w złym stanie technicznym.

W Rawie Mazowieckiej zasoby mieszkaniowe to głównie zasoby miejscowych spółdzielni mieszkaniowych oraz budynki komunalne administrowane przez Zarząd Budynków Komunalnych. Istniejące zasoby mieszkaniowe prawie w całości zabezpieczają potrzeby ludności w tym zakresie.

W Rawie Mazowieckiej planuje się budowę tanich mieszkań komunalnych w ramach Towarzystwa Budownictwa Społecznego.

4. DEMOGRAFIA
Liczba ludności powiatu rawskiego w 1999 r. wyniosła 51 781, z tego około 43% zamieszkiwało w miastach: w Rawie Mazowieckiej – 18 448 osób i Białej Rawskiej – 3 456 osób. W latach 1998–1999 odnotowano tendencję spadkową ludności zamieszkałej na terenach wiejskich. W tym samym okresie nastąpił niewielki przyrost liczby ludności
w miastach. Ogółem jednak liczba ludności zamieszkałej w powiecie maleje. Przyczyną tego stanu był ujemny bilans ruchu naturalnego ludności w powiecie w 1999 roku i ujemne saldo migracji w latach 1997–1999.

Podobnie kształtuje się sytuacja w poszczególnych gminach. Jedynie miasto Rawa Mazowiecka notuje niewielki przyrost liczby ludności w poszczególnych latach. Pozostałe gminy, w tym miasto i gmina Biała Rawska, notują spadek liczby ludności w porównaniu do stanu wyjściowego z 1997 r. Najniższy ubytek ludności nastąpił w gminie Rawa Mazowiecka (0,4%) i gminie Biała Rawska (0,9%). W pozostałych gminach wartość ta wynosiła od 1,5 do 1,7%. (patrz aneks tabela nr 1).

Rozkład przestrzenny liczby ludności zamieszkującej poszczególne gminy powiatu wskazuje na istnienie dużych dysproporcji. Jednostki administracyjne uszeregowane od największej do najmniejszej pod względem liczby mieszkańców, w 1999 r., przedstawiają się następująco:

* miasto Rawa Mazowiecka – 18 448 mieszkańców

* miasto i gmina Biała Rawska – 12 343 mieszkańców

z tego a) zamieszkuje w mieście – 3 456 mieszkańców

b) na terenie wiejskim - 8 897 mieszkańców

* gmina Rawa Mazowiecka – 8 576 mieszkańców

* gmina Sadkowice – 6 200 mieszkańców

* gmina Cielądz – 4 286 mieszkańców

* gmina Regnów – l 928 mieszkańców
Gęstość zaludnienia w gminach miejskich znacznie przewyższa średnią powiatu.
W gminach wiejskich gęstość zaludnienia kształtuje się na zbliżonym poziomie. Gminą
o największej liczbie mieszkańców na l km2 jest Rawa Mazowiecka – 52 mieszkańców na
l km². Najmniejsza wartość tego wskaźnika występuje w gminie Regnów – 42 mieszkańców
i Biała Rawska – 44 mieszkańców, w odniesieniu do ludności zamieszkałej na wsi. (patrz aneks tabele nr 2 i 3).

Struktura ludności według płci w skali powiatu wykazuje tendencję stabilną. Utrzymuje się niewielka przewaga liczby kobiet nad liczbą mężczyzn w powiecie. Według stanu na koniec 1999 r. liczba kobiet – 26 020 – była wyższa od liczby mężczyzn – 25 751 –

o 1,7%. (patrz aneks tabela nr 4).

Odmiennie kształtuje się sytuacja w poszczególnych gminach. W trzech gminach występuje przewaga liczby kobiet nad liczbą mężczyzn. Najsilniej zjawisko to można zaobserwować

w mieście Rawa Mazowiecka, gdzie różnica ta wynosi 3,9 %.

W gminie miejsko-wiejskiej Biała Rawska przewaga ta wynosi 1,9%, przy czym w samym mieście wskaźnik ten wynosi 11,5%, natomiast na terenie wiejskim o 1,5% przeważają mężczyźni. Jest to tendencja malejąca – w 1997 r. różnica wynosiła 2,2 %. W gminie Rawa Mazowiecka przewaga kobiet nad mężczyznami wynosi 0,9%. W pozostałych gminach sytuacja jest odwrotna. Do gmin o przewadze ludności płci męskiej nad ludnością płci żeńskiej należą: Cielądz, Regnów i Sadkowice. W gminach Cielądz i Regnów, w porównaniu do 1997 roku, sytuacja ta ma tendencję malejącą, natomiast w gminie Sadkowice tendencję wzrostową. Utrzymanie się lub pogłębienie tej sytuacji może wywrzeć wpływ na politykę

w zakresie zatrudnienia i opieki społecznej.

Analiza struktury demograficznej powiatu rawskiego, według ekonomicznych grup wieku, wykazała, że największą grupę na koniec 1999 r. stanowiła ludność w wieku produkcyjnym (30 541 osób), co stanowi 58,9% ludności powiatu. Najmniejszą grupę stanowiła ludność w wieku poprodukcyjnym – 7 378 osób, co stanowi 14,3%, a pozostałe 26,8% stanowi ludność w wieku przedprodukcyjnym. (patrz aneks tabela nr 6).

W latach 1997–1999 występowała tendencja wzrostowa ludności w wieku produkcyjnym
o 1,6% i spadkowa ludności w wieku poprodukcyjnym o 3,8% i przedprodukcyjnym o 3,4 %. Tendencję wzrostową liczby ludności w wieku produkcyjnym odnotowały cztery gminy,
a dwie pozostałe utrzymały poziom z 1997 roku. Korzystna tendencja wzrostu liczby osób
w wieku produkcyjnym nakłada na organy samorządowe obowiązek podejmowania działań na rzecz tworzenia nowych miejsc pracy.

Najkorzystniejsza relacja pomiędzy ludnością w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób

w wieku produkcyjnym występuje w mieście Rawa Mazowiecka (60 osób), a z terenu wiejskiego w gminie Rawa Mazowiecka (71 osób). Najwyższy wskaźnik występuje w gminie Cielądz i wynosi 86 osób niepracujących na 100 pracujących i utrzymuje się w analizowanym okresie na stałym poziomie.

Ruch naturalny ludności, na który składają się: przyrost naturalny i migracje, w skali powiatu wykazuje tendencję spadkową. W roku 1997 był on dodatni i wskaźnik przyrostu naturalnego wynosił 1,5%, a już w 1999 r. był ujemny i wyniósł – 1,1%.

Z poszczególnych jednostek administracyjnych jedynie w mieście Rawa Mazowiecka utrzymywał się dodatni wskaźnik przyrostu naturalnego na przestrzeni całego analizowanego okresu, jednak z tendencją malejącą – odpowiednio 2,9% w 1997 r. do 1,2% w 1999 r. Natomiast w gminach wiejskich najkorzystniejszy wskaźnik osiągnęła gmina Rawa Mazowiecka, gdzie w latach 1997–1998 był on dodatni i wynosił odpowiednio 4,1% i 1,8% oraz miasto i gmina Biała Rawska w 1997 r. (1,1%). W pozostałych gminach wiejskich wskaźnik przyrostu naturalnego był ujemny, z tym że w gminie Regnów miał tendencję malejącą. Natomiast w gminach Cielądz (-5,1%) oraz Sadkowice (-4,2%) występowała szczególnie niekorzystna sytuacja i gdzie przyrost naturalny malał. (patrz aneks tabela nr 7).

Analiza migracji ludności w powiecie w latach 1997–1999 wykazała ujemne saldo. Szczególnie niekorzystna sytuacja wystąpiła w 1998 r., gdzie saldo migracji osiągnęło

w cyfrach bezwzględnych 142 osoby i wskaźnik -2,7%. Podobnie kształtuje się sytuacja
w poszczególnych gminach z wyjątkiem gminy Rawa Mazowiecka, która wykazała się dodatnim saldem migracji, gdzie zwiększył się napływ, a zmniejszył odpływ ludności ze wsi. (patrz aneks tabela nr 9).

W pozostałych gminach zaobserwowano zjawisko odwrotne – występuje odpływ ludzi ze wsi do miast. Wiąże się to z brakiem możliwości pozyskania pracy na terenach wiejskich. Ujemne saldo migracji i ujemny przyrost naturalny są zjawiskami zdecydowanie niekorzystnymi.

5. GOSPODARKA I USŁUGI
Z punktu widzenia formy udziału w działalności gospodarczej dzielimy ludność na dwie grupy: czynną oraz bierną zawodowo. W pierwszej znajdują się osoby, które utrzymują się z wykonywanej osobiście pracy przynoszącej dochód oraz członkowie rodzin pomagający stale i bez wynagrodzenia w pracy tym osobom. Grupa druga to osoby niepracujące ale uzyskujące dochody z rent, emerytur, stałych zasiłków itp.

Aktywni zawodowo zatrudniani są w trzech działach gospodarki narodowej:

Sektor I – rolnictwo i leśnictwo

Sektor II – przemysł i budownictwo

Sektor III – usługi, na które składają się: transport, łączność, handel, gospodarka komunalna i mieszkaniowa, nauka, oświata, kultura, ochrona zdrowia, opieka społeczna i pozostałe.

W 1998 r. najwięcej osób zatrudnionych było w rolnictwie – 61,5%, w usługach – 19,2%, a w przemyśle i budownictwie – 19,3% (dla Polski wartości te wynosiły odpowiednio: 32,3%, 38,6% oraz 29,0%) – patrz tabela nr 1

Tabela nr 1 Pracujący w 1998 r. (w % ogółu zatrudnionych)

	Rolnictwo,leśnictwo, łowiectwo,rybołówstwo	Przemysł i budownictwo	Usługi rynkowe	Usługi nierynkowe
Polska	32,3	29,0	21,5	17,1
woj. łódzkie	36,6	29,0	17,8	16,7
pow. rawski	61,5	19,3	8,3	10,9
pow.skierniewicki	84,1	5,8	4,8	5,3
pow.tomaszowski	44,8	26,1	13,2	16,0
pow. grójecki	67,2	15,9	7,2	9,7
pow.żyrardowski	38,1	27,5	17,5	16,9

Źródło: „Powiaty w Polsce”, GUS 1999
W ciągu trzech ostatnich lat, tj. od 1997 r. zanotowano pozytywne zmiany w gospodarce powiatu rawskiego. Liczba jednostek gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON zwiększyła się z 2537 w 1997 r. do 2954 w 1999 r., tj. o 417, co stanowi przyrost o 16,4%. (patrz aneks tabela nr 10)
Tabela nr 2 Dynamika zmian w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej.

	Osoby prawne i jednostki nie posiadające osobowości prawnej	Osoby fizyczne i spółki cywilne
	stosunek 1995 r. do 1998 r.	stosunek 1995 r. do 1988 r.	na 1000 ludności
			rok 1995	rok 1998
Polska	+ 40,7	+34,0	49	66
woj. łódzkie	+ 38,2	+30,7	50	66
pow. rawski	+ 53,1	+62,8	31	51
pow. skierniewicki	+67,5	+55,0	24	37
pow. tomaszowski	+ 29,9	+6,4	56	60
pow. grójecki	+ 31,0	+24,0	44	55
pow. żyrardowski	+ 34,3	+30,5	50	65

Źródło: „Powiaty w Polsce”, GUS 1999.
Dynamika zmian w zakresie działalności gospodarczej prowadzonej przez osoby prawne i jednostki nie posiadające osobowości prawnej była w powiecie rawskim wyższa od średniej krajowej i wojewódzkiej, podobnie jak w przypadku osób fizycznych i spółek cywilnych.

Wskaźniki dotyczące działalności gospodarczej prowadzonej przez osoby fizyczne i spółki cywilne na 1000 mieszkańców były jednocześnie niższe od średniej krajowej i wojewódzkiej. Wykazywały jednak tendencję rosnącą. (patrz tabela nr 2)

Wynika to z niższej bazy wyjściowej w zakresie ilości jednostek prowadzących działalność gospodarczą w powiecie.
Na terenie powiatu w 1999 r. prowadziło działalność pięć przedsiębiorstw państwowych: Fabryka Narzędzi „Rafan”, Przedsiębiorstwo Robót Inżynieryjno-Drogowych oraz Łódzka Centrala Nasienna zlokalizowane w Rawie Mazowieckiej, Zakład Termotechniczny „Elcal” w Białej Rawskiej oraz „Poczta Polska”.

W ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych przeważały te z sektora prywatnego,

w którym działały w 1999 r. 2 843 jednostki, co stanowiło 96,2 % wszystkich jednostek gospodarczych działających w powiecie. W latach 1997-1999 wartość ta pozostawała na takim samym poziomie.

Najwięcej jednostek, wg sekcji europejskiej klasyfikacji EKD, działało w handlu – 1279 (43,3%), prowadząc różnorodną działalność produkcyjną – 389 (13,2%), budownictwie – 288 (9,7%) oraz transporcie – 221 (7,5%). W porównaniu z 1997 r. liczba jednostek działających w handlu spadła o 1,4%, podobnie w działalności produkcyjnej. Najbardziej znaczący wzrost zanotowano w dziale budownictwo – o 1,3% oraz pośrednictwo finansowe – o 0,8%. (patrz aneks tabela nr 10)

Pod względem nasycenia działalnością gospodarczą poszczególnych gmin wchodzących
w skład powiatu dominowały miasto Rawa Mazowiecka oraz gmina Rawa Mazowiecka.

Wskaźnik liczby jednostek gospodarczych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców przyjął tam odpowiednio wartości: 88 i 38. Najmniej wynosił on w gminie Sadkowice (23), co można wiązać ze szczególnie rozwiniętym na tym terenie rolnictwem. Oznacza to, że miasto

i najbliższe jego okolice stanowią wyraźne centrum pozarolniczej działalności gospodarczej.

Na terenie powiatu działają także jednostki z kapitałem zagranicznym. Wszystkie one zlokalizowane są w Rawie Mazowieckiej.

1. „Herco” Sp. z o.o. – kapitał belgijski i brytyjski – produkcja gwoździ

2. „IST Poland” Sp. z o. o. – kapitał j.w. – wyroby z poliestru (głównie spoilery

samochodowe)

3. „Belle” Sp. z o.o. – kapitał j.w. – produkcja betoniarek

4. „Bonetti” Sp. z o.o. – kapitał włoski – produkcja guzików

5. Rawskie Zakłady Mięsne „Rawa S.A.” – należą do grupy „Animex”, w której udział

posiada amerykańska firma „Smithfield”

6. „JMB Holding Polska” Sp. z o. o., z siedzibą w Poznaniu, reprezentująca kapitał

portugalski, do której należy dyskont spożywczy „Biedronka” – 2 sklepy

7. „Ahold & Allkauf Polska” Sp. z o. o., którego główna siedziba mieści się w Krakowie,

zainwestowany kapitał pochodzi z Niemiec - 1 sklep
W 1998 r. w 2 866 jednostkach gospodarki narodowej zarejestrowanych w systemie REGON zatrudnionych było 9 000 osób, z czego 3 939 w sektorze publicznym. (patrz aneks tabela nr 11)

Największy ich udział – 46,0% związany był z różnorodną działalnością produkcyjną. Znaczny odsetek stanowili pracownicy działów: ochrona zdrowia i opieka socjalna – 12,2%, edukacja – 10,6%, handel i naprawy – 7,8% oraz transport, składowanie i łączność – 5,0%.

Pomimo tego, iż 96,2 % zarejestrowanych jednostek stanowią te z sektora prywatnego, zatrudnienie w nich znalazło jedynie niewiele ponad 56% ogółu zatrudnionych. Oznacza to, iż zatrudnienie, pomimo postępujących procesów prywatyzacyjnych, w przeważającej mierze kreowane jest przez sektor publiczny.

Zauważyć również można stabilizującą rolę rynku pracy, którą odgrywa, tzw. „budżetówka”, tzn. jednostki sektorów: administracja publiczna, edukacja, ochrona zdrowia.

Do zakładów pracy powiatu rawskiego zatrudniających, na początku 2000 r., największą liczbę pracowników należały:
Tabela nr 3 Zakłady zatrudniające największą liczbę pracowników. (stan na koniec

I kwartału 2000 r)

Nazwa zakładu	Liczba zatrudnionych	Branża
Zakłady Mięsne „Rawa S.A.”	974	branża mięsna
Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej	484
ZPO „Próchnik”	395	produkcja odzieży
„Metalbud”	232	produkcja maszyn dla przetwórstwa mięsa
Fabryka Narzędzi „Rafan”	224	produkcja narzędzi pomiarowych, skrawających
„Herco”	150	produkcja metalowych wyrobów gotowych (gwoździ)
Spółdzielnia Inwalidów „Rawianka”	147	produkcja obuwia profilaktycznego i rękawic
PPHU „M – ka”	121	sprzedaż hurtowa i detaliczna mebli
„Raw – Trans”	114	towarowy transport drogowy
Urząd Pocztowy	102
PPH „Dakota”	94	produkcja odzieży jeansowej
„Bella – Poland”	77	produkcja maszyn budowlanych (betoniarki)
Firma Produkcyjno-Handlowa „Ivett”	73	produkcja odzieży
PPHU „Męcina”	70	branża mięsna

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych z Powiatowego Urzędu Pracy.
Łącznie pracowały w nich 3 257 osoby, co stanowiło 36% ogółu zatrudnionych. Charakterystyczne jest, że wszystkie one zlokalizowane były w mieście Rawa Mazowiecka. Dominujące gałęzie stanowiły przemysł spożywczy i lekki.

W lipcu br. Rawskie Zakłady Mięsne zaprzestały produkcji, a z dniem 31 października załoga zakładu otrzymała wymówienia. Przestał istnieć największy w powiecie zakład produkcyjny, stracono kilkaset miejsc pracy, miejscowi producenci pozbawieni zostali znaczącego rynku zbytu.

Na dzień dzisiejszy trudno określić wszystkie skutki, jakie zamknięcie „RAWA” S.A będzie miało dla gospodarki całego regionu, jednak na pewno będą one niekorzystne.
Handel jest jedną z najbardziej dynamicznie rozwijających się dziedzin gospodarki.
W handlu i usługach zmiany prywatyzacyjne i branżowe zachodzą najszybciej, co związane jest z niskimi kosztami prywatyzacji i inwestycji.

Na terenie powiatu silne są tradycje handlu, sięgające odległych czasów, kiedy ogromną rolę odgrywały jarmarki.

Dane dotyczące punktów sprzedaży detalicznej i liczby osób zatrudnionych w handlu zawiera poniższa tabela.

Tabela nr 4 Punkty sprzedaży detalicznej i liczba zatrudnionych w handlu

w 1998 r.

	Punkty sprzedaży detalicznej	w tym sklepy	Pracujący w handlu	w tym w sklepach
m. Biała Rawska	90 15,1%	87	156 14,8%	147
m.Rawa Mazowiecka	357 69,6%	350	697 66,1%	662
gm.Biała Rawska	32 5,4%	32	42 4,0%	42
gm. Cielądz	21 3,5%	20	24 2,3%	23
gm.RawaMazowiecka	47 7,9%	43	69 6,5%	52
gm.Regnów	19 1,8%	17	14 2,3%	13
gm.Sadkowice	37 6,2%	36	47 4,6%	46
razem powiat rawski	598 100%	581	1054 100%	989

Źródło: „Podstawowe dane statystyczne wg miast i gmin woj. skierniewickiego”, WUS 1999.
Zdecydowana większość sklepów zlokalizowana jest w miastach. Rawa Mazowiecka jest dominującym centrum, zarówno ilościowo (koncentruje się tu 70% placówek handlowych), jak i jakościowo (zlokalizowane są tu największe jednostki handlowe). Rawa Mazowiecka jest także głównym centrum handlu hurtowego.

Liczba jednostek zarejestrowanych w systemie REGON w dziale „handel hurtowy

i detaliczny” stanowi 43,3 % ogółu zarejestrowanych jednostek. Zatrudnionych w tym dziale jest jednak jedynie 7,8% ogółu, co oznacza, że są to przedsiębiorstwa rodzinne lub zatrudniające niewielu pracowników. Ponad 99 % zatrudnionych w handlu pracuje
w placówkach prywatnych. (patrz aneks tabela nr 11)

Na terenie powiatu działa 5 targowisk:

– w Rawie Mazowieckiej – 2, o łącznej pow. 7,5 ha, ze 144 stałymi punktami sprzedaży

– w Białej Rawskiej – 2, o łącznej pow. 2,2 ha (targowisko miejskie oraz targowisko zwierząt

i płodów rolnych)

– na terenie gminy Rawa Mazowiecka – 1, o pow. 23,4 ha (działające raz w tygodniu

prowadzi handel płodami rolnymi oraz zwierzętami).
Na terenie powiatu dominują usługi o charakterze lokalnym. Usługi wyspecjalizowane zlokalizowane są w miastach: Rawa Mazowiecka i Biała Rawska.

Usługi ponadlokalne, tj. stacje paliw, hotele zlokalizowane są wzdłuż ważniejszych szlaków komunikacyjnych biegnących przez powiat.

Większość usług świadczona jest w siedzibach poszczególnych gmin, a ich dostępność przestrzenna w poszczególnych gminach jest w miarę jednorodna. Na terenie powiatu nie występują obszary charakteryzujące się specjalizacją w zakresie jakiegokolwiek rodzaju usług.

Liczba i rodzaj placówek usługowych jest odpowiedzią na społeczne zapotrzebowanie. Świadczy o tym rodzaj usług w zakresie budownictwa i mechaniki pojazdowej.

Podsumowując stwierdzić można, iż nasycenie powiatu usługami należy uznać za zadowalające. Trzeba jednak zaznaczyć, że jakość oferowanych usług bywa w wielu przypadkach niezadowalająca.

Ponadto na rozwój usług w powiecie wpływa konkurencyjność placówek usługowych zlokalizowanych w powiatach ościennych. Pozytywnym zjawiskiem jest to, że pełnią one funkcje komplementarne i substytucyjne w stosunku do usług zlokalizowanych w powiecie.

Tempo przemian strukturalnych w gospodarce powiatu, przejawiające się wzrostem zatrudnienia w usługach jest niedostateczne i w zdecydowanym stopniu hamuje procesy transformacji gospodarczej. Jest to często wynikiem tego, iż część potrzeb w zakresie usług zapewniona jest w, tzw. sferze gospodarki sąsiedzkiej, a część usług świadczona jest
w „szarej strefie”.

6. ZATRUDNIENIE I BEZROBOCIE