«Dövlət qeydiyyatına alınmışdır»
«Təsdiq edilmişdir»
«Razılaşdırılmışdır»
Azərbaycan Respublikasının
Azərbaycan Respublikası
Azərbaycan Respublikasının
Ədliyyə Nazirliyi
Mərkəzi Bankının İdarə Heyəti
Maliyyə Nazirliyi
Qeydiyyat № 3201
Protokol № 33
«21» noyabr 2005-ci il. «07» noyabr 2005-ci il.
« 11» noyabr 2005-ci il.
Nazir __________________
İdarə Heyətinin Sədri _____________ Nazir _________________
Fikrət Məmmədov
Elman Rüstəmov
Əvəz Ələkbərov
Azərbaycan Respublikasında fəaliyyət göstərən kredit təşkilatlarında
mühasibat uçotunun aparılması Qaydaları
I. Ümumi müddəalar
1. Qaydaların təyinatı
1.0. Bu Qaydalar «Banklar haqqında», «Mühasibat uçotu haqqında» Azərbaycan
Respublikasının Qanunlarına, Azərbaycan Respublikasının digər qanunvericilik
aktlarına, habelə Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının normativ xarakterli
aktlarına və Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarının (MHBS) tələblərinə
uyğun olaraq hazırlanmış və Azərbaycan Respublikasında fəaliyyət göstərən kredit
təşkilatlarında (bundan sonra - «bank») mühasibat uçotunun təşkili və aparılması
qaydalarını müəyyən edir.
2. Anlayışlar
Bu Qaydaların məqsədləri üçün aşağıdakı anlayışlardan istifadə olunur:
2
2.1.
Banklarda mühasibat uçotu - bankın aktivləri, öhdəlikləri, kapitalı, gəlirləri və
xərcləri haqqında məlumatların mühasibat hesablarında ikili yazılış üsulu ilə
toplanması, qeydiyyatı və ümumiləşdirilməsi sistemidir.
2.2.
Analitik hesab - subhesabın daxilindəki məlumatların təfsilatı ilə açıqlanmasını və
qruplaşdırılmasını təmin edən hesabdır.
2.3.
Subhesab - analitik uçot məlumatlarını özündə əks etdirməklə sintetik hesabın
daxilindəki məlumatların təfsilatı ilə açıqlanmasını və qruplaşdırılmasını təmin edən
hesabdır.
2.4.
Sintetik hesab - aktivlərin, öhdəliklərin, kapitalın, gəlirlərin və xərclərin debeti və
krediti üzrə dövriyyələrinin ümumiləşdirilməsinə xidmət edən hesabdır.
2.5.
Mühasibat uçotu registrləri - ilkin uçot sənədlərinə əsasən müvafiq mühasibat
jurnallarında, kitablarda bank əməliyyatının sistemləşdirilməsidir.
2.6.
Bank əməliyyatları – kredit təşkilatlarının əmlakını, öhdəliklərini, kapitalını, onların
hərəkətini və ümumiyyətlə maliyyə vəziyyətini ayrı-ayrılıqda özündə əks etdirən
faktlardır.
2.7.
İlkin
uçot sənədləri – bank tərəfindən əməliyyatların həyata keçirilməsi faktını
təsdiqləyən və mühasibat yazılışlarına əsas verən sənəddir.
İlkin uçot sənədlərinə – ciddi hesabat blankları və özündə pul dövriyyəsini əks
etdirməyən, lakin bu dövriyyələrin uçota alınmasına əsas verən digər mühasibat
sənədləri daxildir.
2.8.
Bank sənədləri - bank əməliyyatlarının həyata keçirilməsi üçün zəruri və kifayət
qədər məlumatları əks etdirən, onun qanuniliyini təsdiq edən və əməliyyatların
mühasibat uçotunda əks olunmasına əsas verən sənədlərdir. Bank sənədləri müştəri
sənədlərinə və bankdaxili sənədlərə bölünür. Müştəri sənədlərinə - ödəniş sənədləri,
bankdaxili sənədlərə - kassa və memorial sənədlər daxildir.
2.9.
Analitik uçot - bankın aktivlərinin (tələblərinin), öhdəliklərinin və kapitalının
təyinatını əks etdirməklə onların hər biri üzrə açılan analitik hesablarda aparılan
əməliyyatların təfsilatı ilə qeydiyyatı və qruplaşdırılmasıdır.
2.10.
Sintetik uçot - bankın aktivləri (tələbləri), öhdəlikləri və kapitalı, gəlirləri və xərcləri
üzrə sintetik hesablarda toplanmış məlumatların ümumiləşdirilməsidir.
3
2.11.
Frant-ofis - müştərilərlə və bankın tərəfdaşları ilə müqavilələrin bağlanması və
bağlanmış əqdlər üzrə bank sənədlərinin qeydiyyata alınması üçün bek-ofisə təqdim
olunmasını həyata keçirən bank bölməsidir.
2.12.
Bek-ofis - frant-ofisdən alınmış məlumatlar əsasında bağlanmış əqdlər üzrə
sənədlərin qeydiyyata alınmasını həyata keçirən bank bölməsidir.
2.13.
Mühasibatlıq - əməliyyatların aparılması barədə məlumatların MHBS-yə uyğun
olaraq mühasibat uçotunda əks olunmasına nəzarəti həyata keçirən bank bölməsidir.
2.14.
Hesablar planı – bank sistemi üçün mühasibat uçotunun müəyyən edilmiş əlamətləri
üzrə sintetik və subhesabların məcmusudur.
2.15.
Baş
kitab - bank sistemi üçün hesablar planına uyğun olaraq, müvafiq mühasibat
jurnallarından (kitablarından) alınan sintetik hesablarda toplanmış debet və kredit
üzrə aylıq dövriyyələrin məcmusu əsasında məlumatları əks etdirən mühasibat uçotu
registridir.
2.16.
Köməkçi mühasibat jurnalları - analitik hesablar üzrə aparılan bank əməliyyatları
haqqında ətraflı məlumatları əks etdirən mühasibat uçotu registridir.
2.17.
Əməliyyatçı
- bank xidmətinin göstərilməsi üzrə müvafiq əməliyyatın aparılmasına
məsul edilmiş şəxsdir.
2.18.
Baş
mühasib - bankın strukturuna uyğun olaraq mühasibat uçotunun aparılmasına və
maliyyə hesabatlarının təqdim edilməsinə rəhbərlik həvalə edilmiş məsul şəxsdir.
2.19.
Avtomatlaşdırılmış
bank informasiya sistemləri (ABİS) - obyektin səmərəli idarə
olunması məqsədilə uçot prosesinin avtomatlaşdırılmasını təmin edən ardıcıl surətdə
kağız və elektron daşıyıcıları vasitəsilə müvafiq maliyyə, iqtisadi və təhlil xarakterli
digər məlumatların təqdim olunması sistemidir.
3. Mühasibat uçotunun aparılmasının əsas qaydaları
3.1. Banklarda mühasibat uçotunun əsas vəzifələri aşağıdakılardır:
bankın fəaliyyəti, aktivləri, öhdəlikləri və kapitalın vəziyyəti haqqında maliyyə
hesabatlarının daxili istifadəçilərinə - rəhbərliyə, təsisçilərə, bankın iştirakçılarına
(payçılarına, səhmdarlarına) habelə xarici istifadəçilərə - investorlara,
kreditorlara, nəzarət və dövlət orqanlarına, maliyyə hesabatlarının digər
istifadəçilərinə dolğun, tam, düzgün və təfsilatı ilə məlumatların təqdim olunması;