Dost d jean-François Lyotard

eskiden tek bir davranış ağına ve ortak bir yönelişsellik akışına 
dahil olmuş olduğumuz ve halen de öyle kaldığımız içindir.4
4. 
Fenomenoloji  ve  sosyoloji. 
-   Demek  ki  sosyal’i 
nesne  olarak  tanımlamak  söz  konusu  olamaz.  “Kendimizi 
toplumun  içine  başka  nesneler  arasında  bir  nesne  olarak 
yerleştirmek  ne  kadar  yanlışsa,  toplumu  içimize  düşünce 
nesnesi olarak koymak da kadar yanlıştır, ve her iki durumda 
da  yanlışlık,  sosyal’i  bir  nesne  gibi  işleme  tabi  tutmaktan 
ibarettir”  (a.g.e., 415). Monnerot gümbür gümbür “toplum 
diye  bir şeyin olmadığını”  haber  veriyor;  toplum birey gibi 
gözle  görülür  bir  gerçeklik  olmadığı  ölçüde,  bu  doğrudur, 
ve bu görüş de aslında yeni değildir; fakat bu görüşle sosyal 
olguları  bireysel  davranışların  içinde  eriterek  Durkheim 
sosyolojizminden düpedüz “sosyal psikolojiye” düşmek ara­
sında  -birçok  modem  sosyologun,  herhalde  vehametinin 
bilincinde  olmadıklarından  kolayca  aştıkları-  ancak  bir 
adımlık mesafe vardır; zira o zaman sosyal, sadece bir birey­
sel tasarıma (representation) indirgenmiş, benim için ve bana 
göre bir sosyal olur, ve sosyolojik anket de Mitsein’ın gerçek 
modaliteleriyle  değil,  görüşü  sorulan  bireylerin  bu  mo-
4) 
Ç ocu k   psikolojisi  düzeyindeki  ank etle  bunun  sonu çlarının 
Merleau-Ponty tarafından kullanılması,  Heidegger’in -Sartre  tarafından 
eleştirilen  (Etre  et  neant,  303  d v.)-  Mitsem  üstüne  refleksiyonuyla  aynı 
yönde gitmektedir. Fakat Sartre’m, Heideggerci savı temelsiz iddia olarak 
nitelediği  eleştirisini,  “zaten  açıklanması  gerekenin  tam  da  o  birlikte- 
varoluş  olduğunu”  ilave  ederek  benimsemek  mümkündür.  Deneysel 
verilerin devreye sokulmasıyla Mitsem açıklanmış olmasa bile, -k i bu zaten 
antropolojide  düşünülemez-  en  azından  açılmış,  örtüsü  kaldırılmış  ve 
kökensel anlamında geliştirilmiş olur. Bu kökenselliğin hem genetik hem 
de  ontik  olduğu  herhalde  fark  edilmiştir.

---

daliteler  hakkında  ne  düşündükleriyle  ilgili  olur.  Çağdaş 
sosyolojide  bu  tür  kaymalara  pek  çok  örnek  bulunabilir; 
Wamer ya da  Centers’in  sosyal  sınıflar  üstüne  anketlerini 
anmakla yetinelim.5  Böylece  sosyolojik problemlerden yan 
çizilmiş  olur.  Kuramsal  sağlamlıkları  ne  kadar  sorgulansa 
az olan Monnerot’nun görüşleri de bu yöne eğilimlidir. Peki, 
fenomenoloji  nasıl  bir  sosyoloji  öneriyor?
Bir kez daha belirtelim, bir sosyoloji önermiyor;6 sosyolo­
jik araştırma verilerinin yeniden ele alınmasını, eleştirel ola­
rak  yeniden yorumlanmasını  öneriyor.  Fenomenolojik  bir 
sosyoloji yoktur,  “sosyoloji gibi sadece dünyadan,  insanlar­
dan ve tinden bahseden” bir felsefe vardır”  (Merleau-Ponty, 
Le Philosophe et la sociologie, Signes, s.  138); fakat bu felsefe 
her türlü sosyolojiden ayrılır,  çünkü nesnesini nesnelleştir­
mez, onu çocuk biliminin ortaya çıkardığı “geçişsellik” düze­
yinde anlamağa çalışır.  Elbette,  arkaik toplumlar söz konu­
su olduğunda, bu işlem kolay değildir: yönelişsel analiz bura­
da  önümüze  kendi  dünyamız  gibi bir  şey değil,  derin yapı- 
lannı  yakalayamadığımız  bir  dünya  koyar.  Ancak  bu  yapı­
ların anlaşılmazlığı da öne sürülemez; Levy-Bruhl bile, önce
5)  Bkz.  A .  Touraine’den  iyi bir  eleştirel  inceleme,  Classe  sociale  et 
statut socio-economique, Cahiers in term tiom u xdesociobgie, XI,  1951.
6) Tabiî sosyolojide bir “fenomenolojik okuldan” söz edilebilir; Scheler, 
Vierkandt, Litt, Schütz, Greiger bunun temsilcileri olabilirler (bkz- örneğin 
Cuvillier, Manuel de sociologie, I, s. 49 dv., 162 dv. ve kaynakçalar). Gerçekte, 
sosyolojik olmaktan çok “felsefi” olan bu girişimlere yöneltilen tüm saldırılar 
içerik   açısınd an  haklıdır.  M auss  genel  sosyolojinin  an cak   som ut 
araştırmaların  sonucu  olarak  devreye  girmesini  talep  ederken,  ilerde 
göreceğimiz  gibi,  çağdaş  fenomenolojinin  doğrultusunda  konuşuyordu. 
Her halükârda, kökensel bir sosyalliğin araştırılması, sosyalliğin tanımının, 
somut biçimlerinin incelenmesinden önce gelmesini intacetmez.

---

bunu yaptığı halde ölümünden sonra yayımlanan Camets’te­
rinde bundan vazgeçmişti.  Husserl’e gelince,  daha  1935’te 
Mythobgie primitive konusunda aynı Levy-Bruhl’e şöyle yazıy­
ordu:  “Canlı  ve  geleneksel  sosyalliğinin  içine  kapanmış 
bir  insanlığın  içine  dalmak  ve,  tüm  sosyal  yaşamında  ve 
oradan hareketle bu dünyayı -kendisi için bir “dünya taşan­
ını”  değil  gerçek  olan  bu  dünyayı-  sahiplenen  bir  insanlık 
olarak, onu anlamak, mümkün ve son derece önemli bir çaba­
dır, bir büyük çabadır”  (alıntı Merleau-Ponty, a.g.e., s.  135). 
Aynı şekilde, Mauss’un verme  (bağış)  üstüne ünlü çalışması­
na;7  Levi-Strauss’un  Girid’inde  bu  konuda  sunmak  istediği 
yapısalcı  okuyuşa  karşıt  olarak,  Claude  Lefort’un  getirdiği 
yorumun8 doğrultusu da izlenmelidir:  zira Mauss’un, bağışın 
özünde  yatan  sosyal  veya  kişiler-arası  gerginlikleri  formel 
olarak  sistemleştirmekten  çok,  bağışı  anlama  yönünde  git­
tiği  kesindir.  Bağışı,  Hegelci  “mücadele  halinde  bilinçler” 
diyalektiği  ışığında  aydınlatmayı  deneyen  Lefort’un  açıkla- 
malan fenomenolojik bir çizgidedir.  Fenomenolog  için sos­
yal hiçbir şekilde nesne değildir, yaşanmışlık olarak kavranır 
ve burada da, az önce psikolojide olduğu gibi, bu yaşanmış­
lığı,  anlamını yeniden kurmak  üzere,  aslına  uygun biçim­
de betimlemek söz konusudur; ama bu betimleme de ancak 
-kendileri de daha önce sosyalin nesnelleştirilmesinin ürü­
nü  olan— sosyolojik  veriler  üzerinden  yapılabilir.
5. 
Birey  ve  toplum .  Etnolojik  problem. 
-   Varoluş 
boyutu  olarak  alınan  ve  bizi  çocuk  psikolojisine  götüren
7)  Sociologie et anthropologie, PUF,  1950.
8)  Eechange  et  la  lutte  des  hommes  (1951),  Les fotm es  de  l'histoire, 
Gallimard,  1978.

---