115
-beynəlxalq qeyri-hökümət təşkilatları;
-milli qeyri-hökümət təşkilatları;
-digər milli ictimai qurumlar;
-fərdi qaydada insanlar (onların özlərinin sülh
təşəbbüsləri, sülh çağırışları). Onlara dünyada nüfuz sahibi
olanlar-ədəbiyyatçılar, siyasətçilər, hüquqşünaslar, mədəniyyət
və incəsənət adamları aid ola bilər.
Dünya dövlətlərinin barışdırıcılıq missiyası
Dünyada xalqlar mütəşəkkil əlaqələr formasını yaradaraq
millətə çevriliblər və çoxlu sayda dövlətlər yaradıblar. Dövlətlər
dünya xalqlarının rəngarəng ifadələridir və iradələrini yerinə
yetirmək missiyasını təmin edir.
Dünya
dövlətləri
dünya
siyasətinin
əsaslarını
formalaşdırırlar. Dünya siyasəti dünya xalqlarının fərdi və
ümumi maraqlarını təmin etmək aktlarından meydana gəlir.
Dünya siyasətinin ağırlıq mərkəzləri olan dövlətlər, dünyanın
resurs baxımından zəngin olan güclü iri dövlətləri mövcuddur.
Bu resurslar uğrunda həm mübarizə gedir, həm də resurslar
aidiyyatı istiqamətlər yönləndirilir. Resursların idarə olunması
dünya siyasətinin əsas istiqamətlərini meydana gətirir.
Resursların idarə olunması şəbəkəsi özlüyündə dünya siyasəsi
sistemini yaradır.
Dünya şəbəkələrdən ibarət olur. Dünya siyasəti məfhumu
həm də dünyanı vahid strukturda təqdim edir. Dünya siyasəti
anlayışı düşüncələrdə həm böyük potensiallı görünür, həm də
çəkili ifadə olunur.
Dünya əlaqələri sistemi (buna beynəlxalq münasibətlər və
dövlətlərdaxili münasibətlər sisteminin vəhdəti kimi də baxmaq
olar) dünyanın ümumi siyasət prosesləri vəhdətini yaradır.
Ümumdünya siyasəti və dövlətrlərin birlikdə iştirakı, prosesləri
yaratması nəticə etibarilə dünya xalqlarının maraq təminatını
formalaşdırır.
116
Çoxlarımıza məlumdur ki, missiya sözü vəifə, borc
mənasında işlədilir. Bu baxımdan dünya dövlətlərinin
missiyaları çox zəngindir. Əsas istiqamətləri-sülhü təşkil və
bərpa etmək, qoruyub saxlamaq və bu yolla təmin etmək; sülh
proseslərini inkişaf vəziyyətində saxlamaq, siyasət sisteminin
(münasibətlər və əlaqələrdən ibarət olan aktlar sistemi) davamlı
fəaliyyətini və daxili möhkəmliyini qoruyub saxlamaq,
elementlərin dağılmasının qarşısını almaq, elementlərin başqa
axara yönəlməsinin qarşısını almaq. Sülhü təmin etmək üçün
resurslardan lazımi istifadə etmək şərtdir.
Dövlətlər nə üçün barışdırıcı missiyanı həyata
keçirməlidirlər? Vəzifələri, yəni missiyaları nələrdən
ibarətdir?- Bu suala konkret cavablar olaraq aşağıdakılar verilə
bilər: qlobal və regional gərginliklərin qarşısını almaq üçün.
Vəzifə nədir: Məqsədlərdən irəli gələn hərəkətlər
məcmusudur. Vəzifələrlə məqsədlərə çatılır, niyyətlər müəyyən
olunur. Barışdırıcılıq məqsədilə ilk növbədə preventiv (önləyici,
qabaqlayıcı) addımların atılması zəruridir. Sülh missiyası
əsasdır. Gərginlik, böhran müharibə mövcud əlaqələr və
münasibətlər sisteminin dağıdıcı ünsürləridir. Gərginliklər və
sülhə təhdidlər zamanı dünya əlaqələr sistemində də gərilmə
halları yaşanır, təzyiqlər artır. Sülh və sabit inkilaf üçün
resursların normal axarı təmin edilə bilmir. Bu halda güclər işə
düşür. Maraqlar uğrunda dünya siyasət sistemində
mübarizələr qızışır.
Barışdırıcılıq missiyası necə həyata keçirilir:
“Təşkilati-format” diplomatiyasının əsasları
Dövlətlər səviyyəsində (missiyanın subyektləri dövlət-
lərin özləri olmaqla)-burada proseslər həm təşkilati, həm də
prosesual xarakter kəsb edir. İlk növbədə münaqişədə olan
tərəflərin özlərinin aralarında olan problemləri həll etmək üçün
özləri tərəfindən təşəbbüslər irəli sürülür. İkitərəfli birbaşa
117
diplomatiya həyata keçir, birbaşa dialoqlar qurulur, ikitərəfli
formatla stol ətrafına yığışılır. “Dəyirmi stol” diplomatiyası
təşkil olunur. Status-kvonun bərpası üçün əlaqələr işə düşür.
Proseslər həyata keçirilir. Birbaşa (vasitəsiz) danışıqlar həyata
keçirilir. Buna dövlətlərdaxili (ikitərəfli əsaslarla), yəni
münaqişədə olan tərəflərin özlərinin iştirakı ilə, təşəbbüs demək
olar. Bu forma “vasitəsiz diplomatiya”dır. Sülh sazişləri üçün
müqavilə şərtləri hazırlanır, dəymiş zərərlər müəyyən edilir.
Qarşılıqlı şərtlərdən ibarət müqavilə layihələri üzərində
razılaşmalar həyata keçirilir. Burada dəymiş zərərlər üzrə hər iki
tərəfdən işçi qrupları yaradılır. Beynəlxalq hüququn universal və
məxsusi
normaları
tətbiq
olunur.
Sülh
sazişlərinin,
müqavilələrinin imzalanması ilə başa çatır. Əməl prinsipləri
reallaşır. Yeni şəraiti əks etdirən hüquq normaları hazırlanır,
qəbul olunur. İkitərəfli, vasitəsiz barışıqlar daha çox böyük
dövlətlərin öz aralarında həyata keçirilə bilir. Gediş-gəlişlər öz
dövlətləri arasında təmin olunur, görüşlər başqa dövlətlərdə,
bitərəf dövlətlərdə də təşkil olunur. Başqa dövlətlərin
ərazilərində olan görüşlər həm də vasitəli diplomatiyada, vasitəli
barışdırıcılıq missiyasının yerinə yetirilməsində də olur.
Dövlətlər səviyyəsində-“Vasitəli diplomatiya” nın tərkibi
olaraq regionda və qeyri-regionda olan dövlətlər tərəfindən
barışdırıcılıq təşəbbüsləri irəli sürülür. Qruplar yaranır.
Münaqişəli tərəflərin razılığı və təşəbbüsü, təklifləri və xahişləri
ilə üçüncü və ya da dördüncü dövlətlər (sülh missiyasını yerinə
yetirən dövlətlər) işə qoşulurlar, barışdırıcılıq fəaliyyətinə cəlb
olunurlar. Bu anda elçilik missiyası işə düşür. Barışdırıcı və
münaqişə tərəflərindən ibarət olan qruplar, komissiyalar yaranır.
Sülh araşdırıcı, şəraiti araşdırıcı missiya işə düşür. Bu anda
vasitəçi tərəflər özləri şəraiti araşdırıb, tərəflərə tez-tez və
vaxtaşırı elçilər göndərirlər. Sül üçün bütün münaqişəli tərəflərin
razılığı əsasında sülh sazişlərinin layihələri hazırlanır.
Münaqişəli tərəflər isə vasitəçi tərəflərin nümayəndələri üçün
faktaraşdıcı missiyanın yerinə yetirilməsi üçün təkliflər irəli
Dostları ilə paylaş: |