Dövlətin intuitiv təfəkkürlə idarə olunması
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
78 üzvlərini hərəkətə gətirir. Hansı ki, bu mülklər də insan maraqlarını məcazi mənada deyək ki, öz əllərində cəmləyirlər. Sivilizasiya da bu mülk anlamından və onun üzərindəki əlaqələrdən yaranır. Mülklər cəmi elə cəmiyyəti və dövləti təşkil edir. Fərdin mülkü, cəmiyyətin mülkü, xalqın mülkü, dövlətin mülkü-bütün bunların bazasında və əsasında sivilizasiya meydana gəlir. Deməli, yaradıcılıq və quruculuq mədəniyyətdirsə, onda elə mahiyyət və forma da sivilizasiyadır. Çünki sivilizasiya mədəniyyət dəyərlərinin məcmusudur, məcmunu ifadə edən proseslərin özüdür. Sivil normalar mədəniyyət normalarından yaranır. Mədəniyyət mülkü yaradır, mülk mədəniyyətin formalaşmasını təşkil edir. İnsanın bütün yaradıcılığı və quruculuğu nəticə etibarilə onun mülküdür. Cəmiyyət mülklərdən ibarət olan maddi-mənəvi dəyərdir ki, bu da özlüyündə mədəniyyətin əsasıdır. İnsanların davranışları mülk üzərində formalaşan qaydalardan ibarətdir. Cəmiyyət düşüncələrdə bir fəlsəfi məkandır. Cəmiyyətlərdə insanlar şəxsiyyət kimi təsdiq olunurlar. Şəxsiyyət maddi varlıqla mədəni varlığın mövcudluğu vəhdətindən meydana gəlir. Cəmiyyət dəyər məskənidir. İnsanlar bu dəyər müstəvisində toplaşırlar və öz dəyərlərini bölüşürlər. Ümumi mənbəyə dəyər ötürürlər və ümumi mənbədən dəyərlər qazanırlar. Tərkib kimi bütövə xidmət edirlər və bütövdən də faydalanırlar. Cəmiyyətin vahid dəyərlər müstəvisi insanlar üçün yeni dəyərlərin yaradılmasında baza rol oynayır. Cəmiyyət dəyər mənbəyi rolunda çıxış edir. Bu məkan insan ruhunun qidasıdır. Deməli, cəmiyyət ona yenicə üzv olan element (burada yeni insanın dünyaya gəlməsi nəzərdə tutulur) üçün qida mənbəyi, əxlaq məskəni, ruhu yaradan digər elementlər məskəni rolunu ifadə edir. Cəmiyyətlər münasibətləri və əlaqələrin şəbəkələşməsini, müstəviləşməsini, rəngarəngləşməsini özündə ehtiva edir. Cəmiyyət dövlət üçün əsas mənbə rolunu oynayır. Cəmiyyət öz dəyərlərini dövlətə verə bilir. 79 Sivilizasiya bir cəmiyyət və dövlət prosesidir. Sivilizasiya prosesləri cəmiyyətin baza və üst proseslərini əks etdirir. Bu proselər insanları kapital sisteminə bağlayır. Kapital sistemi ailənin, cəmiyyətin və dövlətin müstəvisini təşkil edən elementləri özündə ehtiva edir. Sivilizasiya prosesləri, cəmiyyətin aktiv üzvü kimi bu məkanda iştirak prosesləri insanların mədəniləşmə proseslərinə səbəb olur. Mədəniləşmə prosesləri özündə həm də sivilizasiya proseslərinin mahiyyətini daşıyır. Mədəniləşmə prosesləri davranış normalarının təkmilləşməsi, yenilənməsi prosesləridir. Yenilənmə prosesləri insan ruhunun yenilənməsinə və yeni maddi dəyərlərin əldə edilməsinə bağlıdır. Sivilizasiya prosesləri və sivilləşmə prosesləri vəhdət təşkil edir. Qarşılıqlı şərtləndirici əhəmiyyət kəsb edən tərəflər kimi çıxış edirlər. Sivilizasiya prosesləri cəmiyyətdə baş verən ümumi inkişaf proseslərinin cəmidir. Sivilləşmə prosesəri isə fərdin daha çox şəxsiyyətə çevrilməsidir, mədəniləşməsidir. Hansı ki, bu proseslər çərçivəsində insanlar arasında davranış və əxlaq normaları yaranır. Mədəniləşmə prosesləri elə mülk və kapital üzərində yerinə yetirilir. Bu baxıman da hər iki proses vəhdət müstəvinin tərkibini təşkil edir. İnsanların mülkə olan münasibətləri də formalaşır. Sivilləşmə fərdin cəmiyyətin dəyərlərindən istifadə etməsi və cəmiyyətə dəyərlər verməsidir. Sivilləşmə prosesləri sayəsində özünüdərk genişlənir və insan cəmiyyətin aktiv və assosiativ üzvünə çevrilir. İnsan dəyər verməyə başlayır və öz fərdi keyfiyyətlərini cəmiyyətdə kollektiv keyfiyyətlərin məcmuələşməsinə və sistemli inkişafına yönəldir. Sivilləşmə prosesləri sayəsində (buna mədəniləşmə prosesləri də demək olar) insan özünü yaxından dərk etməyə başlayır. Bu baxımdan cəmiyyət ruhən və daxili məzmunu ilə özünüdərk prosesləri üçün mənbə rolunu oynayır. Xalqların mədəniləşməsi və sivilləşməsi də mövcuddur. Bu proseslərə etnopsixi proseslər də təsir edir. Proseslərə bir-birini 80 tamamlayan daxili və xarici təsirlər də qoşulur. Bu proseslər cəm halda ümumdünya sivilizasiya strukturunu yaradır. Xalqların kimliyini təsdiq edən kriteriyalar ölçülər mövcuddur. Bu amillər tarix boyu xalqlar tərəfindən qazanılıb. Bu kriteriyalar elə mədəniyyət və sivilizasiya (məskənlərin yaradılması, qurulması, incəsənət, ədəbiyyat, musiqi sahələri, elmi və siyasi sahələr, iqtisadi sahələr və s.) kriteriyalarıdır. Xalqların sivilləşməsinə onların yaşayış tərzi və dövlətlərinin, cəmiyyətlərinin inkişaf tərzi təsir göstərir. Xarici amillər içərisində xalqlar arasında paylaşılan dəyərləri qeyd etmək olar. Bu gün dünyada texniki vasitələrin sürətlə paylanması ümumdünya sivilizasiyasının vahid məzmununu meydana gətirir. Xalqların sivilləşmə təkamülü onların mədəniləşmə (qurma, yaratma) prosesləri ilə əlaqəli olur. Xalqlar dünya resurslarından ardıcıl olaraq mənimsəmə proseslərinə qoşulurlar. Bu dəyərlərdən istifadə onların sivilləşməsinə təsir edən xarici amillər kimi çıxış edir. Xarici amilləri adaptasiya edərək xalqlar öz həyat vərdişlərində dəyişikliklər edə bilirlər. Deməli, dünya sivilizasiyası milli sivilizasiya proseslərinə təsir edən bütöv rolunu oynayır. Ümumiyyətlə, sivilləşmə və mədəniləşmə proseslərndə yaş kriteriyası, yaradıcılıq kriteriyaları da əvəzsiz rola malik olur. Maariflənmə, məktəbləşmə, sistemləşmə özü elə sivilləşmədə iştirak dərəcələrini meydana gətirən amillərdir. Sivilləşmə və mədəniləşmə prosesləri cəmiyyət və insan ruhunun vəhdətli kombinasiyasını təşkil edir. Sivilləşmə və mədəniləşmə cəmiyyət özünüdərkinin identifikasiyasıdır. Azərbaycan elminin yeni strategiyası və Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında islahatların zəruriliyi Elmin yeni strategiyası –elmin yeni vəzifə, funksiya və məqsədləri müəyyən olunmaqla Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|