Dövlətin intuitiv təfəkkürlə idarə olunması
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
121 Beynəlmiləlçilik düşüncəsində “başqa” ifadəsi, sözü yad kimi qəbul olunmur. Burada başqa sözü sadəcə digər tərkib ele- mentini ifadə edir. Buna görə də bütün dünyanı təşkil edən mad- di və mədəni elementlər vəhdət şəkildə beynəlmiləlçilik fəlsəfəsinin tərkibini təşkil edir. Düşüncədə olan fərd üçün bütün dünya elementləri vəhdət halını alır. Beynəlmiləlçilik fəlsəfəsinin obyektində dünya xalqlarının fərqli dini inancları, dünyagörüşləri də yer alır. Burada milli inanclarla yanaşı, tolerantlıq, barışdırıcılıq düşüncələri də hakim olur. Bu baxımdan da bəşəri sivil rəngarənglik ümumdünya fəlsəfəsinin tərkibini təşkil edən elementləri əhatə edir. Bu rəngarənglikdə mədəniyyət, o cümlədən ədəbiyyat, din, incəsənət birləşir və düşüncələrin konsentrasiyasını, yəni, ayrı- ayrı sahələrdə olan mərkəzlərin birgə olaraq konseptual məzmun almasını, şəbəkələnməsini özündə ehtiva edir. Dünya fəlsəfəsinin tərkibi elə onun, yəni dünyanın elementlərinin mərkəzləşmiş, cəmləşmiş halda əlaqələr vəhdətində meydana gəlir. Beynəlmiləlçilik fəlsəfəsindəki piramidal formada çoxlu sayda mərkəzlər mövcud olur. Bu mərkəzlər və onlar arasında olan bağlayıcı elementlər özlüyündə fəlsəfi mahiyyəti həm bütöv, tam, həm də tərkib baxımından dərk etməyə imkanlar yaradır. Fəlsəfi düşüncə tərkiblərdəki mərkəzləri də bir fəlsəfi düşüncə obyektinə çevirir. Mərkəzlər kimi xalq, mədəniyyət, dövlət, digər təşkilat, resurs, sistem kriteriyaları çıxış edir. Beynəlmiləlçilik fəlsəfəsində mahiyyət o dərəcədə genişlənir ki, dəyərlər şəbəkəsi xəyali və əyani olaraq bütün dü- nyanı əhatə edir. İnsan üçün məkan kriteriyası daralmır və xəyalən arzular geniş aləmi əhatə edir. Bu baxımdan beynəlmiləlçilik fəlsəfəsi daha çox pozitiv və təminedici, müda- fiəedici əhəmiyyət kəsb edir. Çünki, tərkib elementləri dəyər olaraq çoxluq təşkil edir. Beynəlmiləlçilik fəlsəfəsi ali insani dəyər fəlsəfəsidir. İnsanların bütün mədəni xeyirxah əməlləri məhz bu fəlsəfənin daxilində qərarlaşa bilir. Bu baxımdan da humanist mahiyyətin zirvəsini fəth edir. Tərkib baxımından 122 dəyərlər çoxluq təşkil etdiyindən, elementlər arasında mübadilə prosesləri də geniş vüsət alır. Beynəlmiləlçilik fəlsəfi düşüncələri estetikanın da əsaslarını formalaşdırır. Belə ki, bu ruhda olan və dərinə düşünən şəxs ümumdünya gözəlliyini anlayır. Gözəlliyi xəyali zövqün obyek- tinə çevirir. Bu vəhdət gözəlliyindən enerji alır. Buna görə də dəyər əldə etmək üçün öz daxili aləmini ideallıqla, fikirən, xəyalən genişləndirir. Genişlənmə elementlər hesabına baş verir. Yuxarıda qeyd olunanlar səbəbindən, bir çox anlayışlar kimi, beynəlmiləlçilik anlayışının tərkibi çox zəngindir və genişdir. Ona görə ki, bu anlayışın elementlərini bütün dünya xalqları, onların maddi- mədəni irsi, ruhu irsi təşkil edir. Ele- mentlərin zənginliyi özlüyündə düşüncə zənginliyini yaradır. Sadə düşüncələrin mürəkkəbliyi sadə dərketmədən meydana gəlir. Obyekt çoxelementli olur. Beynəlmiləlçilik fəlsəfəsinin ruhunda bir yumşaqlıq mövcuddur. Düşünən şəxs obyektə özününkü kimi, sahiblik ruhu ilə yanaşır. Bu düşüncəni özündə daşıyan fərd beynəlmiləlçiliyin tərkib elementlərinə ona görə yumşaq yanaşma edir, çünki, elementləri doğma hesab edir. Bu baxımdan da bir qədər mühafizəkar ruh formalaşa bilir. Ümumdünya vəhdət fəlsəfəsi dünya mədəniyyəti və dünya əxlaqı fəlsəfəsini də öz tərkibinə qatır. İnsan və onun bütün dü- nyada davranış xüsusiyyətləri, digər elementlərə yanaşma nor- malarını meydana gətirir. Buradan da hətta dövlətlərin beynəlx- alq etik xüsusiyyətləri formalaşmış olur. Dövlətlər çalışırlar ki, dünyada mədəni davransınlar və milli mənafelərə və beynəlxalq maraqlara xələl gəlməsin. Onu da qeyd etmək yerinə düşər ki, beynəlmiləlçilik fəlsəfəsinin iki qolu mövcud olur: biri siyasi çalar təşkil edir, digərisi isə daha çox sivil mahiyyəti əks etdirir. İctimai məna daşıyır. Dövlət siyasi funksiyanı yerinə yetirir. Başqa dövlətlərlə əməkdaşlığı və yüksək inteqrasiyanı əsas götürür. Hər iki qolda mədəni amillər üstünlük təşkil edir. Qeyri-siyasi qolda isə ic- timai-sivil düşüncələr yer alır. Bu qol daha çox sərbəst 123 düşüncələrlə əhatələnir. Bu qolda olan fikirlərin məhdud- laşmasını isə dövlətlər həyata keçirirlər. Beynəlmiləlçilik fəlsəfəsinin hər iki qoluna aid olan düşüncələr dövlət sərhədlərinin radikal formasını rədd edir və dünyada vahid dövlətlər birliyi ideyasından çıxış edir. İkinci istiqamət isə xalqlar, insanlar birliyi faktorlarını daha çox qabardır. Ümumdünya pasifistləri məhz beynəlmiləlçilik ruhu- nun sivil qanadında daha çox təmsil olunurlar. Onlar dövlətlərin məhdudlaşdırıcı və pozucu fəlaiyyətinə qarşı olurlar. Sülh funksiyalı (sülhməramlı) beynəlxalq ictimai təşkilatlar bu kimi funksiyanı yerinə yetirirlər. Bu fəlsəfi şüurun təmsilçiləri dö- vlətləri milli əsaslarla yanaşı, bütün insanlar üçün (bir dövləti hamı üçün) faydalı qurum kimi qələmə verirlər. Beynəlmiləlçilik fəlsəfəsi insane xislətində bəşəri amalları özündə ehtiva edən müdrikliyin ali zirvəsidir. Müdrik insanlar üçün mənəvi məkanın, mədəni dəyərlərin qurtaran son həddi olmur. Müdrik insanlar özlərinin ehtiyaclarının ödənilməsi baxımından kiçik maddi məkanla qane olsalar da (aza qane olmaq xassiyyəti), mənəvi məkanla sərhədlənə bilmirlər. Belə xarakterli insanlar öz fiziki kiçikliklərini bütün məkanlar üzrə gəzdirirlər. Lakin onların mənəvi məkanları daha sürətlə xəyali olaraq dünyanı əhatə edir. Sanki mənəvi sərhədlər prinsipi bir o qədər əhəmiyyət kəsb etmir. Fiziki sərhədlər onların mənəvi sərhədləri üçün əsas məhdudlaşdırıcı rol oynamır. Bu düşüncəyə hakim olanlar dövlət sərhədlərinin o tayında olan məkanları özləri üçün doğma hesab edirlər və ruhən yaxınlaşdırırlar. Beynəlmiləlçi ruhlu insanlarda milli dəyərlərin beynəlxalq dəyərlər standartları ilə yüksək səviyyəyə qalxması prosesləri əhəmiyyət kəsb edir. Onlar öz əməlləri və fikirləri ilə vəhdət yarada bilirlər. Beynəlmiləlçi ruhlu insanlarda milli və beynəlxalq dəyərlər sintez təşkil edir və bağlayıcılıq prosesləri ruhu daha da genişləndirir. Mədəni tellərin sintezi bu fəlsəfənin birləşmiş və böyük mahiyyət kəsb etmiş obyektini təşkil edir. Fəlsəfi düşüncə Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|