“Dövlət qeydiyyatına alınmışdır”
Azərbaycan Respublikasının
Ədliyyə Nazirliyi
Qeydiyyat №_3426_
“_10_”_dekabr_2008-ci il
Nazir müavini
__________Toğrul Musayev
“Təsdiq edilmişdir”
Azərbaycan Respublikası
Mərkəzi Bankının İdarə Heyəti
Protokol № _34_
“_18_”_noyabr_2008-ci il
İdarə Heyətinin sədri
________ Elman Rüstəmov
BANKLARDA KREDİTLƏRİN VERİLMƏSİ QAYDALARI
(15 aprel 2010-cu il tarixli dəyişikliklərlə)
BAKI-2008
2
1. Ümumi müddəalar
1.1. Bu Qaydalar «Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı haqqında» və
«Banklar
haqqında»
Azərbaycan
Respublikası
qanunlarına,
Azərbaycan
Respublikasının digər qanunvericilik aktlarına, Azərbaycan Respublikası Mərkəzi
Bankının (bundan sonra - Mərkəzi Bank) normativ xarakterli aktlarına, habelə
beynəlxalq təcrübəyə uyğun olaraq hazırlanmışdır.
1.2. Bu Qaydalar ölkədə fəaliyyət göstərən kommersiya banklarında və xarici
bankların yerli filiallarında (bundan sonra - banklar) kredit riski və kreditlərin
verilməsi üzrə bankların daxili strategiya və qaydalarına dair minimum tələbləri
müəyyən edir.
1.3. Hər bir bank fəaliyyətinin xüsusiyyətinə və həcminə uyğun olaraq
kreditlərin verilməsi üzrə strategiya, habelə kredit riskinin idarə edilməsi, o cümlədən
riskin müəyyən edilməsi, qiymətləndirilməsi və nəzarətin həyata keçirilməsi üzrə
bankdaxili qaydalar işləyib hazırlamalıdır.
1.4. Bankın kredit strategiyası, kreditlərin verilməsi, habelə kredit riskinin idarə
edilməsi üzrə bankdaxili qaydalar İdarə Heyəti tərəfindən müvafiq komitələrlə
birlikdə hazırlanmalı və Müşahidə Şurası tərəfindən təsdiq edilməlidir.
1.5. Bankın təsdiq edilmiş strategiya və bankdaxili qaydaları sənədləşdirilməli,
müvafiq struktur bölməyə və əməkdaşlara çatdırılmalıdır.
1.6. Strategiya və bankdaxili qaydalara ildə bir dəfədən gec olmayaraq yenidən
baxılmalıdır.
1.7. Bu Qaydaların tələbləri, 4.1.12-ci bənd istisna olmaqla, banklararası
kreditlərə şamil edilmir.
2. Kredit strategiyası
2.1. Bankın kredit strategiyası onun ümümi strateji baxışı əsasında
formalaşmalıdır. Kredit strategiyası cəlb olunmuş vəsaitlərin strukturu, kadr və
3
informasiya resurslarının yetərliyi və adekvatlığı nəzərə alınmaqla kreditlərin növləri
üzrə (ipoteka, istehlak, kommersiya) bankın kredit resurslarının yerləşdirilməsi
istiqamətlərini müəyyən edir. Strategiyada kredit portfelinin diversifikasiyası (iqtisadi
sektorlar, coğrafi ərazilər, valyuta növləri, kreditlərin müddəti və gəlirliyi), qeyri-
qanuni fəaliyyətlə məşğul olan borcalanlarla əməkdaşlığa yol verilməməsi və digər
kreditləşmə fəaliyyəti ilə bağlı məsələlər üzrə bankın mövqeyi ifadə edilir.
2.2. Kredit strategiyası bankın ixtisaslaşması ilə cəmləşmə səviyyəsinin
məhdudlaşdırılması arasında tarazlığın təmin edilməsi və kredit fəaliyyətinin yalnız
mərkəzləşdirilmiş qaydada və ya filiallar tərəfindən də həyata keçirilməsi kimi strateji
məsələləri əhatə etməlidir.
3. Kreditlərin verilməsi meyarları
3.1
.
Bank tərəfindən kredit sifarişlərinin qiymətləndirməsi meyarları kreditlərin
həcmi, müddəti, onlarla bağlı risklərin səviyyəsi, borcalanın fəaliyyət növü və digər
amillərlə müəyyən edilir. Meyarlar ən azı aşağıdakı amillər üzrə qruplaşdırılır:
3.1.1. Kreditin məqsədi və ödənişlərin mənbəyi;
3.1.2. Borcalanla və onun sifariş etdiyi kreditlə bağlı riskin səviyyəsi;
3.1.3. Kreditin, habelə onun müqabilində təklif olunan təminatın bazar və
iqtisadi dəyişikliklərə qarşı həssaslığı;
3.1.4. Borcalanın kredit tarixi, habelə tarixi məlumatlar və müxtəlif ssenarilər
nəzərə alınmaqla nağd vəsait axını proqnozlarına əsasən borcalanın cari kredit
qaytarma qabiliyyəti;
3.1.5. Kommersiya kreditləri üzrə fəaliyyət sahəsində borcalanın təcrübə və
bilikləri;
3.1.6. Kreditin növü ilə bağlı iqtisadi/bazar sektorunun vəziyyəti və həmin
sektorda borcalanın vəziyyəti;
4
3.1.7. Kredit müddəti ərzində kredit müqaviləsinə düzəlişlər edilməsi imkanı da
daxil olmaqla kreditin şərtləri və müddəti;
3.1.8. Təminatın adekvatlığı və zərurət yarandıqda onun realizasiyası və ya
istifadə edilməsi.
3.2. Borcalana kredit ilk dəfə verildikdə bank borcalanın nüfuzunu və öhdəlik
götürmə qabiliyyətini nəzərə almalıdır. Lakin borcalanın yüksək nüfuzu ona kreditin
verilməsi barədə qərar qəbul edilməsinə yeganə əsas olmamalıdır.
3.3.
Hüquqi
şəxslər
tərəfindən
təqdim
olunmuş
kredit
sifarişi
qiymətləndirilərkən bank sifarişçinin korporativ idarəetmə sisteminin mövcudluğu və
onun adekvat olmasını kredit riskinin ölçülməsində nəzərə almalıdır.
3.4. Bank müəyyən edilmiş meyarlara əsaslanaraq hər bir borcalana (fiziki
şəxslər, o cümlədən hüquqi şəxs yaratmadan sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan
şəxslər istisna olmaqla) bankdaxili reytinq verməlidir.
4. Kreditlərin verilməsi üzrə bankdaxili qaydalar
4.1. Kreditlərin verilməsi üzrə bankdaxili qaydalar kredit işini hərtərəfli
tənzimləməli və kredit əməliyyatları aparılan zaman işdə rəhbər tutulmalıdır. Hər bir
bank kreditlərin verilməsi üzrə bankdaxili qaydalarda apardığı kredit əməliyyatlarının
xarakterini və mürəkkəbliyini nəzərə alaraq aşağıdakı məsələləri əks etdirməlidir:
4.1.1. Səlahiyyət bölgüsü. Bankdaxili qaydalarda kreditlərin verilməsi
funksiyasını yerinə yetirən strukturların dəqiq səlahiyyət bölgüsü müəyyən
edilməlidir. Bankdaxili strukturlara və ayrı-ayrı əməkdaşlara kredit sifarişlərinə rəy
verilməsi və müvafiq qərarın qəbul edilməsi səlahiyyəti verilərkən qüvvədə olan bank
qanunvericiliyinin tələbləri, əməkdaşların iş təcrübəsi və ixtisas səviyyəsi nəzərə
alınmalıdır.
Maraqlar münaqişəsinin yaranmasına yol verməmək məqsədilə bankda kredit
riskinin qiymətləndirilməsi, o cümlədən kreditlərin təsnifləşdirilməsi funksiyası kredit
5
portfelinin keyfiyyətinə, habelə normativlərə, prudensial hesabatlığa, bankdaxili tələb
və limitlərin icrasına nəzarət funksiyasından müstəqil olmalıdır. Bank qeyd olunan
funksiyaların yerinə yetirilməsi üçün məsul şəxslər və ya struktur bölmələr müəyyən
etməlidir.
Bankın rəhbərliyi təşviqetmə siyasəti ilə kredit siyasəti arasında ziddiyyətin
yaranmasına yol verməməlidir (müəyyən olunmuş kredit limitlərinə riayət etmədən
verilmiş
kreditlərin
sayının
və
məbləğlərinin
artırılması
əlavə
mükafatlandırılmamalıdır).
4.1.2. Kreditlər üzrə limitlər və kreditlərin cəmləşməsi. Bankdaxili qaydalar
kreditlərin bütün məlum cəmləşmələri üzrə (kreditlərin növləri, aidiyyəti olan şəxslər,
iqtisadiyyatın sektorları, coğrafi zonalar və s.) limitlər, müntəzəm monitorinq və
hesabat tərtib edilməsi ilə əlaqədar tələbləri müəyyən etməlidir.
Limitlər müəyyənləşdirilərkən bank tərəfindən hər bir kredit növü üzrə tələb
olunan gəlirlik səviyyəsi və kredit portfelinin, habelə kreditlərin verilməsi üçün cəlb
edilmiş vəsaitlərin həssaslığının qiymətləndirilməsinin nəticələri nəzərə alınmalıdır.
Bankdaxili qaydalarda kredit portfelinə və ya məcmu kapitala nisbətdə bank
tərəfindən Mərkəzi Bankın müəyyən etdiyi prudensial tələblər nəzərə alınmaqla ən
azı aşağıdakı limitlər müəyyən edilməlidir:
4.1.2.1. hər bir növü üzrə kreditin maksimum məbləği və növlər üzrə
kreditlərin cəmləşməsi;
4.1.2.2. kreditlərin ümumi həcminin depozitlərin həcminə nisbəti;
4.1.2.3. kreditlərin ümumi həcminin depozitlərin və cəlb edilmiş digər
vəsaitlərin cəminə nisbəti;
4.1.2.4. bir borcalan və bir-biri ilə əlaqəli borcalanlar qrupu üzrə kreditin
maksimum məbləği və bu cür kreditlərin cəmləşməsi;
4.1.2.5. coğrafi yerləşmə üzrə kreditlərin cəmləşməsi, o cümlədən bir ölkə və
ya bir-biri ilə sıx əlaqədə olan ölkələr üzrə cəmləşmə;
4.1.2.6. kreditlərin əsas valyuta növləri üzrə cəmləşməsi;
6
4.1.2.7. aidiyyəti olan şəxslərə verilən kreditin maksimum məbləğ və bu cür
kreditlərin cəmləşməsi;
4.1.2.8. borcalanlar statusu üzrə kreditlərin cəmləşməsi (hüquqi, fiziki şəxslər
və hüquqi şəxs yaratmadan sahibkarlıqla məşğul olan fiziki şəxslər);
4.1.2.9. təminatın növü üzrə cəmləşmə (daşınmaz əmlak, qiymətli kağızlar və
s.);
4.1.2.10. eyni ödəmə müddətləri olan kreditlərin cəmləşməsi;
4.1.2.11. təminatçısı eyni olan kreditlərin cəmləşməsi;
4.1.2.12. qeyri-işlək kreditlərin cəmləşməsi;
4.1.2.13. təminatsız (blank) kreditlərin maksimum məbləği və bu cür kreditlərin
cəmləşməsi;
4.1.2.14. filial tərəfindən verilən kreditlərin maksimum məbləği və bu cür
kreditlərin cəmləşməsi (filiala bu növ əməliyyatlara icazə verildikdə).
Kreditlərin mühüm cəmləşməsi barədə rəhbərliyə mütəmadi olaraq məlumat
təqdim olunmalıdır. Müəyyən olunmuş limitlərdən artıq məbləğdə, habelə bank üçün
yeni olan sahəyə kreditlər yalnız Müşahidə Şurasının razılığı əsasında verilməlidir.
Belə kreditlər verilərkən bankın üzərinə götürdüyü riskin qiymətləndirilməsi və
monitorinqi üçün əlavə prosedurlar olmalıdır.
4.1.3. Kreditləşmə sahələri və növləri. Kredit strategiyasına əsasən və müxtəlif
kredit növlərinin xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla bank hər bir kredit növü üzrə
kreditlərin verilməsi, monitorinqi və onlara nəzarət üzrə fərqli qaydalar müəyyən
etməlidir.
Bankın mövcud kredit strategiyasında nəzərdə tutulmayan digər kredit
növlərinə tələbat yarandıqda onların verilməsi üzrə prosedurlar müəyyən edilməlidir.
Qeyri-rezidentlərə və respublikadan kənarda fəaliyyət göstərən şəxslərə
kreditlər verilərkən bank tərəfindən kreditorun mənşə və ya fəaliyyət göstərdiyi ölkə
ilə bağlı riskin ölçülməsi və monitorinqi üzrə prosedurlar bankdaxili qaydalarda öz
əksini tapmalıdır.
7
Kreditləri xarici valyutada verildikdə (ölkədaxilində və ölkədənkənar) belə
kreditlərlə bağlı yaranan xarici valyuta riski, habelə beynəlxalq əməliyyatlarda
yaranan transfer riski də nəzərə alınmalıdır.
Bank kreditin məqsədyönlü istifadəsini müəyyən etmək məqsədilə kredit
sifarişinin qiymətləndirilməsi zamanı müştərilərin fəaliyyətinin təhlilini aparmalı,
habelə kreditə xidmət dövründə bu fəaliyyətin daimi monitorinqini həyata keçirməli
və müvafiq tədbilər görməlidir. Bank tərəfindən müştəri fəaliyyəti təhlil edilərkən
Bank nəzarəti üzrə Bazel Komitəsinin “Müstərini Tanı” standartını rəhbər tutmalıdır.
4.1.4. Kreditlərin ödəniş müddətləri və şərtləri. Kreditin (əsas borc və faiz
məbləğləri) ödəniş müddəti kreditin məqsədindən, növündən, ödəmə mənbəyindən,
borcalanın fəaliyyətinin mövsümi/dövri xarakterindən, habelə real pul axınlarının
proqnozundan asılı olaraq müəyyən edilməlidir.
Bankdaxili qaydalarda kreditlərin ödənilməsi müddətlərinin uzadılmasına,
qanunvericiliyə uyğun olaraq vaxtından əvvəl ödənişlərin bank tərəfindən tələb
edilməsinə dair ümumi şərtlər müəyyən edilməli və kredit müqaviləsində öz əksini
tapmalıdır.
Bankdaxili qaydalarda kredit üzrə ödənişlər anuitet formasında nəzərdə
tutulduqda anuitet ödənişlərin vaxtından əvvəl aparılması şərtləri və bu zaman
anuitetlərin yenidən hesablanması və ödənilməsi (anuitet ödənişlərin məbləğinin
azaldılması və/və ya ödəniş müddətinin qısaldılması) qaydaları müəyyən edilməlidir.
Bankdaxili qaydalarda ilkin ödəniş (kredit hesabına alınan əmlakın dəyərinin
bir hissəsinin borcalan tərəfindən öz vəsaiti hesabına ödənilməsi) nəzərdə tutulduqda,
bu ödənişlərə dair minimal tələblər müəyyən edilməlidir.
4.1.5. Kreditlər üzrə faiz dərəcələrinin müəyyənləşdirilməsi. Bankdaxili
qaydalarda ayrı-ayrı kreditlər və onların müxtəlif növləri üzrə faiz dərəcələrini
müəyyənləşdirmək üçün istifadə edilən iqtisadi və bazar şərtləri, habelə müxtəlif
amillər nəzərdə tutulmalıdır. Banklar kreditlərə tətbiq ediləcək faiz dərəcələrini
müəyyənləşdirərkən resursların dəyərini, kreditlərə xidmət xərclərini, ümumi inzibati
8
xərcləri, mümkün zərərlərin ödənilməsi üçün xüsusi ehtiyatı və yetərli miqdarda
mənfəəti, portfel üzrə itkiləri, eləcə də əlavə komisyon haqlarının tutulub-
tutulmamasını nəzərə almalıdırlar.
Kreditin növündən asılı olaraq bank faiz dərəcələrinin minimum və maksimum
həddini istifadə etdikdə bu zaman onların istifadəsi meyarlarını müəyyən etməlidir.
4.1.6. Güzəştlər. Bankda güzəştli şərtlərlə kreditlərin verilməsi üçün müvafiq
meyarlar müəyyən edilməlidir. Güzəştli kreditlərin verilməsi praktikası, yəni eyni növ
kredit və borcalanlarla müqayisədə digər borcalanlara daha sərfəli şərtlərlə kreditlərin
verilməsi dəqiq prosedurlaşdırılmalı və bankın ümumi kredit strategiyası, habelə bank
qanunvericiliyinin tələbləri ilə ziddiyyət təşkil etməməlidir.
4.1.7. Təminatın (kredit öhdəliklərinin icrasının təmin edilməsi üsulunun)
qiymətləndirilməsi və götürülməsi. Təminatın dəyəri bankı kredit əməliyyatı üzrə
dəyən zərərdən qorumaq üçün kifayət etməli, eyni zamanda kreditlərin qaytarılması
üçün yeganə və əsas mənbə olmamalıdır. Kreditin qaytarılması üçün əsas borcalanın
sağlam maliyyə vəziyyəti və fəaliyyəti dövründə əldə etdiyi pul vəsaiti olmalıdır.
Kreditlər təminatla və ya təminatsız (blank) şərtlərlə verilə bilər. Təminatsız
kreditlərin verilməsi üzrə bank tərəfindən ayrıca meyarlar müəyyən edilməlidir.
Təminatsız kreditlər yalnız krediti qaytarma qabiliyyəti və nüfuzu yüksək səviyyədə
olan borcalana onun gəlirliyinin adekvat olması müəyyən edildikdə verilməlidir.
Təminatsız kreditlər verdikdə bank borcalanın daha uzunmüddətli maliyyə
hesabatlarını (fiziki şəxslər üçün əmək haqqı və/və ya rəsmi qaydada təsdiq edilmiş
fiziki şəxsin digər mənbələrdən aldığı gəlirlər barədə arayış) və kredit tarixini əldə
etməlidir. Maliyyə hesabatları (arayışlar) sifarişin təqdim edilməsi tarixindən fiziki
şəxslər üçün ən azı əvvəlki altı aylıq dövrü, hüquqi şəxslər üçün isə iki illik dövrü
əhatə etməlidir.
Bankdaxili qaydalarda girov şəklində götürüləcək təminatın bazar dəyərinin
kredit məbləğinə olan nisbətinin məqbul əmsalları müəyyənləşdirilməlidir.
9
Təminat girov şəklində götürülərkən bankdaxili qaydalarda girovun
qiymətləndirilməsinin mövcud qanunvericiliyə uyğun olaraq bankın mütəxəssisi və
ya kənar qiymətləndirici tərəfindən aparılmasına dair prosedurlar müəyyən
edilməlidir. Girovun qiymətləndirilməsi ücün bankın əməkdaşlarının və ya kənar
qiymətləndiricilərin
cəlb
edilməsi
üzrə
meyarlar
müəyyən
edlməlidir.
Qiymətləndirməni həyata keçirən bankın əməkdaşları müvafiq bilik səviyyəsinə və
təcrübəyə malik olmalıdırlar. Bankda qiymətləndirmənin aparılması üçün cəlb edilən
kənar qiymətləndiricilərin pesəkarlığına, təcrübə və ixtisasına qarşı tələblər, habelə
onların seçilməsi mexanizmləri müəyyən edilməlidir. Məbləği bankın məcmu
kapitalının 5%-dən yuxarı olan bir borcalana və ya bir-biri ilə əlaqədar borcalanlar
qrupuna verilən kreditlər üzrə girov ən azı iki kənar qiymətləndirici tərəfindən ayrıca
qiymətləndirilməlidir. Bu zaman qiymətlər fərqli olduqda bank tərəfindən girovun
aşağı olan qiyməti əsas götürülməlidir.
Girovla təmin olunmuş kreditlərdən dəyən zərərin minimallaşdırılması üçün
təminatın bazar dəyəri konservativ yanaşma, qiymətləndiricinin seçilməsi isə sərt
meyarlar əsasında müəyyən edilməlidir.
Kredit üzrə təminat qəbul edildikdə bank girov kimi götürülmüş əmlak üzrə
bütün texniki və hüquqi sənədlərin təqdim olunmasını tələb etməlidir. Bank təminatla
bağlı təqdim edilmiş sənədlərlə təminatın faktiki mövcudluğu və keyfiyyəti arasında
uyğunsuzluğu aşkar etmək, borcalan tərəfindən təminatın adekvat vəziyyətdə
saxlanmasını təmin etmək məqsədilə bankdaxili qaydalarda müvafiq tədbirləri
(yerlərdə dövri yoxlamaların aparılması və s.), habelə təminatın sığortalanmasına dair
tələbin irəli sürülməsi hallarını əks etdirilməlidir.
Kreditlər qiymətli kağızlarla təmin olunduqda, bank bu kağızların real dəyəri
və satış imkanlarını nəzərə alaraq onların qiymətləndirilməsi qaydalarını müəyyən
etməlidir.
Bankdaxili qaydalarda təminatın əvəzləşdirilməsinin, habelə yeni təminatın
dəyərinin kreditin məbləğinə olan nisbətinin dəyişdirilməsi üzrə mümkün hallar,
10
meyar və prosedurlar müəyyən edilməlidir. Bundan əlavə, bank öz siyasətinə və
Mərkəzi Bankın müvafiq tələblərinə uyğun yeni təminatın dəyərinin kreditin
məbləğinə olan nisbətinin minimum səviyyəsini təyin etməlidir.
Borcalan tərəfindən girov şəklində təqdim olunmuş əmlakın əvəz edilməsinə
zərurət yarandıqda bank yeni təminatın dəyərinin kreditin ödənilməmiş məbləğinə
olan nisbətinin əvvəlki səviyyədən aşağı olmasına yol verməməlidir.
Kredit qiymətli kağızlarla, zaminliklə, qarantiyalarla və ya bank depozitləri ilə
təmin olunduqda bank bu təminatlar üzrə müddətlərini nəzərdən keçirməlidir. Belə
təminatın müddəti kreditin qaytarılma müddətindən az olduqda və ya borcalan
tərəfindən bu təminatın əvəz edilməsinə zərurət yarandıqda bank yeni təqdim
olunmuş təminat üzrə keyfiyyət və likvidlik göstəricilərinin, habelə təminatın
dəyərinin kreditin ödənilməmiş məbləğinə nisbətinin ilkin təminat göstəricilərindən
az olmamasını təmin edilməlidir.
Yeni təminatın qiymətləndirilməsi və onun barəsində qərarın qəbul edilməsi
üzrə banka yetərli vaxt verilməsi üçün yeni təminat ilkin təminatın vaxtı başa
çatmamışdan əvvəl təqdim olunmalıdır.
Kreditin müddəti başa çatanadək real bazar dəyərinin təyin edilməsi və
təminatın likvidliyinin monitorinqi üçün təminat mütəmadi olaraq bank tərəfindən
yenidən qiymətləndirilməlidir. Bu məqsədlə bank təminatının mütəmadi olaraq
yenidənqiymətləndirilməsi
zəruri
olan
kreditlərin
məbləğini,
habelə
yenidənqiymətləndirmənin dövriliyini bankdaxili qaydalarda müəyyən etməlidir.
Bankdaxili qaydalarda təminatın qiymətində müşahidə olunan mənfi meyllərə
reaksiya
vermə
prosedurları
müəyyən
edilməlidir.
Bankda
təminatın
qiymətləndirilməsi qrafiki, hesabatlıq sistemi və qiymətləndirmənin həyata
keçirilməsinə məsul şəxslər müəyyən edilməlidir.
İstehlak və mikro-kreditlər üzrə girova nəzarətin həyata keçirilməsi üçün belə
girovların xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla bankda ixtisaslaşmış bankdaxili sistem
11
qurulmalıdır. Həmin sistem girovun verilmiş kreditin şərtlərinə və müddətinə adekvat
olmasına nəzarəti təmin etməlidir.
Qarantiya və ya zaminliklə təmin olunmuş kreditlərin verilməsi üçün bank
qarant (zamin) haqqında ətraflı maliyyə məlumatlarının təqdim olunmasını tələb edir.
Bu zaman tələb olunan məlumatın tərkibi kreditlərin verilməsinə dair bankdaxili
qaydalarda öz əksini tapmalıdır.
4.1.8. Borcalanlar haqqında maliyyə məlumatı. Bankdaxili qaydalarda
borcalanların krediti qaytarmaq qabiliyyətini müəyyənləşdirmək məqsədi ilə həm
kreditlər verilməzdən əvvəl, həm də kreditlər verildikdən sonra maliyyə
hesabatlarının təqdim edilməsi tələbi müəyyən olunmalıdır. Borcalan hüquqi şəxs
olduqda ondan başa çatmış maliyyə ili üzrə auditdən keçmiş hesabatların, vergi
orqanlarına verilən hesabatların, pul vəsatinin hərəkəti barədə hesabatın və digər
hesabatların təqdim edilməsi nəzərdə tutulmalıdır. Fiziki şəxslər üçün maliyyə
hesabatları qismində əmək haqqı və/və ya rəsmi qaydada təsdiq edilmiş fiziki şəxsin
digər mənbələrdən aldığı gəlir barədə arayış tələb olunmalıdır. Qanunvericilikdə
hüquqi şəxslərin hesabatlarının Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına
uyğun təqdim olunması nəzərdə tutulduqda bu hesabatların təqdim edilməsi bank
tərəfindən şərt kimi müəyyən olunmalıdır.
Borcalanın maliyyə vəziyyətinin qiymətləndirilməsi sənədləşdirilməlidir.
Zərurət
yarandıqda
banklar
borcalan
haqqında
maliyyə
məlumatlarının
qiymətləndirilməsi üçün müstəqil ekspertləri, məsləhətçiləri cəlb edə bilərlər.
Bankdaxili qaydalarda borcalanın maliyyə məlumatlarının əhatə tamlığının və
mötəbərliyinin təsdiqi üçün onun digər tərəflər qarşısında borc, zaminlik və digər
müqavilə üzrə öhdəliklərin yerinə yetirilməsinin qiymətləndirilməsi nəzərdə
tutulmalıdır.
Bu
məqsədlə
banklar
Mərkəzləşdirilmış
Kredit
Reyestrinin
məlumatlarından istifadə edə bilərlər. Bundan əlavə, banklar auditorlardan, reytinq
agentliklərindən, vergi və digər dövlət orqanlarından və s. mənbələrdən əlavə
məlumatlar əldə edə bilər.
12
Borcalanın maliyyə vəziyyətinin monitorinqi kredit üzrə borc ödənilənədək
həyata keçirilməlidir.
4.1.9. Bir borcalana və bir-biri ilə əlaqədar borcalanlar qrupuna kreditlərin
verilməsi. Kreditin verilməsi barədə qərar qəbul edərkən bank tərəfindən bir neçə
borcalanın maliyyə və idarəetmə baxımından borcalanlar qrupu təşkil etdiyi
araşdırılmalıdır. Bundan əlavə bank tərəfindən bir borcalana və ya bir-biri ilə əlaqəli
borcalanlar qrupuna müxtəlif fəaliyyət növü üzrə kreditlərin verilməsi hallarının
aşkara çıxarılması üzrə qaydalar müəyyən edilməlidir. Bir borcalana və ya bir-biri ilə
əlaqəli borcalanlar qrupuna kreditlərin verilməsi qaydaları müəyyən edilərkən bank
Mərkəzi Bankın müvafiq normativ xarakterli aktlarının tələblərini nəzərə alınmalıdır.
4.1.10. Banka aidiyyəti olan şəxslərə və aidiyyəti olan şəxslər adından
hərəkət edən şəxslərə kreditlərin verilməsi. Bankdaxili qaydalarda banka aidiyyəti
olan şəxslərə və aidiyyəti olan şəxslər adından hərəkət edən şəxslərə (bundan sonra-
aidiyyəti olan şəxslər) kreditlərin verilməsi üçün şərtlər və məhdudiyyətlər müəyyən
edilməlidir. Bu şərtlər və məhdudiyyətlər bank qanunvericiliyinə, o cümlədən
Mərkəzi Bankın müvafiq normativ xarakterli aktlarına uyğun olmalıdır. Bankdaxili
qaydalarda banka aidiyyəti olan şəxslərə kreditlər verilən zaman onlar üçün eyni
kreditqaytarma imkanları olan digər borcalanlara nisbətən güzəştli şərtlərin nəzərdə
tutulmadığı qeyd olunmalıdır.
Banka aidiyyəti olan hüquqi şəxsin kredit sifarişini qiymətləndirərkən bank
onun auditor rəyi ilə təsdiq edilmiş ən azı son iki illik maliyyə hesabatlarının təqdim
olunmasını tələb etməlidir.
Bankda aidiyyəti olan şəxs ona verilən kreditin qiymətləndirilməsində, təsdiq
edilməsində və verildikdən sonra ona nəzarət prosesində iştirak edə bilməz. Bu
şəxslərə verilən kreditlər yalnız təminatlı kredit olmalıdır.
Bankdaxili qaydalarda banka aidiyyəti olan şəxslərə verilmiş kreditlər barədə
Müşahidə Şurasına hesabatlıq sistemi, habelə hesabatların dövriliyi müəyyən
edilməlidir.
13
4.1.11. Sindikativ və birgə kreditlərin verilməsi. Bank sindikativ və birgə
kreditlərin verilməsində iştirakçı bank qismində çıxış etdikdə üzərinə götürdüyü
riskin adekvat qiymətləndirilməsində təşkilatçı bankın və ya digər iştirakçı bankların
birgə qiymətləndirməsinə deyil, kredit sifarişinin tam həcmdə özü tərəfindən aparılan
hərtərəfli təhlilinə əsaslanmalıdır. Qeyd olunan məsələ bankın daxili qaydalarında öz
əksini tapmalıdır.
4.1.12. Banklararası kreditləşdirmə. Bankdaxili qaydalarda banklararası
kreditləşdirməni həyata keçirmək üçün ayrıca prosedurlar müəyyən edilməlidir.
Həmin prosedurlarda ən azı aşağıdakılar öz əksini tapmalıdır:
- borcalan banklar üzrə kredit limitləri və bu limitlərin müəyyən edilməsi
əsasları;
- banklararası kreditlər xüsusi şərtlər, o cümlədən bazar şərtlərindən fərqli
olan dərəcələr əsasında verildikdə, həmin şərtlərin əsaslandırılması;
- bankın müvafiq təminatlar təqdim etmək imkanının qiymətləndirilməsi;
- banklararası kreditlərin cəmləşməsi;
- bank holdinq şirkəti ilə bağlı risk üzrə limitin müəyyən edilməsi;
- xarici ölkələr və valyutalarla bağlı risklərin nəzərə alınması.
4.1.13. Balansdankənar öhdəliklər. Bankdaxili qaydalarda bank tərəfindən
götürülmüş digər öhdəliklərin, o cümlədən bank tərəfindən verilmiş qarantiyaların,
açılmış akkreditivlərin, yaxud bunlara oxşar alətlərin məqsədləri və onlardan istifadə
edilməsi halları ətraflı əks olunmalıdır. Bu cür vasitələrin verilməsi şərtləri, onların
sənədləşdirilməsi və onlar barədə hesabat təqdim edilməsi üçün tələblər müəyyən
edilməlidir. Sənədləşdirmə kreditin verilməsi üçün istifadə edilən məlumat
formasında aparılmalıdır. Akkreditivlər barəsində isə əlavə sənədləşmənin aparılması
üzrə tələblər (aparılmış ödənişlər, məhsulun hansı ölkədə istehsal olunduğunu təsdiq
edən sənəd, ödəniş tələbnaməsi, qaimələr, alınan əşyanın sığorta sənədləri və
beynəlxalq praktikada qəbul olunmuş qaydalara müvafiq surətdə tələb olunan digər
sənədlər) nəzərdə tutulmalıdır.
14
4.1.14. Kreditlər üzrə mümkün zərərin ödənilməsi üçün xüsusi ehtiyat.
Bankdaxili qaydalarda kreditlərdən dəyə bilən zərərlər üzrə yaradılmalı olan xüsusi
ehtiyatın adekvatlığının qiymətləndirilməsi üzrə müvafiq proseduralar, o cümlədən
qiymətləndirmənin keçirilməsi müddətləri və bunun üçün məsul şəxslər
müəyyənləşdirilməlidir. Bu qaydalar Mərkəzi Bankın normativ xarakterli aktlarına
uyğun olmalıdır.
4.1.15. Kredit portfelinin keyfiyyətinə nəzarət. Bankdaxili qaydalarda kredit
portfelinə müntəzəm nəzarət edilməsi tələbi məcburi şərt kimi müəyyən edilməlidir.
Nəzarətin keçirilməsi üçün məsul olan şəxslər və müddətlər təyin olunmalıdır.
Kredit portfelinin keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi üçün bank müxtəlif
qiymətləndirmə üsullarının tətbiqi məqsədilə kreditləri müxtəlif meyarlara əsasən
qruplaşdıra bilər (istehlak kreditləri, fiziki şəxslərə verilmiş kredit kartları, və s.).
Bank tərəfindən təsadüfi, proporsional, statistik seçim vasitəsilə qeyd olunan
qruplardan bir neçə kredit seçilir və onların hərtərəfli qiymətləndirilməsi həyata
keçirilir. Qiymətləndirmə zamanı secilmiş kreditlər üzrə əldə edilmiş keyfiyyət
parametrləri həmin qrupa proporsional şəkildə aid edilir.
Məbləğindən və növündən asılı olmayaraq aşağıdakı kreditlər fərdi olaraq
hərtərəfli qiymətləndirilməlidir:
- hüquqi şəxslərə verilmiş bütün kreditlər;
- bank səhmdarlarına və banka aidiyyəti olan şəxslərə verilmiş bütün kreditlər;
- verildiyi tarixdən sonra faiz dərəcələri, ödəniş və digər şərtləri dəyişdirilmiş
bütün kreditlər;
- faizlərin və/və ya əsas borc məbləğinin ödənilməsi 30 gündən çox
gecikdirilmiş bütün kreditlər, o cümlədən faizləri kapitallaşdırılmış və ya müddəti
uzadılmış kreditlər;
- qeyri-standart kreditlər kimi təsnifləşdirilmişdir bütün kreditlər;
- qeyri-işlək kreditlər;
- bankdaxili qaydalarda müəyyən edilmiş digər kreditlər.
15
Kredit portfelinin keyfiyyətinin təhlili aşağıdakıları da əhatə etməlidir:
- borcalanların sayı, kreditlərin orta müddəti və kreditin orta faiz dərəcəsi;
- kredit portfelinin bölgüsü, o cümlədən müxtəlif növlərdəki kreditlərin
ümumi sayının və ümumi məbləğinin təhlili (valyutalar, ödəmə müddətləri
(qısamüddətl və ya uzunmüddətli), fəaliyyət növləri, mülkiyyət növləri (dövlət,
xüsusi, bələdiyyə), borcalanların statusu (hüquqi və ya fiziki şəxslər), və s. üzrə).
Bank kredit portfelinə nəzarət çərçivəsində problemli kreditlərin erkən
xəbərdarlıq sistemini qurmalı və aşkar edilmiş problemlərin aradan qaldırılması üçün
prosedurlar müəyyən etməlidir.
Bank kredit portfelinin kənar iqtisadi, maliyyə və bazar riskləri ilə bağlı
amillərinə, o cümlədən faiz dərəcəsinin dəyişməsi, valyuta məzənnəsi, likvidlik
göstəricilərinə, iqtisadi sektorlar üzrə dövri/mövsümi göstəricilərə, qiymətlərin
dəyişməsi proqnozuna həssaslıq səviyyəsinin ölçülməsi mexanizmini hazırlamalı və
mütəmadi olaraq qiymətləndirməlidir. Qiymətləndirmə mexanizmi kimi stress-
testləşdirmənin keçirilməsi, ssenarilərin təhlili və digər riyazi üsullar istifadə edilə
bilər. Bank bu üsulların aktuallığını və adekvatlığını mütəmadi olaraq
qiymətləndirməlirdir.
Kredit portfelinin həssaslığının qiymətləndirilməsinin nəticələri barədə
məlumat müvafiq qərarın qəbul edilməsi üçün İdarə Heyətinə və Müşahidə Şurasına
təqdim olunmalıdır. Bankdaxili qayda və limitlərə yenidən baxılarkən kredit
portfelinin həssaslığının qiymətləndirilməsinin nəticələri nəzərə alınmalıdır.
4.1.16. Bankın rəhbərliyinə hesabatların təqdim olunması. Bankdaxili
qaydalarda kredit riski və kreditlərin idarə olunmasının müxtəlif tərəfləri, o cümlədən
borcun tutulması tədbirləri və kredit portfelinin keyfiyyətinin təhlili nəticələri barədə
müvafiq daxili komitələrə, İdarə Heyətinə və Müşahidə Şurasına verilən hesabatların
formaları, növləri və onların təqdim olunma müddətləri, habelə aşkar edilmiş
uyğunsuzluqların aradan qaldırılması üçün müvafiq tədbirlərin görülməsi üzrə
prosedurlar müəyyən edilməlidir. Hesabatlar kifayət qədər müfəssəl olmalı və elə
16
tərtib edilməlidir ki, rəhbərliyin müxtəlif səviyyələri, o cümlədən Müşahidə Şurası
müvafiq sahələrdə və bankdaxili struktur bölmələrdə risk amillərini, habelə bankın
ümumi fəaliyyətini qiymətləndirə bilsin.
Bankdaxili qaydalarda filialların kreditlərlə bağlı hesabatların baş ofisə təqdim
edilməsi prosedurları müəyyən olunmalıdır.
4.1.17. İstehlakçıların hüquqlarının qorunması. Bankdaxili qaydalarda
kreditin alınması üçün meyarlar, habelə kreditin verilməsindən imtinanın əsasları
müəyyən edilməlidir. Nəticədən asılı olmayaraq kredit almaq üçün təqdim edilmiş
bütün yazılı sifarişlər bankdaxili qeydiyyat jurnalında əks olunmalıdır. Kredit
sifarişinin qəbul edilmə və ya qiymətləndirilmə mərhələlərində bank potensial
borcalanla görüş keçirməlidir.
Kredit verildikdə borcalanla bank arasında kredit müqaviləsi imzalanır. Kredit
müqaviləsində ən azı aşağıdakılar asan oxunan və aydın şəkildə göstərilməlidir:
- kreditin məqsədi və dəqiq təyinatı;
- kreditin şərtləri (kreditin məbləği, müddəti, kredit müddətindən asılı
olmayaraq illik faizi, komisyon haqları (əgər nəzərdə tutulursa), bank tərəfindən tələb
olunan digər ödənişlər);
- kreditin qaytarılma qrafiki;
- kreditlərin ödənilməsi müddətlərinin üzadılmasına, habelə vaxtından əvvəl
ödənişlərin bank tərəfindən tələb edilməsinə, habelə borcalan tərəfindən kreditin
vaxtından əvvəl ödənilməsinə dair şərtləri;
- kredit müddəti ərzində əlavə və dəyişikliklərin edilməsi qaydası;
- tərəflərin hüquq və vəzifələri;
- tərəflərin məsuliyyəti;
- mübahisələrin həlli qaydası.
Kreditin təminatı ilə bağlı sənədlər qanunvericiliyin tələblərinə uyğun olaraq
rəsmiləşdirilməli və müvafiq hallarda dövlət qeydiyyatına alınmalıdır.
17
Müqavilələr bağlananadək bank yuxarıda göstərilən məsələlərlə bağlı borcalana
ətraflı izahat verməlidir və bu barədə müqavilədə qeyd etməlidir.
Kreditin növündən asılı olaraq bank tərəfindən sifarişlərə baxılması və kreditin
verimləsi üzrə qərarların qəbul edilməsinin maksimum müddəti müəyyənləşdirilməli
və sifarişçiyə həmin müddət ərzində cavab verilməsi təmin edilməlidir.
Qeydiyyat jurnalında qeyd olunmuş sifarişlər üzrə kreditin verilməsindən
imtina edildikdə, bank sifarişi təqdim edən fiziki və ya hüquqi şəxsə imtinanın
səbəblərini göstərməklə aydın şəkildə yazılı cavab verməlidir.
Kreditin verilməsi barədə qərar qəbul edərkən bank sifarişin iqtisadi faydasına
və onun bankın strateji məqsədlərinə uyğun olmasına əsaslanmalıdır və bu zaman
borcalanların irqi, milliyyəti, dini, dili, cinsi, mənşəyi, əqidəsi, siyasi və sosial
mənsubiyyətinə görə ayrı-seçkiliyinə (diskriminasiyasına) yol verməməlidir. Kreditin
verilməsindən imtina edilməsi barədə bankın sifarişçiyə rəsmi cavab məktubunda bu
qərarın ayrı-seçkilik səbəbindən qəbul edilmədiyi bildirilməlidir.
İmtina məktubunda bank tərəfindən sifarişçinin yazılı icazəsi olmadan onun
biznes layihəsinin üçüncü tərəfə açıqlanmayacağı öhdəliyin götürülməsi qeyd
olunmalıdır.
Bankda istehlakçıların şikayət reyestri tərtib edilməli və bu reyestrdə bütün
yazılı və elektron formatda təqdim edilmiş şikayətlərin qeydiyyatı aparılmalıdır.
Reyestrdə şikayətin verilmə tarixi, şikayətçi və şikayətin məzmunu barədə məlumat,
bank tərəfindən görülmüş tədbirlər və şikayətin cari vəziyyəti əks etdirilməlidir.
Bankda həmin reyestrin mövcudluğu, habelə şikayət ərizələrinin təqdim
edilməsi qaydası barədə məlumat ictimaiyyətə açıqlanmalı və bankın internet
səhifəsində yerləşdirilməlidir.
4.1.18. Məlumatın istehlakçılara açıqlanması. Kreditin növlərindən asılı
olaraq hər bir kreditin alınması üçün tələb olunan sənədlərin siyahısı tərtib edilməli və
istehlakçılara açıqlanmalıdır. Əlavə olaraq ipoteka kreditlərinin verilməsi şərtləri
18
haqqında məlumat, xüsusilə də sosial ipoteka və dövlət vəsaitləri hesabına verilən
digər güzəştli kreditlər haqqında məlumatlar ayrıca açıqlanmalıdır.
İstehlakçılar üçün məlumatların təqdim edilməsi məqsədi ilə bankın yerləşdiyi
binada qaytarılmalı kreditlərin məbləğinin hesablanmasının (əsas borcun və anuitet
ödənişlər zamanı kredit üzrə ödəniləcək faizin ümümi məbləği) və borcalanın minimal
gəlirinə dair tələblərin nümunələri olmalıdır.
4.1.19. Problemli kreditlərin tənzimlənməsi. Bankdaxili qaydalarda bank
tərəfindən problemli kreditlərin tənzimlənməsi öz əksini tapmalıdır. Öz fəaliyyətinin
xüsusiyyətlərinə əsaslanaraq bank problemli kreditlər anlayışını və kreditlərin
problemli kimi təsnifləşdirilməsi üçün meyarları müəyyən etməlidir.
Aşağıdakı
hallar
kreditin
statusunun
pisləşməsinin
səbəbləri
kimi
qiymətləndirilə bilər:
- bank tərəfindən tələb edilən maliyyə məlumatlarının vaxtında təqdim
edilməməsi;
- kredit üzrə faizlərin və əsas məbləğin vaxtında ödənilməməsi;
- borcalanın vəsait axınında təqdim edilmiş proqnozla və biznes-planla
uyğunsuzluğun yaranması;
- borcalanın maliyyə vəziyyətinin pisləşməsi;
- kreditin əsas borc məbləğinin və faizinin ödəmə müddətinin uzadılması üçün
müraciət;
- borcalana qarşı məhkəmə iddialarının qaldırılması;
- borcalanın bankla görüşməkdən imtina etməsi;
- Mərkəzləşdirilmiş Kredit Reyestrindən borcalanın ödəniş qabiliyyətinin
pisləşməsi haqqında məlumatların alınması;
- borcalanın ödəmə qabiliyyətinə mənfi təsiri ola bilən hər hansı digər
məlumatın əldə edilməsi.
19
Tənzimləmə zamanı hər bir kredit və borcalan fərdi qaydada nəzərdən
keçirilməlidir. Bankdaxili qaydalarda ən azı aşağıdakı tənzimləmə tədbirləri əks
olunmalıdır:
- borcalan tərəfindən əlavə maliyyə vəsaitlərinin cəlb edilməsinə, əlavə
təminatın verilməsinin təmin olunmasına yönəldilmiş tədbirlər;
- borcalanın maliyyə imkanlarını və ödəmə qabiliyyətini gücləndirmək
yollarının tapılması istiqamətində borcalanla birgə tədbirlərin görülməsi (məsləhətçi
xidmətlərinin cəlb edilməsi, əməliyyat xərclərinin azaldılması və/və ya gəlirlərin
artırılması, aktivlərin satılması proqramının hazırlanması, müəssisənin yenidən
təşkili, borcun restrukturizasiyası proqramının hazırlanması, kreditin şərtlərinin
dəyişdirilməsi və s.);
- kredit üzrə borcalanın öhdəliklərinin başqa fiziki və ya hüquqi şəxsə
ötürülməsi;
- borcun qaytarılması üçün qanunvericilikdə müəyyən edilmiş qaydada kredit
təminatına tələbin yönəldilməsi.
Bankda problemli kreditlərin, xüsusilə qeyri-işlək kreditlərin ümumi məbləği
və ya kredit portfelinə nisbəti müəyyən edilimiş həddə çatdıqda bank kreditləşmə
fəaliyyətini məhdudlaşdırmalı və müvafiq sağlamlaşdırma tədbirlərini həyata
keçirməlidir.
4.1.20. Borcun gecikdirilməsi, ödənilməsi və silinməsi. Bankdaxili qaydalarda
Mərkəzi Bankın prudensial tələbləri nəzərə alınmaqla kreditlərin növlərindən və
gecikdirilmə müddətindən asılı olaraq faizləri hesablanmayan statusa keçirilməsi
halları və səbəbləri müəyyənləşdirilməli, habelə bu barədə müvafiq hesabatların
əlaqəli daxili komitələrin, İdarə Heyətinin və Müşahidə Şurasının müzakirəsinə
verilməsi tələbləri müəyyən edilməlidir (problemli kreditlər haqqında hesabatda
pisləşmənin səbəbləri, mümkün zərərlər və kreditlərin keyfiyyətinin yüksəldilməsi
tədbirləri barədə ətraflı məlumat verilməlidir və s.).
20
Bankdaxili qaydalarda borcun tutulması, sonrakı ardıcıl və daha ciddi
tədbirlərin
görülməsi üzrə tələblər
və
prosedurlar nəzərdə tutulmalıdır.
Restrukturizasiya olunmuş kreditlər istisna olunmaqla banklarda vaxtı keçmiş
kreditlərin əsassız olaraq yeni kreditlərlə əvəz edilməsi praktikasına yol
verilməməlidir. Borcalana əvvəllər verilmiş kreditlər ümidsiz borclar kimi xüsusi
ehtiyatlar hesabına balansdan silinmişdirsə, bu borcalana yeni kreditin verilməsi
müstəsna hallarda və ciddi təhlilin aparılması əsasında yalnız əvvəllər verilmiş
kreditlərin tam ödənilməsi şərti ilə nəzərdə tutula bilər.
Banklarda Mərkəzi Bankın normativ xarakterli aktlarına uyğun olaraq
kreditlərin təsnifləşdirilməsini və ümidsiz borcların silinməsini təmin edən daxili
qaydalar müəyyən edilməlidir.
4.1.21. Kreditlərin restrukturizasiyası. Mərkəzi Bankın normativ xarakterli
aktlarında qeyd edilən resktrukturizasiya olunmuş kreditlərin təsnifləşdirilməsi üzrə
tələblər nəzərə alınmaqla banklar tərəfindən borcalanın maliyyə vəziyyətinin
pisləşməsi ilə əlaqədar kreditlərin restrukturizasiyası üzrə qaydaları hazırlanmalıdır.
4.1.22. Kredit dosyesinin (tarixçəsinin) məzmunu. Bankda bütün borcalanlar
üzrə kredit dosyesi (tarixçəsi) aparılmalıdır. Müştərilər üzrə məlumatların məxfiliyi
qorunmalı və qanunvericiliklə müəyyən edilmiş hallar istisna olmaqla, üçüncü tərəfə
açıqlanmamalıdır.
Kredit dosyelərində kreditlərin verilməsi, monitorinqin və nəzarətin aparılması
üçün tələb olunan minimum sənədlər bu Qaydalara 1 N-li əlavədə açıqlanır.
4.3. Menecment İnformasiya Sistemi. Bankda kredit riski səviyyəsini və
istiqamətlərini, kreditlərin verilməsi, idarə edilməsi və nəzarət tələblərini, habelə
kredit portfelinin və balansdankənar öhdəliklərin keyfiyyətini özündə əks etdirən
adekvat Menecment İnformasiya Sistemi (MİS) olmalıdır. MİS kredit portfelinin
tərkibi və strukturu barədə məlumatları təqdim etməli, risklərin cəmləşməsini və
limitlərə riayət olunmasını müəyyən etməlidir. MİS bankın müvafiq səlahiyyətli
21
əməkdaşlarını və rəhbərliyini kredit riski üzrə göstəricilərin müəyyən edilmiş kritik
həddə çatması barədə məlumatlandırmalıdır.
5. Yekün müddəalar
5.1. 3.4-cü bənd istisna olmaqla bu Qaydalar dövlət qeydiyyatına alındığı
gündən 3 (üç) ay sonra qüvvəyə minir.
5.2. Qaydaların 3.4-cü bəndi dövlət qeydiyyatına alındığı gündən 6 (altı) ay
sonra qüvvəyə minir.
22
Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının
“Banklarda kreditlərin verilməsi Qaydaları”na
ƏLAVƏ 1
Kredit dosyesi (tarixçəsi)
Hər borcalan üçün kredit dosyedə (tarixçəsində) faktiki mövcud sənədlərin
siyahısı olmalı və dosyeyə minimum aşağıdakı sənəd və məlumatlar (elektron və ya
kağız daşıyıcılar formatında) daxil edilməlidir:
1. Ümumi sənədlər
- Borcalanın özünün, yaxud onun vəkalətli şəxsinin (şəxslərinin) imzası ilə
təsdiq edilmiş tələb edilən kreditin məbləği, valyutası və müddəti göstərilməklə kredit
sifarişi;
- Borcalan fiziki şəxs olduqda onun şəxsiyyətini təsdiq edən sənədin surəti;
- Borcalanın ünvanı (olduğu yer), əlaqə telefonu, faks nömrəsi və elektron
poçt ünvanı (mövcud olduqda);
- Borcalan hüquqi şəxs olduqda rəhbərin adı, soyadı, atasının adı;
- Borcalanın fəaliyyət sahəsi (fiziki şəxsin məşquliyyət sahəsi və ya sosial
statusu) barədə məlumat;
- Hüquqi şəxsin mövcudluğunu təsdiq edən hüquqi sənədlərin (təsis və dövlət
qeydiyyatına dair sənədlər) müvafiq qaydada təsdiq olunmuş surətləri;
- Borcalan hüquqi şəxs olduqda onun səlahiyyətli idarəetmə orqanının kreditin
alınması haqqında müvafiq qərarı və kredit sənədlərini imzalamaq hüququ olan şəxsin
səlahiyyətini təsdiq edən sənəd;
- Vergi ödəyicisinin eyniləşdirmə nömrəsini (VÖEN) göstərməklə vergi
orqanı tərəfindən verilmiş qeydiyyat şəhadətnaməsinin surəti (qanunvericilik aktları
ilə müəyyən olunmuş hallarda);
- Kreditin ödənilməsi mənbəyi (əsas və ehtiyat mənbələr göstərilməklə);
23
- Kreditin təminatlı və ya təminatsız olması barədə məlumat;
- Kreditin təminatı;
- Bank tərəfindən hazırlanmış borcalanın krediti ödəmə qabiliyyətinin
qiymətləndirilməsinə dair hesabat;
- Biznes-plan (kreditin növündən asılı olaraq tələb olduqda);
- Daxili prosedurlarla nəzərdə tutulmuş qaydada kreditin verilməsinə dair
bankın müvafiq bölmələrinin və ya səlahiyyətli şəxslərinin rəyi;
- Bankın səlahiyyətli bölmələrinin kreditlərin verilməsinə dair iclas
protokolunun surəti və ya müvafiq səlahiyyətli şəxslərin imzası ilə kreditin verilməsi
haqqında çıxarılmış qərar;
- Kredit müqaviləsi;
- Borcalan fiziki şəxs olduqda əmək haqqı, tutduğu vəzifə və iş müddəti
göstərilməklə onun iş yerindən arayış və/və ya fiziki şəxsin digər mənbələrdən aldığı
gəlir (təqaüd, miras, maddi yardım, dividend, kompensasiya və s.) barədə rəsmi
qaydada təsdiq edilmiş arayış;
- Bu Qaydalarda nəzərdə tutulmuş hallarda borcalanın öhdəlikləri barədə
Mərkəzləşdirilmiş Kredit Reyestrindən (MKR) əldə edilmiş arayış;
- Borcalan hüquqi şəxs olduqda onun başa çatmış maliyyə ili üzrə auditor rəyi
ilə təsdiq edilmiş son illik və son hesabat dövrünün maliyyə hesabatları. Borcalan
banka aidiyyəti hüquqi olan şəxs olduqda onun auditor rəyi ilə təsdiq edilmiş ən azı
son iki illik maliyyə hesabatları;
- Borcalan hüquqi şəxs olduqda, kreditin müddəti ərzində rüblük maliyyə
hesabatları;
- Borcalan hüquqi şəxs olduqda onun korporativ idarəetmə strukturuna dair
bankın rəyi;
- Bir borcalanla və ya bir-biri ilə əlaqədar borcalanlarla bağlı cəmləşmə riski
barədə məlumat (belə hal baş verdikdə);
24
- Borcalan hüquqi şəxs olduqda bank tərəfindən müəyyən edilmiş borcalanın
reytinqi;
- Kreditin təyinatı üzrə istifadəsini təsdiq edən sənədlər (borcalanın satıcı və
podratçılarla müqavilələrinin surəti, xərcləri təsdiq edən sənədlər və s.);
- Kredit müddəti ərzində kreditin təyinatı üzrə istifadə olunması və borcalanın
maliyyə vəziyyətinin yoxlanması və monitorinqinin nəticələrinə dair bankın müvafiq
bölməsi tərəfindən tərtib olunmuş hesabat;
- Kredit ödəmə qrafiki və faktiki ödənişlər (tarixlər və məbləğlər
göstərilməklə) barədə məlumat;
- Kreditin restrukturizasiyasını təsdiq edən əlavə müqavilə və sənədlər.
2. Təminat barədə sənədlər:
- Təminata dair mövcud qanunvericiliyə uyğun bağlanmış (təsdiq edilmiş)
müqavilə;
-
Girov predmeti üzrə mülkiyyət hüququnu təsdiq edən sənədlərin sürəti;
- Girov predmeti birgə və ya üçüncu tərəfin mülkiyyətində olduqda onun
rəsmiləşdirilməsi ilə əlaqədar bütün mülkiyyətçilərin razılığını təsdiq edən sənədlər
(razılığın əldə edilməsi qanunvericilikdə nəzərdə tutulduğu hallarda);
- Bank təqdim olunan girov predmetinin alınmasını maliyyələşdirdikdə
(daşınmaz əmlak, avtomobil və s.) həmin aktivin alış qiymətini təsdiq edən sənədlər;
- Mövcud qanunvericiliyə uyğun olaraq girov predmetinin qiymətləndirilməsi
tarixi, metodu, qiymətləndirici göstərilməklə qiymətləndirmənin nəticələri barədə
hesabat;
- Girov predmetinin fiziki və texniki vəziyyətinin yoxlanılması haqqında
hesabat: yoxlanılan girovun növü, yoxlamanın aparılma yeri və onu aparan şəxsin adı,
habelə qiymətləndirmənin nəticələri (onun saxlanma vəziyyəti və s. göstəriciləri
göstərilməklə) barədə məlumat;
25
- Bank tərəfindən girov predmetinin bankın xeyrinə sığortalanması tələb
edildikdə sığorta ilə bağlı sənədlər (sığorta müqaviləsi və şahadətnaməsi);
- Təminatın
bu
Qaydalara
uyğun
həyata
keçirilmiş
yenidənqiymətləndirilməsinin nəticələri haqqında məlumat;
- Təminat qarantiya və ya digər zəmanət növündə olduqda təminatçının
(qarantın) maliyyə vəziyyəti barədə məlumat və onun bank tərəfindən
qiymətləndirilməsinin nəticələri;
- Əlavə təminatın sənədləşdirilməsi (zərurət yarandıqda);
- Təminatın əvəz edilməsinin sənədləşdirilməsi (zərurət yarandıqda);
- Təminatçı hüquqi şəxs olduqda:
- mövcudluğunu təsdiq edən hüquqi sənədlərin (təsis və dövlət qeydiyyatına
dair sənədlər) surətləri;
- təminatçının səlahiyyətli idarəetmə orqanının qərarı (bu səlahiyyətlər
kollegial idarəetmə orqanına məxsus olduqda);
- təminat müqaviləsini imzalayan şəxsin səlahiyyətlərini təsdiq edən sənədlər;
- Zamin fiziki şəxs olduqda:
- onun gəlir mənbəyini (mənbələri) təsdiq edən məlumatlar;
- onun ödəniş qabiliyyətinə dair digər məlumatlar, o cümlədən MKR-dən
alınmış arayış;
- Pul girovu ilə təmin olunmuş kreditlər üçün hesabın bloklaşdırılmasını təsdiq
edən sənədlər.
3. Digər sənədlər:
- Borcun tutulmasına dair sənədlər (borcalanlara və onlarla əlaqədar şəxslərə
ünvanlanmış məktublar, borcun tutulması tədbirlərinin nəticələri və s.);
- Tikinti sahəsinə verilən kreditlər üçün tikinti layihələrinə dair sənədlər, o
cümlədən layihələrin həyata keçirilməsi haqqında hesabatlar, smetalar, faktiki xərclər,
26
layihələrin və onun mərhələlərinin başa çatdırılmasına dair sənədlər və tikintidə
aparılmış yoxlamalar haqqında hesabatlar;
- Digər hüquqi sənədlər (məsələn, borcalana qarşı həllini gözləyən hər hansı
bir rəsmi iddia, yaxud borcalan tərəfindən banka qarşı qaldırılmış rəsmi
şikayət/iddia);
- Borcalanla yazışmalar;
- Borcalanlarla danışıqlar haqqında məlumat (hər bir hal üzrə əlaqənin növü –
məsələn, bank tərəfindən əhəmiyyətli hesab edilən telefon danışıqları, görüşləri və s.,
danışığın kiminlə aparılması, qısa məzmunu, tarixi, nəticəsi və s. barədə məlumat
əlavə olunmaqla);
- Bankın daxili qaydaları ilə nəzərdə tutulmuş digər sənədlər.
Dostları ilə paylaş: |