Dokument został opracowany

Podstawowe założenia w definicji związane z ochroną zdrowia

Zdrowie traktowane jest powszechnie jako dobro ogólne, dobro podstawowe lub jako prawo przysługujące każdemu obywatelowi, gwarantowane zapisem konstytucyjnym. Oznacza to, że każdy obywatel powinien mieć dostęp do opieki zdrowotnej niezależnie do statusu ekonomicznego.

Istotą polityki, z punktu widzenia ochrony zdrowia, jest stworzenie możliwości równego dostępu do opieki zdrowotnej wszystkim obywatelom tak, aby każdy, bez względu na wiek, płeć, miejsce zamieszkania i zamożność, w razie zaistniałego zagrożenia życia lub zdrowia, mógł skorzystać z opieki medycznej.
Pojęcie „ochrona zdrowia” oznacza:

* po pierwsze – ochronę przed chorobami poprzez zapobieganie i zwalczanie chorób zakaźnych i niezakaźnych o dużym wymiarze społecznym oraz innych chorób

i niepełnosprawności psychicznych i fizycznych w ramach systemu opieki zdrowotnej,

* po drugie – ochronę przed zagrożeniami środowiska przyrodniczego i pracowniczego,

w tym m.in. przed zagrożeniami fizycznymi (np.: hałasem, wibracjami, promieniowaniem), chemicznymi (np.: zanieczyszczeniami powietrza, wody, gleby, żywności) i biologicznymi (np.: bakteriami, wirusami, grzybami, robakami, alergenami) w ramach systemu zdrowia środowiskowego,

* po trzecie – ochronę przed zagrożeniami wynikającymi z niekorzystnych warunków społecznych: ubóstwa, bezrobocia, patologii społecznych, poprzez wykształcenie w ramach programów polityki społecznej i edukacyjnej systemu opieki zdrowotnej, promocji zdrowia oraz pomocy społecznej.

„Opieka medyczna” – jest pojęciem znacznie węższym niż „ochrona zdrowia” – określa się ją jako program świadczeń zgodnych z wiedzą medyczną, niezbędną dla promocji i utrzymania zdrowia, które powinny być dostępne poszczególnym jednostkom i całej populacji. (wg WHO)

„Promocja zdrowia” jest to zestaw działań umożliwiających poszczególnym osobom

i społeczności zwiększenie kontroli nad czynnikami warunkującymi stan zdrowia i przez to jego poprawę, promowanie zdrowego stylu życia oraz środowiskowych i indywidualnych czynników sprzyjających zdrowiu.

Opieka ambulatoryjna
„Ambulatoryjna opieka zdrowotna” – rozumie się przez to udzielanie świadczeń zdrowotnych pacjentom nie wymagającym hospitalizacji (leczenia szpitalnego) przez przychodnie, poradnie i ośrodki zdrowia oraz udzielanie tych świadczeń w ramach praktyki zawodów medycznych.

Ambulatoryjna opieka zdrowotna obejmuje swoim zakresem świadczenie:

– podstawowej opieki zdrowotnej,

– specjalistycznej opieki zdrowotnej

Podstawowa opieka zdrowotna to wyodrębniona organizacyjnie z innych struktur część systemu opieki zdrowotnej, zapewniająca zdrowym i chorym w miejscu pobytu,
w warunkach ambulatoryjnych bądź domowych świadczenia zdrowotne, które obejmują swoim zakresem:

– promocję zdrowia,

– profilaktykę,

– diagnostykę,

– leczenie,

– rehabilitację,

– pielęgnację,

– medycynę ogólną, medycynę rodzinną i pediatrię.

Założeniem reformy jest zapewnienie równego dostępu do środków publicznych i możliwość finansowania z tych środków, będących w dyspozycji kas chorych, świadczeń zdrowotnych udzielanych przez inne niż samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, podmioty. Ta możliwość prawna spowodowała iż z dniem 01.01.1999 roku powstały niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej i praktyka lekarza rodzinnego, w ramach niepublicznych zakładów opieki zdrowotnej, oparte na bazie zakładów publicznych i realizujące ich zadania, na które otrzymują finansowanie ze środków publicznych.

Zaistniała sytuacja wyraźnie wpłynęła na stopień zaspokojenia potrzeb zdrowotnych, zwiększyła się bowiem dostępność do lekarza pierwszego kontaktu poprzez zwiększenie liczby placówek i liczby lekarzy w nich pracujących. Został wprowadzony również element konkurencji i to nie tylko między podmiotami publicznymi, ale i niepublicznymi.

Założeniem reformy jest również oddzielenie podstawowej opieki zdrowotnej od lecznictwa stacjonarnego. Dlatego też celowe są działania zmierzające do wydzielenia ze struktur Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej podstawowej opieki zdrowotnej. Sytuację w tym zakresie ilustruje poniższa tabela.
Tabela nr 21 Placówki służby zdrowia funkcjonujące na terenie powiatu.

Lp.	Nazwa placówki	1997 rok	1998 rok	1999 rok	Uwagi
1	Szpital	1	1	1	Wchodzą w skład Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w Rawie Mazowieckiej
2	Przychodnie Rejonowo-Specjalistyczne	2	2	2
3	Gminne Ośrodki Zdrowia	3	3	2
4	Wiejskie Ośrodki Zdrowia	4	4	3
5	Przychodnie Przyzakładowe	4	4	1
6	Niepubliczne Zakłady Opieki Zdrowotnej	1	1	9
7	Apteki	8	9	11
8	Gabinety prywatnej praktyki lekarskiej	32	42	45

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych z Samodzielnego Publicznego Zakładu

Opieki Zdrowotnej w Rawie Mazowieckiej i Powiatowej Stacji Sanitarno - Epidemiologicznej

w Rawie Mazowieckiej.

Na terenie każdej gminy znajduje się placówka służby zdrowia (ośrodek zdrowia bądź niepubliczny zakład opieki zdrowotnej czy praktyka lekarza rodzinnego) świadcząca usługi

w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej. Dostępność do tego rodzaju usług w każdej gminie jest niemalże jednakowa i wystarczająca. Dane statystyczne dotyczące wyposażenia gmin powiatu rawskiego w placówki służby zdrowia w latach 1997-1999 zawierają tabele numer 32, 33, 34, 35 i 36 zamieszczone w aneksie.
Istotnym elementem w procesie dostosowywania struktur systemu opieki zdrowotnej do nowych warunków reformowanej służby zdrowia jest dynamika tworzenia niepublicznych zakładów opieki zdrowotnej na terenie powiatu rawskiego w roku 1999, w wyniku której usługi medyczne z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej zostały w dużej mierze sprywatyzowane. Szczegółowa analiza tej sytuacji zawarta jest w aneksie.
Wprowadzone z dniem 01.01.1999 r. zmiany ustawowe w obszarze ochrony zdrowia, zwłaszcza w zakresie organizacji i finansowania świadczeń zdrowotnych, spowodowały, iż przychodnie przyzakładowe zostały zlikwidowane z uwagi na fakt, że kasa chorych nie finansuje tego typu usług.

Przychodnie przyzakładowe usytuowane były przy zakładach pracy i udzielały świadczeń medycznych zatrudnionym pracownikom. Pełniły funkcje uzupełniające w odniesieniu do placówek rejonowych. W placówkach tych udzielane były świadczenia:

– lecznicze,

– profilaktyczne (badania okresowe).

Przychodnie te były jednostkami strukturalnymi Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w Rawie Mazowieckiej, a ich finansowanie przedstawiało się następująco:

– etaty pielęgniarek i lekarza finansowane były przez SPZOZ.

- utrzymanie przychodni (leki, energia, woda, środki czystości, środki dezynfekcyjne, sprzęt
i inne) finansowane było przez zakład pracy. (patrz aneks tabela nr 36)
Znaczącym elementem, mającym charakter alternatywny dla systemu opieki zdrowotnej, w powiecie rawskim jest zabezpieczenie potrzeb zdrowotnych ludności przez sektor prywatny. Spośród 15 analizowanych specjalności medycznych, najwyższą dynamiką rozwoju wyróżniają się: stomatologia, ginekologia i interna. Sytuację w tym zakresie zwierają dane statystyczne umieszczone w aneksie, w tabeli numer 37.
Gabinety rehabilitacji i fizykoterapii tworzone są głównie w dużych placówkach służby zdrowia, które świadczą usługi dla dużej populacji ludności. Wiąże się to zarówno
z bazą lokalową (brak odpowiednich pomieszczeń w ośrodkach zdrowia), jak
i z odpowiednim wyposażeniem takiego gabinetu. Zapotrzebowanie na tego typu usługi, tak w mieście, jak i na wsi jest bardzo duże, co spowodowane jest wzrostem zachorowalności na choroby układu kostno-stawowego. Obecna lokalizacja tych gabinetów ogranicza dostęp do nich, zwłaszcza osobom niepełnosprawnym, zamieszkującym na wsi. (patrz aneks tabela
nr 38.)
Wraz ze wzrostem liczby tworzonych, bądź przekształconych placówek służby zdrowia wyraźnie wzrasta ogólna liczba lekarzy zatrudnionych w tych placówkach. Jednakże liczba zatrudnionych lekarzy nie odzwierciedla stanu faktycznego ze względu na fakt, iż wielu spośród nich zatrudnionych jest w kilku placówkach. (patrz aneks tabela nr 39)
Podstawowym celem każdego zakładu opieki zdrowotnej w Polsce, po przekształceniach w systemie ochrony zdrowia, jest szybkie i racjonalne oraz ekonomiczne świadczenie usług, zatem ważnym ogniwem w podejmowaniu szybkich i trafnych decyzji co do wyboru metody leczenia jest sprawnie funkcjonująca i dobrze wyposażona baza diagnostyczna, w tym również laboratoria analityczne i bakteriologiczne. Wyszczególnione
w aneksie, w tabeli numer 40, laboratoria spełniają swoją rolę w podstawowym zakresie.
Ważną rolę w zaspokajaniu potrzeb zdrowotnych ludności spełniają również apteki. Ich liczba na terenie powiatu rawskiego jest wystarczająca, jednakże rozmieszczenie przestrzenne tychże placówek, ogranicza w poważnym stopniu dostępność do świadczonych przez nie usług. Istnieje wyraźna dysproporcja między liczbą aptek znajdujących się na terenie wsi (1 apteka!) a liczbą aptek znajdujących się na terenie miast (10 aptek). Stanowi to duże utrudnienie dla mieszkańców wsi, a zarazem pacjentów wiejskich i gminnych ośrodków zdrowia, którzy nie mogą na miejscu zrealizować recept, zatem zmuszeni są do pokonywania dużych odległości w celu zaopatrzenia się w leki. Szczegółowe dane dotyczące aptek zamieszczone są w poniższej tabeli.
Tabela nr 22 Apteki.

Lp.	Rok	Ogółem	w tym:		ogółem		uwagi
			prywatne	PZF „Cefarm”	miasto	wieś
1.	1997	8	6	2	7	1	wieś – 1 Punkt Apteczny w Kaleniu miasto : 2 - Biała Rawska, 5 – Rawa Mazowiecka
2.	1998	9	8	1	8	1	wieś – 1 Punkt Apteczny w Kaleniu miasto: 2 - Biała Rawska, 6 – Rawa Mazowiecka
3.	1999	11	10	1	10	1	wieś- 1 Punkt Apteczny w Kaleniu miasto: 3 - Biała Rawska 7 - Rawa Mazowiecka

Źródło: Opracowanie własne.

Istotną rolę w ochronie zdrowia pełnią usługi specjalistyczne, świadczone przez poradnie specjalistyczne. Stan rozwoju tego rodzaju usług ilustruje tabela nr 41 w aneksie.

W 1999 r. dwukrotnie wzrosła liczba poradni specjalistycznych w stosunku do roku 1998
i 1997. Wynika to z tego, iż w powstałych w 1999 r. niepublicznych zakładach opieki zdrowotnej tworzone były nowe poradnie specjalistyczne. W związku z tym, wzrosła liczba już wcześniej istniejących poradni (wchodzących w skład SPZOZ), a także powstały nowe poradnie specjalistyczne, których nie było na naszym terenie, a zapotrzebowanie na świadczenia usług specjalistycznych wzrosło. Zwiększyła się zatem dostępność do tego rodzaju usług medycznych.

Liczba poradni specjalistycznych na terenie powiatu rawskiego jest wystarczająca w stosunku do potrzeb i zgodna z powszechnymi trendami. Poradnie usytuowane są w Rawie Mazowieckiej i w Białej Rawskiej, niemniej jednak pełnią funkcję ponadlokalną.

Z analizy danych wynika, iż w 1999 r. nastąpił wyraźny spadek liczby udzielonych porad w poradniach specjalistycznych w stosunku do roku 1998 i 1997 (w latach tych utrzymywał się na tym samym poziomie, szczególnie w tych poradniach, gdzie wymagane jest skierowanie od lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej. W poradniach specjalistycznych, tj.: onkologicznej, psychiatrycznej, dermatologicznej, poradni K, gdzie pacjenci przyjmowani są bez skierowań, liczba udzielonych porad nie uległa zmianie. (patrz aneks tabela nr 42)

Nie wynika to ze zmniejszenia zapotrzebowania na tego typu usługi, lecz z ograniczenia wydawania skierowań przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej.

Biorąc pod uwagę wskaźniki zachorowalności i chorobowości na choroby niezakaźne, obserwuje się tendencje wzrostowe na świadczenia specjalistyczne, zwłaszcza chorób układu krążenia, cukrzycy, reumatologii, onkologii, endokrynologii, gruźlicy, chorób płuc oraz neurologii.