198
tat adlandırılmasına qarĢı çıxan dağlı alim və ziyalıların sayı artmaqdadır.
Tarixçi Tərlan Ağayevin «Xızı-Bərmək mahalının tarixi» (1999), yazıçı-
jurnalist Hacı Firuz Əhmədlinin «Xızı rayonunun toponimiyası» (2000)
kitablarında və bu kitablara yazdığım rəylərdə həmin məsələyə münasibət
bildirilmiĢdir.
55
Min il öncə türk toplumu içində çoxdan formalaĢmıĢ «
Tatsız türk
bolmaz, başsız börk bolmaz» (tatsız türk, baĢsız papaq olmur) atalar sözü-
nü misal çəkən türkoloq M. KaĢğari
tat və
tat tavqaç deyiminin daha çox
müsəlman olmayan uyğur türklərinə aid olduğunu və bəzi yerlərdə türk
dilindən baĢqa dildə danıĢan fars və Çin əhlinə də Ģamil edildiyini yazır.
56
Deyilənlərlə yanaĢı, bunu da nəzərə almalıyıq ki, fars dilinin təsiri altına
düĢən bəzi tat və kürd toplumu içində yaranmıĢ bir-iki dialektdə danıĢan
soylar da vardır. Hətta fars köklü bəzi boylar da vardır ki, yaĢam tərzinə
görə onlara verilən
tat və
kürd adı artıq etnik anlamda iĢlənir.
Ġranda köçəriliklə məĢğul olan azər türkləri ölkə əhalisinin yalnız
2-3 faizini təĢkil edir, çünki qaĢqay, əfĢar, baharlu, Ģahsevən, bayat və
sair türk boyları ilə yanaĢı burada çoxsaylı farssoylu və farslaĢmıĢ bəluc,
kürd, basseri, bəxtiyar və lur köçəriləri vardır. Bu baxımdan, ərəb dilində
oturaq əhalinin
xazeri, köçərilərin isə
bədəvi adlanması da maraqlı fakt-
dır.
57
Hər halda, bu xazeri deyiminin mənĢəyini araĢdırmaq gərəkli olardı,
çünki
qədim oturaq türklərin çoxu azər//xəzər boyları idi.
Bugün
də
Yer
kürəsinin
əksər
regionlarında
oturaq
olmayan
ailələr
,
qəbilə
və
tayfalar
vardır.
Onlara
Asiya, Afrika, Amerika və Avropada rast
gəlmək olur. Əgər müxtəlif xalqların köçəri bölümü haqqında 1982-ci il
üzrə aparılmıĢ statistik arayıĢa baxsaq, köçəriliyin bir-iki faiz təĢkil etdiyi
türk toplumu içində yox, sami və irandilli boylarda geniĢ yayıldığını gö-
rərik. Hətta, neftlə zəngin Səudiyə Ərəbistanında əhalinin 20,7 faizi köçə-
55
Ağayev, 1999, 7; Əhmədli, 2000, 10-11, 108-111; Azər xalqı, 346).
56
MK,
I, 36, 453-454; II,
281; Deyilənlərlə yanaĢı, bunu da nəzərə almalıyıq ki, fars dili-
nin təsiri altına düĢən bəzi tat və kürd toplumu içində yaranmıĢ bir-iki dialektdə danıĢan
soylar da vardır. Hətta fars köklü bəzi boylar da vardır ki, yaĢam tərzinə görə onlara
verilən
tat və
kürd adı artıq etnik anlamda iĢlənir. Bu kimi məsələlər IX Bitikdə («Azər
xalqının soykökü») geniĢ verildiyi üçün burada yalnız bunu demək gərəkir ki, ciddi araĢ-
tırma aparılsa, dağlılardan çoxunun türksöylu olması ortaya çıxacaq. (Əlavə yeni qeyd: 12
il öncə yazdığım bu sözlər artıq gerçəkləĢməyə baĢlayıb. Rafail Oğuztürk Dağlı “Xızı-
Siyəzən bölgəsinin tarixi” (2011) adlı yenicə çap olunan kitabında bir çox dağlı boylarının
türksoylu olduğunu açıqlamıĢdır.
57
Kafesoğlu, 1989, 33.