Dost d jean-François Lyotard

özne olarak ancak yaşayabilirim, ama dışardan kavrayamam. 
Demek  ki,  öteki’ni  anlamanın  mümkün  olabilmesi  için 
temel bir koşul vardır:  benim,  kendim için saf bir saydam­
lık olmamaklığım. Bu husus beden konusunda saptanmıştır. 
Nitekim öteki’yle ilişki aşkınsal bilinçler düzeyinde ele alın­
makta inat edilirse, bu kurucu bilinçler arasında ancak kar­
şılıklı bir “yerinden indirme” veya “değerini düşürme” oyu­
nu  kurulabilir.  Sartre’ın,  esas olarak bilinç  terimleriyle ya­
pılmış  “öteki-için”  analizi,  kaçınılmaz  biçimde,  Merleau- 
Ponty’nin “birkaç kişilik bir tekbenciliğin gülünçlüğü” adı­
nı verdiği yere gelip durur. “Öteki, der Sartre, bakış olarak 
bundan ibarettir:  benim  aşılmış  aşkınlığım”  (Etre et neant, 
321).  Öteki’nin  oradalığı  benim  utancım,  korkum,  guru­
rum  olarak  dile  gelir,  ve  benim öteki’yle  ilişkilerim de  an­
cak “yerinden indirici” modda olabilir: sevgi, dil, mazoşizm, 
lâkaydi,  arzu,  kin,  sadizm...  Fakat  Merleau-Ponty’nin  bu 
yoruma getirdiği düzeltme, öteki sorunsalında bizi yeniden 
yönlendirir:  “Gerçekte,  öteki’nin  bakışı,  ancak  her  ikimiz 
de  düşünen  doğamızın dibine  çekilirsek,  her ikimiz de bir­
birimize  bakışımızı  “gayrı-insani”  kılarsak,  her  birimiz  ey­
lemlerini  tekrarlanan  ve  anlaşılan  değil  de  bir  böceğinki- 
ler  gibi  gözlemlenen  şeyler  olarak  hissederse,  bizi nesneye 
dönüştürür”  (Phen.  Pere.,  414).  Öteki  düşüncesinin  altına 
inmek  ve  kökensel  bir  anlama  imkânını  yeniden  bulmak 
lâzımdır,  yoksa  yalnızlık  duygusu  ve  tekbencilik  kavramı 
bile  bizim  için  hiçbir  anlam  taşımaz  olurlar.  Dolayısıyla, 
her türlü ayrılıştan önce, ben ile öteki’nin -zemininde biz­
zat  sosyal’in  de  anlamını  kazandığı-  öznellikler-arası  bir 
“dünyada”  bir  arada  yaşamalarının  bir  yolunu  keşfetmek 
gerekir.

---

Çocuk  psikolojisi -k i  aslında bir sosyoloji bile  sayılabi­
lir- bize  tam da bunu öğretir.  Altıncı aydan itibaren çocu­
ğun  kendi  bedenine  ait  deneyimi  gelişir;  Wallon  gözlem­
lerinin sonunda, çocukta kendi bedeninin iç-algısal  (kenes- 
tezik)  bilgisini “dışardan”  (örneğin aynadaki görüntüsü yo­
luyla)  aldığı  bilgisinden  ayırdetmenin  imkânsız  olduğunu 
kaydeder;  görsel ile  iç-algısal  ayrışmamıştır,  çocuğun ken­
dini aynadaki görüntüyle özdeşlemesini sağlayan bir “geçiş- 
sellik”  (transitivisme)  olayı vardır: çocuk hem olduğunu his­
settiği  yerde  hem  de  gördüğü  yerde  bulunduğuna  inanır. 
Aynı  şekilde,  ötekinin  bedeni  söz  konusu  olduğunda  da 
çocuk  kendini  ötekiyle  özdeşler:  ego  ile  alter  ego  ayrışma- 
mıştır.  Wallon  bu  dönemi  “altını  ıslatan  sosyallik”  deyi­
miyle,  Merleau-Ponty  de  bunu  alıp  genişleterek3  “senkre- 
tik sosyallik” deyimiyle nitelerler.  Bu ayrışmamışlık, egolo- 
jik  perspektiflerin  olmadığı böyle  bir  ara-dünya  deneyimi, 
aynada  görünen  şeyin  gerçekliği olmayan bir  “görüntüye” 
indirgenişinden çok  sonra  bile,  dilde  de  dile  gelir.  “Çocu­
ğun  ilk  sözcük-cümleleri  kendisine  olduğu  kadar  ötekine 
de ait olan davranış ve eylemlere yöneliktir”  (a.g.e.). Kendi 
öznelliğinin mutlak perspektif olarak kavranması daha geç 
gelir, ve her halükârda “ben” sözcüğü ancak çocuk “sen ve 
ben’in  kendisine  olduğu  gibi  ötekine  de  seslenebildikleri- 
ni  anladığı  zaman”  kullanıma  girer,  ve  herkes  “ben”  diye­
bilir  (Guillaume’un  gözlemi).  Uç  yaş  krizi  sırasında,  Wal- 
lon  “geçişselliğin”  aşılışını belirleyen bazı  tipik davranışlar 
kaydeder:  “tek  başına”  eyleme  istemi,  ötekinin  bakışı  al­
3) 
Les  relations  avec  autrui  chez  l’enfant,  ders  1950-51,  Bulktin de 
psychobgie,
 Kasım 1964.

---

tında ketlenme (inhibition) , egosantrizm, “riyakârlık”, pazar­
lık etme davranışları (özellikle oyuncakların verilip alınma­
sında).  Wallon yine  de geçişselliğin ortadan kalkmadığını, 
ötekiyle  araya  mesafe  konmasının  berisinde  devam  ettiği­
ni gösterir, ve Merleau-Ponty de, çocuğun  12 yaşına doğru 
cogito
’yu  gerçekleştirip  “rasyonalizmin  hakikatlerine  eriş­
tiği”  yolundaki  Piaget’nin  savına  karşı çıkar.  “Yetişkin  in­
san için tek ve öznellikler-arası bir dünya mevcut olacaksa, 
çocukların bir şekilde yetişkinlere ya da Piaget’ye karşı haklı 
çıkmalan ve ilk çağın barbar düşüncelerinin yetişkin çağın- 
kilerin altında zaruri bir kazanım olarak kalmalan gerekir” 
(Phen.  Pere.,
  488).  Nitekim  Merleau-Ponty örneğin sevgi­
nin,  bu  [ötekiyle]  ayrışmamışlığın bir  ifadesi  olduğunu  ve 
geçişselliğin, en azından duygular düzeyinde, yetişkinde de 
ortadan kalkmamış olduğunu gösterir. Sartre’ın sonuçlarıy­
la aradaki fark gözden kaçmayacaktır:  “Bilinçler arasında­
ki ilişkilerin özü Mitsein  [“birlikte-olma”]  değil, çatışmadır” 
diye yazıyordu L ’Etre et le neant’m  yazan  (502). Fenomeno- 
lojik  bir  analiz  ise,  aksine,  insan  bilimleri  temelinde,  ku­
ramsal problem olarak koymuş olduğumuz şekliyle, ötekiyle 
ilişkinin  çok-anlamlılığının,  öteki’nin  ben  için  oluşumu 
sürecinde  anlamını  kazandığını  gösterir  gibidir:  ben  için 
öteki’nin  anlamlan,  bir  tarih  içinde  çökelti  katmanlandır: 
önce  benim  tarihim  olmayan,  birkaç  kişilik  bir  tarih,  bir 
geçişsellik  olan,  ve  içinde  benim  görüşümün  kökensel  ara- 
dünyadan yavaş yavaş  (tabiî çatışmadan geçerek)  çıktığı bir 
tarih.  Benim için sosyal varsa,  kendim kökensel olarak sos­
yal  olduğum  içindir;  ve  ötekinin  davranışlanna  ister  iste­
mez yakıştırdığım anlamlar [konusunda] da, eğer onlan anla­
dığımı ya da anlamam gerektiğini biliyorsam, öteki ile benim

---