Dorian qreyin portreti
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
| DORİAN QREYİN PORTRETİ (roman) Müəllifin ön sözü Rəssam estetik gözəllik yaradan adamdır. Sənətin məqsədi özünü və sənətkarı cəmiyyətə tanıtmaqdır. Tənqidçi isə estetik gözəllikdən aldığı təəssüratını yeni forma, yaxud yeni vasitələrlə bölüşdürmək bacarığına malik adamdır. Tənqidin ali, ya da aşağı forması – avtobioqrafiya növlərindən biridir. Estetik gözəlliyi olan şeylərdə eybəcər mənalar axtaran adamlar – əxlaqsız adamlardır; və bu tərbiyəsizlik heç də onları cazibəli göstərmir. Bu, böyük qüsurdur. Estetik gözəlliyi olan şeylərdə ali məna tapanlar mədəni adamlardır. Onlara ümid etmək olar. Onlar seçilmiş adamlardır və estetik gözəllikdə yalnız bir şeyi görürlər: gözəlliyi! Yaxşı və yaxud pis kitab olmur; yaxşı və yaxud pis yazılan kitablar olur. Vəssalam. XIX əsr realizmə nifrət bəsləyir; bu, öz əksini güzgüdə görən Kalibanın1 qəzəbinə bənzəyir. XIX əsr Romantizmi sevmir; bu da öz əksini güzgüdə görməyən Kalibanın qəzəbidir. Sənətkar üçün insanın əxlaqi həyatı onun yaradıcılıq mövzularından yalnız biridir, amma sənətin əxlaqiliyi natamam, qeyri-mükəmməl vasitələrin mükəmməl ifadəsindən ibarətdir. Sənətkar heç nəyi sübut etməyə çalışmır. Hətta danılmaz həqiqətləri də sübut etmək olar. Sənətkar əxlaq dərsi demir. Əgər sənətkarın belə bir niyyəti və cəhdi varsa, onda onu bağışlamaq olmaz; o, süni üslub yolu tutan adamdır. Sənətkarı qeyri-sağlam meyillərə vadar etməyin; o, azaddır, hər şeyi təsvir edə bilər. Sənətkar üçün Fikir və Dil vasitədir. Xeyir və Şər isə onun yaradıcılığı üçün sənət materialıdır. Forma baxımından bütün sənətlərin örnəyi musiqi sənətidir. Hissiyyat baxımından götürsək, aktyorluq sənəti ən həssas sənətdir. Hər bir sənətdə üst qat və rəmz olur. Kim ki üst qatın dərinliyinə varmaq istəyir, riskə getmiş olur. Kim ki rəmzləri açmaq istəyir, o da risk etmiş olur. Sənət həyat deyil, güzgüdür və o güzgüyə baxanların əksidir. Əgər sənət əsəri mübahisə doğurursa, deməli, onda nəsə təzə bir şey, mürəkkəb və əhəmiyyətli bir şey vardır. Qoy tənqidçilər müxtəlif fikirlər söyləsinlər, onsuz da, sənətkar özünə sadiq qalacaqdır. Biz insanı faydalı işlər gördüyünə və bundan heç də məmnun qalmadığına görə bağışlaya bilərik. Faydasız iş görən adamı da o zaman bağışlamaq olar ki, o, bu işi sevə-sevə, özü də ehtiraslı sevgi ilə görsün. Hər bir sənət tamamilə faydasızdır. Oskar Uayld BİRİNCİ FƏSİL Qızılgüllərin kəsif ətri emalatxananı bürümüşdü; bağçadan xəfif yay küləyi qalxanda bu qoxu açıq qapıdan içəri girir, bihuşedici yasəmənlə yemişan kollarının al-qırmızı güllərinin zərif rayihəsinə qarışaraq otağa dolurdu. Lord Henri Votton fars dərili divanın üstündə uzanmışdı, adəti üzrə, papirosu papirosa calayırdı; tüstü buludları arasından yalnız nəfəsotunu görmək olurdu; bal ətirli bu qızılı tütün topası günəş şüaları altında alışıb-yanırdı; adama elə gəlirdi ki, otun titrəşən xırda budaqcıqları bu közərən əzəmətin ağırlığına güclə tab gətirir. Hərdən iri pəncərənin uzun ipək pərdəsi arxasından oyan-buyana uçuşan quşların şıltaq kölgələri görünür, havada ani olaraq yapon cizgi elementlərini xatırladırdılar; və bu zaman lord Henri öz sabit üslublarına uyğun hərəkət və hərəkətsizliyi sənət əsəri vasitəsilə verməyə çalışan uzaq Tokionun sarıbəniz rəssamlarını yadına salırdı. Alaq edilməmiş hündür otların arasına baş vuran, yaxud qızılı tozcuqlara bələnmiş əyri-üyrü doqquzdon kollarının böyür-başına inadla və əsgəri intizamla dolanan arıların hirsli vızıltıları, sanki, sükutu bir qədər də üzücü edirdi; Londonun boğuq səs-küyü buraya, sanki, ərğənun1 alətinin uzaq sədaları kimi gəlib çatırdı. Emalatxananın ortasındakı molbertdə qeyri-adi gözəllikdə boylu-buxunlu gənc bir oğlanın portreti vardı; molbertin qarşısında, bir az aralıda rəssamın özü oturmuşdu; bu, Bazil Holvard idi. Bir neçə il bundan qabaq onun qəfil itməsi London ictimaiyyətini həyəcana gətirmiş və demək olar, ağlagəlməz, qəribə fərziyyələrin yaranmasına səbəb olmuşdu. Rəssam öz möhtəşəm əsərinə – füsunkar gəncin portretinə tamaşa edirdi; üzünə məmnun təbəssüm qonmuşdu. Lakin o, qəflətən yerindən sıçradı və gözlərini yumdu, barmaqları ilə kirpiklərini sıxdı, sanki, gözəl bir yuxu görürdü və onu yaddaşında saxlamaq üçün əlləşirdi, oyanmağa qorxurdu. – Bazil, bu sənin ən gözəl əsərindir, – lord Henri tənbəl-tənbəl dilləndi, – mən deyərdim ki, sən heç vaxt belə gözəl əsər yaratmamışdın… Əlbəttə, bunu mütləq gələn il sərgiyə – Qrosvenora göndərməlisən. Akademiyaya göndərmə, ora qarışıq və gediş-gəlişi çox olan yerdir. Nə vaxt gedirsən, o qədər adam görürsən ki, şəkillər itib-batır, yaxud əksinə, o qədər şəkil olur ki, heç adamları da görə bilmirsən… Hər iki halda adam özünü narahat hiss edir. Buna görə də Qrosvenor daha münasib yerdir… – Bu portreti heç bir yerə göndərməyəcəyəm, – deyə rəssam özünəməxsus tərzdə başını arxaya döndərib cavab verdi; onun bu adətinə vaxtilə Oksfordda oxuyan tələbə yoldaşları gülərdi. – Yox, yox, mən onu heç hara göndərməyəcəyəm… Lord Henri təəccüblə qaşlarını çatdı; papirosundan çıxan girdə mavi tüstü buludcuqları arasından Bazilə baxdı. – Nə dedin? Heç yerə göndərməyəcəksən? Axı niyə, əziz qardaşım? Bir səbəb varmı? Siz rəssamlar necə də qəribə adamlarsınız! Siz məşhurlaşmaq üçün əlləşib-vuruşursunuz, ad-san qazanırsınız; şöhrət əldə edəndən sonra onu atmaq istəyirsiniz, elə bil, o, sizə ağırlıq edir. Necə axmaq bir hərəkətdir! Səndən çox danışırlarsa, əlbəttə, yaxşı hal deyil, amma heç danışmırlarsa, lap pisdir. Bax bu portret sənə daha çox şöhrət gətirəcək; sən İngiltərənin bütün cavan rəssamlarından yüksəkdə duracaqsan. Qoca sənətkarlar sənə qısqanclıqla baxacaqlar, əlbəttə, əgər hər hansı bir hisslə yaşamağa taqətləri qalıbsa... – Bilirəm, mənə güləcəksən, – rəssam cavab verdi, – amma doğru sözümdür, mən bu əsəri sərgiyə çıxarmaq istəmirəm. Mən bu əsərə həm də öz canımı qoymuşam, özü də lap çox. Lord Henri divanda yerini bir qədər rahatlayaraq güldü. – Bilirdim ki, güləcəksən! Amma qəti sözümdür, vallah, doğru deyirəm... – Canını qoymusan? Sən Allah, bəsdir görüm! Bilmirdim sən bu qədər lovğasan. Mən bu şəkildə sənə oxşar olan heç nə görmürəm; Bazil, mənim qarasaçlı, qaşqabaqlı dostumla bu cavan Adonis1 arasında heç bir bənzərlik yoxdur; bu gənc, sanki, fil sümüyü və qızılgül yarpaqlarından yaradılıb. Başa düş, Bazil, o, sanki, Narsisdir, sənsə... Əlbəttə, sənin sifətində intellektual ifadə var... lakin gözəllik, əsl gözəllik o yerdə bitir ki, orada düşüncə, idrak başlanır. Düşüncə, fikir öz-özlüyündə şişkinliyin bir növüdür və hər hansı bir sifətin harmoniyasını pozur... İnsan düşünməyə başlayanda istər-istəməz burnu uzanır, yaxud alnı tarım çəkilir, üzü eybəcər hala düşür. Sən bir fikir ver: hər hansı bir elm sahəsinin tanınmış xadiminə, gör onların sifəti necə eybəcərdir! Əlbəttə, istisnalar da var – bunları kilsə xadimləri haqqında demək olmaz! Axı onlar kilsədə sən deyən bir elə düşünmürlər; məsələn, səksənyaşlı yepiskop danışır ki, cavan vaxtı, on səkkiz yaşında ona necə təsir ediblər, dinə-imana gəlməyindən ağız dolusu danışır – belə olan halda, əlbəttə ki, onun üzü, sifəti nuraniliyini saxlayar. Portretə gəlincə, sənin təsvir etdiyin cavan oğlan (onun adını nə üçünsə gizli saxlayırsan!) çox qəşəngdir, füsunkardır, deməli, o, heç vaxt heç nə barədə düşünmür. Buna tam əminəm. Görünür, onun heç beyni də yoxdur, Allahın yaratdığı cazibəli bir varlıqdır; gərək həmişə qabağımızda ola – qış vaxtı tamaşa etməyə gül tapmayanda ona baxaq, yay vaxtı isə ona baxarkən qızmış beynimizi sərinlədək. Bazil, sən Allah, özünə təsəlli vermə: sən o şəkildəkinə azca da olsa, oxşamırsan. – Sən məni başa düşmürsən, Harri, – rəssam dedi. – Əlbəttə, mən ona bənzəmirəm. Bunu səndən də yaxşı anlayıram. Bir də axı mən heç ona oxşamaq da istəməzdim. Nədir, çiyinlərini çəkirsən? İnanmırsan mənə? Mən səmimi deyirəm. Fiziki və mənəvi cəhətdən mükəmməl olan adamların taleyində nəsə qaçılmaz bir şey olur – elə bir məşumluq olur ki, adama elə gəlir o, bütün tarix boyu kralların ayaqlarını büdrədib. Sənə elə gəlmirmi ki, elə ən salamatı budur ki, başqalarından fərqlənməyəsən. Bu dünyadan həmişə axmaqlar və eybəcərlər Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|