Dost d jean-François Lyotard
Yüklə 1,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
da kategorisel) sezginin ancak duyulabilir sezgi üzerine “ku rulduğu” takdirde, bu saf simgesel kapsamın dışında kala bileceğini gösterir. Peki, bu, sezgisiz kavramın içinin boş olduğunu savunan Kantçı sava bir dönüş müdür? Yeni Kant- çılar buna inandılar. Böylece, Mantıksal Araştırmalar'm ikinci cildinde sarmaş dolaş giden iki hareket buluyoruz; tüm bilginin temeli ola rak yaşanmışlığın analizini devreye sokan biri, bizi psiko lojizme geri götürür görünüyor; duyulur şeyin sezgisini art- alan alarak üzerine ideal nesnenin apaçık kavranışını yan sıtan öbürüyse fenomenolojiyi Kantçılığın konumlarına geri çeker görünüyor. Başka yerlerde Husserl yukarda tanım lanan iki yol arasından İkinciye girer ve özlerin “realizmin den” öznenin idealizmine kayar gibi görünür: “Mantıksal ilkelerin geçerliğinin analizi bizi özneyi merkez alan araş tırmalara götürür” (Formel Mantık ve Aşkınsal Mantık, 203). Demek ki bu aşamada, görünüşe göre, empirik ben’i merkez alan bir idealizmle Kant tarzı aşkınsal bir idealizm arasında seçim yapmak zorunda kalırız. Ancak bunların hiçbiri Husserl’i tatmin edemez: birincisi, doğru önermeleri, psiko lojizmin onları hiçbir ayrıcalığı olmayan bilinç hallerine indirgemesi yüzünden, anlaşılmaz kıldığı, ve geçerli olanı da olmayanı da hep birlikte o bilincin akışına boca etmek suretiyle, bilimi ve onunla birlikte evrensel kuram olarak kendi kendini de yokettiği için; İkincisi, somut bilginin reel koşullarını değil, sadece saf bilginin (saf matematik veya fizik) a priori koşullarını açıkladığı için: Kantçı aşkınsal “öznellik”, genel olarak tüm mümkün nesnelerin bilgisini dü zenleyen koşulların bütününden ibarettir; somut ben nes ne olarak duyulur şeyler düzeyine geri gönderilir (Husserl zaten bu yüzden Kant’ı psikolojizmle suçlar) ve, reel de neyimin, özel bilimsel yasaların geliştirilmesini sağlamak üzere, her tür mümkün bilginin a priori çerçevesine fiilî olarak nasıl girdiği sorusu yanıtsız kalır; tıpkı ve aynı neden le Pratik Aklın Eleştirisi'nde reel ahlâksal deneyimin saf ahlâk- sallığın a priori koşullarıyla bütünleşmesinin de -K an t’ın kendi itirafına göre- imkânsız oluşu gibi... Dolayısıyla Hus- serl, temeli bilginin öznesinde olan bir doğruluk ilkesini korur, ama gerek bu öznenin gerek somut öznenin parça lanmasını reddeder, ve tam bu aşamada Descartes’la karşı laşır. 2. İndirgeme. - Karteziyen esin, Fenomenoloji İdesi’nde (1907) ortaya çıkar; Ideen I’in ve ayrıca, ama daha az vur gulu olarak, Karteziyen Meditasyonlar’m da üzerinde dalgala nacaktır. Kuşkunun ve cogito’nun operasyonlarıyla elde edilen kar teziyen özne, soyut bir çerçeve değil somut bir öznedir. Eşza manlı olarak bu özne bir mutlaktır da, çünkü ilk iki Medi- tasyon’un anlamı budur: bu özne kendi kendine yeter, var lığını üzerine kurmak için hiçbir şeye ihtiyacı yoktur. Bu öznenin kendi kendisi hakkındaki algısı, “varlığı sürdükçe, bir mutlak, bir “şu-şey”, kendiliğinde ne ise o olan bir şey, “var olmak” ve “verilmiş olmak” terimlerinin ne anlama gelebileceklerini ve gelmeleri gerektiğini belirlemekte son ve kesin ölçü olarak kullanabileceğim bir şeydir ve öyle kalır” (Fenam. İd.). Yaşanmışlığın kendi kendisi tarafından sezgisi her türlü kökensel apaçıklığın modelidir, ve Ideen I’de Husserl algılanan ya da doğal dünyadan yola çıkarak, karteziyen yürüyüşü yeniden yapacaktır. Mantık planın dan doğa planına bu “kaymaya” şaşırmamak gerekir, zira her iki plan da “dünyasal”dır ve genel olarak nesne de hem şey hem de kavramdır. Aslında tam anlamıyla kayma değil bir vurgulama vardır ve indirgeme genel olarak her türlü aşkınlığa (yani her türlü “kendindeliğe”) uygulanır. Doğal tutum, örtülü bir sav ya da konum içerir ki, ona göre ben dünyayı orada bulurum ve var olarak kabul ederim. “Cisimsel şeyler benim için, herhangi bir uzaysal dağılım içinde, sadece oradadırlar; onlara özel bir dikkat atfedeyim etmeyeyim, sözcüğün öz veya mecaz anlamıyla “mevcut” turlar... Aynı şekilde canlı varlıklar da, örneğin insanlar, benim için dolayımsızca oradadırlar... Benim için reel nes neler, belirlenim taşıyan, az veya çok bilinen, kendileri algı- lanmaksızın hatta sezgisel olarak mevcut olmaksızın etkin olarak algılanan nesnelerle yekvücut olmuş şeyler olarak, oradadırlar... Fakat sezgiyle birlikte açık veya kapalı, seçik veya karışık biçimde mevcut olan ve edimsel algı alanını sürekli olarak kaplayan bu nesneler bütünü, benim için uyanık olduğum her anda bilinçli biçimde “orada” olan dünyayı bile tüketmez. Tersine, sabit bir varlıklar düzeni ne göre sınırsızca yayılır; belirlenmemiş realitenin kapalı bi çimde bilincinde olan bir ufuk tarafından kısmen çevrelenir, kısman boydan boya katedilir... Tam bir belirlenime ilele bet yeteneksiz olan bu ufuk da zorunlu olarak oradadır... Dünyanın zamansal ufku, geçmişine ve geleceğine, bilinen lere ve bilinmeyenlere, dolayımsızca yaşayanlara ve yaşam dan yoksun olanlara doğru, iki yönde sonsuzdur. [Nihayet, bu dünya sadece şeyler dünyası değil], aynı dolayımsızlık uyannca değerler dünyası, mal-mülk dünyası, pratik dün yadır da” (Ideen, 48-50). Fakat bu dünya aynı zamanda ideal Yüklə 1,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|