25
11.12. İnventarizasiya zamanı bankın əmlakının faktiki mövcudluğu ilə mühasibat uçotu
məlumatları arasında aşkara çıxarılmış fərqlər aşağıdakı qaydada nizama salınır:
artıq olan əsas vəsait, azqiymətli və tezköhnələn əşyalar, pul nişanları və başqa
əmlak qiymətləndirilməli və müvafiq surətdə balansa və qeyri-adi gəlirlərə daxil
edilməklə mədaxil edilməli və artıqlığın meydana çıxmasının səbəbləri
müəyyənləşdirilməklə, bu səbəblərin aradan qaldırılması üçün qanunvericiliklə
nəzərdə tutulmuş qaydada müvafiq tədbirlər həyata keçirilir;
əsas vəsait, azqiymətli və tezköhnələn əşyalar, pul nişanları və digər əmlak
çatışmazlığı, Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyində nəzərdə tutulmuş
qaydada təqsirkar şəxslərə aid edilir. Təqsirkar şəxs müəyyən edilmədikdə və ya
məhkəmə məbləğlərin həmin şəxslərdən tutulması tələbini rədd etdikdə və ya
başqa obyektiv səbəblərə görə (oğurluq, qarşısıalınmaz qüvvə nəticəsində
korlanma) çatışmazlıq bankın zərəri kimi tanınır.
11.13. İnventarizasiya başa çatdıqdan sonra inventarizasiya zamanı aşkara çıxarılmış
qiymətlilərin faktiki mövcudluğu ilə mühasibat uçotu məlumatları arasında fərqlərin
aradan
qaldırılması
barədə
təkliflər
komissiyanın
müzakirəsinə
verilir.
İnventarizasiyanın nəticələri müvafiq inventarizasiya hesabatlarında və maliyyə
hesabatında əks etdirilməlidir.
İnventarizasiyanın nəticələrinin mühasibat uçotunda əks etdirilməsi üçün məsuliyyəti
bankın mühasibat xidməti daşıyır.
IV. Bank sənədləri
12. Bank tərəfindən aparılan əməliyyatların sənədləşdirilməsi
və onların mühasibat uçotunda əks olunması
12.1. Mühasibat yazılışları bankın əməliyyat aparması faktını qeydə alan ilkin uçot sənədləri əsasında
aparılır.
12.2. İlkin uçot sənədinin elektron surəti kağız daşıyıcılarda ilkin uçot sənədi qüvvəsinə malikdir.
12.3. Elektron daşıyıcılarında ilkin sənədlər tərtib edilərkən bank, əməliyyatların icrasını
təmin edən başqa iştirakçılar üçün, habelə qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş nəzarəti
həyata keçirən orqanların tələbi ilə kağız daşıyıcılarda sənədlərin surətlərini təqdim
etməlidir.
26
12.4. Mühasibat uçotu registrlərində qeydə alınmış ilkin sənədlərdən təkrar istifadə
edilməsinə imkan verməyən işarə olmalıdır. Mühasibat uçotu mərkəzləşdirilmiş
qaydada aparılan banklarda, filialların ilkin sənədləri günün sənədlərinə tikilir, baş
bank isə filialların mühasibat yazılışlarının qeydiyyat jurnalını aparmaqla kifayətlənə
bilər.
12.5. Sənədlərin vaxtında və keyfiyyətlə tərtib olunmasına, onların mühasibat uçotunda
əks etdirmək üçün müəyyən olunmuş müddətlərdə digər bölmələrə ötürülməsinə və
sənədlərdəki məlumatların dürüstlüyünə bu sənədləri tərtib edən və imzalayan şəxslər
məsuliyyət daşıyır.
12.6. Bankların bütün əməliyyatları onların xarakteri barədə məlumatlardan ibarət olan,
əməliyyatların qanuniliyini təsdiq edən və onların uçotda əks etdirilməsi üçün əsas
olan sənədlərlə rəsmiləşdirilir.
12.7. Qanunvericilikdə başqa hal nəzərdə tutulmadıqda, müştərilərin sənədləri banklar
tərəfindən ödəniş sənədlərinin elektron mübadilə sistemlərindən istifadə edilməsi
haqqında müqavilə və benefisiarla onun bankı arasında, yaxud pul göndərənlə onun
bankı arasında proqram-kriptoqrafik mühafizə və elektron imza sistemindən istifadə
edilməsi haqqında müqavilə əsasında elektron üsulla qəbul edilə bilər.
12.8. Müştərilərin kağız daşıyıcılarda təqdim etdikləri sənədlərdə imzaları, müştəri hüquqi
şəxs olduqda isə möhür və müvəkkil vəzifəli şəxslərinin imzaları olmalıdır.
Müştərilərin elektron üsulla təqdim etdikləri sənədlərdə elektron imza olmalıdır, belə
sənədlər elektron imza olmadan verildikdə, onlar kağız daşıyıcılarda olan sənədlərlə
təsdiq edilməlidir.
12.9. Uçota qəbul edilmiş ilkin sənədlərdə mühasibat uçotunda əks etdirilmək üçün zəruri
olan məlumatlar toplanılır və uçot registrlərində sistemləşdirilir. Mühasibat uçotu
registrlərinin məlumatları, qruplaşdırılmış şəkildə maliyyə hesabatında əks etdirilir.
12.10. Elektron ödəniş tapşırıqları bank tərəfindən elektron sənədin nömrəsini, ödəyicinin
adını, onun hesab nömrəsini, ödəniş məbləğini, habelə alıcının və onun bankının
rekvizitlərini göstərməklə elektron sənədlərin uçotu jurnalında qeydə alınır.
12.11. İcra olunmuş elektron sənədlər kağız daşıyıcılarda çap edilir, məsul işçilər tərəfindən
imzalanır və xüsusi qovluğa tikilir. Elektron sənədlərin uçotunu əks etdirən jurnalın
aparılmasına baş mühasib və ya onun müavini nəzarət edir.
27
12.12. Kassa və bank sənədlərində düzəlişlər edilməsinə yol verilmir. Həmin sənədlərdə
məbləğ, müştərinin adı, hesab nömrələri kimi rekvizitlərdə düzəlişlər olduqda, həmin
ödəniş sənədi etibarsız sayılır və bank tərəfindən icraya qəbul edilmir. Qalan ilkin
sənədlərdə yalnız bankın apardığı əməliyyatın iştirakçıkarı ilə razılaşma əsasında
düzəlişlər edilə bilər ki, bu da düzəlişlərin tarixlərini göstərməklə sənədləri
imzalamış şəxslərin imzaları ilə təsdiq olunmalıdır.
13. Baş kitab və köməkçi mühasibat jurnalları
13.1. Baş kitab ümumi məlumatların saxlanmasına xidmət edir və bankın səmərəli idarə
olunması məqsədilə bank rəhbərliyi üçün tələb olunan, Hesablar Planına əsaslanan
bankın maliyyə vəziyyətini əks etdirən dəqiq məlumatdan ibarətdir. Bankın gündəlik
həyata keçirdiyi əməliyyatlar Baş kitaba işlənir.
13.2. Baş kitab bankın rəhbərliyinə (idarəetmə), nəzarət orqanlarına (vergi və
tənzimləyici), bankın səhmdarlarına (maliyyə) və digər istifadəçilərə hesabatların
tərtib edilməsi üçün əsasdır. Bu zaman cari vəziyyətə, hesabat tarixinə, habelə
istənilən tarixə olan vəziyyətə görə hesabatların tərtib edilməsinin mümkünlüyünü
təmin etmək lazımdır.
13.3. Baş kitab mühasibat yazılışlarının daxil edilməsi yolu ilə təzələnir. Baş kitaba
mühasibat yazılışlarının daxil edilməsi ümumi paket halında və ya fərdi olaraq real
vaxt rejimində həyata keçirilə bilər. Real vaxt rejimində yazılışlar daxil edilərkən, bu
yazılışlar üzrə ümumi məlumatları əks etdirən yekunları təqdim etməklə hesabatlar
yoxlanıla bilər.
13.4. Maliyyə informasiyasının ətraflı şəkildə əldə olunması məqsədilə köməkçi mühasibat
jurnallarından istifadə edilir. Bu jurnallar kredit təşkilatlarının fəaliyyətinin müvafiq
sahələrinə aid olan nəzarətin aparılması üçün tələb olunan ətraflı məlumatların
saxlanması üçün nəzərdə tutulmuşdur.
13.5. Bankın köməkçi mühasibat jurnalları, ətraflı məlumatların saxlanılmasına müəyyən
məsuliyyət daşıyan bank bölməsində (məsələn, valyutaların uçot jurnalı valyuta
departamentində) və ya mühasibat uçotu bölməsində ola bilər.
14. İlkin uçot sənədlərinin rəsmiləşdirilməsi
Dostları ilə paylaş: |