26
uzunmüddətli sərmayələrin əsaslarını təşkil edir. Kapital öz
arxasınca yeni kapital qoyuluşunu tələb edir.
Maddi kapitalın qeyri-düzgün istifadəsi təbii ki, cəmiyyətin
maraq axarındakı nizamı korlayır. Kapitalın nizamlı istifadəsi
daima cəmiyyətin özünün nizamlı quruluşunun əsaslarını
meydana gətirir.
Mənəvi kapital maddi kapitalın istifadə üsullarını meydana
gətirir. Mənəvi kapital maddi kapitalın axarını formalaşdırır.
Kapital cəmiyyətdə xaotik idarəçiliyin əsaslarını da
meydana gətirir. Kapitalın qeyri-düzgün istifadəsi tarazlı sistemə
zərbələr də vurur. Külli miqdarda kapitalı əllərində cəmləşdirmiş
şəxslər cəmiyyətin taraz sisteminə zərbələr vura bilirlər.
Kapitaldan qeyri-düzgün istifadə
xaosun,
qeyri-nizamın
yaranmasına gətirib çıxarır. Ümumiyyətlə, külli miqdarda
kapitalı əlində cəmləşdirən qrup bu kapitaldan siyasi maraqları
üçün də istifadə etməyə çalışır. Kapitalı maraqların təminatına
yönəltməyə çalışır. Belə olan halda ümumi siyasi nizam üçün
təhlükələr də meydana gələ bilir.
Maddi kapitalın qeyri-nizamlı istifadəsi mənəvi dəyərlərin
aşılayıcısı rolunu oynaya bilir. Maddi kapital o halda asılılıq
yaradır ki, bundan istifadə edən tərəf istifadə olunan tərəf
üzərində təsir imkanları və nüfuz əldə etmiş olur. Maddi kapital
tarazlığı pozan ünsür rolunu oynaya bilir.
Kapital amili insan hüquqlarının pozulmasının əsaslarını da
təşkil edir. İnsan hüquqları başlıca olaraq kapitaldan asılı
vəziyyətə də düşür Kapital sosial bərabərliyin (bu bərabərlik
mütləq olmaqla bərabər, həm də nisbidir, yəni dəyişən mütləqlər
cəmindən ibarətdir) pozulmasını da şərtləndirir.
Kapital insan iradəsinin və zəifləməsinin də əsaslarını
meydana gətirir. Kapital və ondan istifadə insan davranışlarının
əsaslarını yaradır. Kapital (subyekt) obyektə (istifadə olunan
vasitəyə) mexanizmlərini formalaşıdırır.
Kapital özündən əvvəlki nizamın məkanına daxil olur və
nəticə etibarilə həmin məkanın nizamlı quruluşunu ortaya
27
çıxarır. Kapital sistemlilik yaradır və eləcə də qeyri-sistemliliyin
əsaslarını meydana gətirir.
Dövlət idarəçiliyində xidmət etmənin əsasları və dövlət
məmurunun işə və məsələlərə münasibət bildirməsinin
yolları (məmur etikası və məmur səlahiyyətləri
kontekstindən yanaşma)
İdarəçilik
strukturlarının
yaradılması.
İdarəçilik
strukturları hakimiyyətin bölgüsü prinsipinə uyğun təşkil olunur.
Bu bölgü elə sahələr daxilində funksiyanın fərqliliyini,
funskiyanın sahələr üzrə təsnifatını meydana gətirir. Lakin
dövlət anlayışı və dövlətin vahid struktur və sistem kimi
mövcudluğu hakimiyyətlərin bir arada toplanmasını və əlaqəli
funksiyasını meydana gətirir. Dövlət bir qurumda cəmləşən
fərqli
və
əlaqəli funksiyalar
yerinə
yetirən
vahid
kompozisiyadan ibarətdir. Bu baxımdan da hakimiyyətin
funksiyalarına cəm halda dövlətin funksiyası kimi baxmaq
lazımdır. Dövlət tərkibi rəngarəng olan elementlərdən ibarətdir.
Hakimiyyət strukturlarında təmsil olunan və xidmət keçən
şəxslər də vəhdət olaraq dövləti təmsil edirlər. Buna görə də
onların xidmətləri elə dövlətin xidmətləri demək olur.
Bütün dünya dövlətləri üçün qəbul olunmuş sivil format,
formula, model əsasən hakimiyyətin icraedici, qanunverici və
məhkəmə qolları ilə formalaşdırılmasından ibarətdir. Bu format
bir-birini saxlamaq üçün və vəhdət yaratmaq məqsədilə təşkil
olunur. Bəzən televiziya və mətbuat da hakimiyyətin dördüncü
qolu hesab olunur. Dövlət öz siyasi mənbəyini ictimai mənbədən
götürür. Hakimiyyət tabeli qurumlara məxsus olan bir
kompozisiyadır.
Hakimiyyət qollarında tabeli qurumların yaradılması
prosesləri ilk növbədə mərkəzi və yerli əsaslarla həyata keçirilir.
Hakimiyyətin səlahiyyət və hüquq məsələlərində məkan prinsipi
tətbiq olunur. Məsələn, icra hakimiyyətinin mərkəzi və yerli
28
idarəetmə qurumları yaradılır. Dövlət səlahiyyətlərindən kənara
çıxmamaq şərtilə yerli qanunverici qurumlar təşkil edilir. İşlərə
instansiya qaydasında baxılmaq üçün yerli (birinci), apellyasiya
və kassasiya şikayətləri üzrə məhkəmələr yaradılır. İxtisaslaşmış
məhkəmələr (hərbi məhkəmələr (tribunallar), iqtisad məhkə-
mələri, inzibati məhkəmələr, yuvenal (gənclərin işinə baxan)
məhkəmələr) təsis edilir. Ağır cinayətlərə dair məhkəmələr də
yaradılır. Yerli subyektlərin (muxtar qurumların) müvafiq
məhkəmələri təsis edilir. Dövlət vəzifələri də mərkəzi və yerli
təsnifatlara ayrılır.
İdarəçilik şaquli və üfiqi formalı, ümumən isə pramidal
formalı bir prosesdir. Məlumdur ki, dövlətin idarəçiliyi
hakimiyyətin qollarındakı dövlət strukturları vasitəsilə həyata
keçirilir. Hakimiyyət öz hüquq və funksiyasına görə dövləti
təmsil edir.
Siyasi terminalogiya, siyasət anlayşı daxilində dövlət
idarəçiliyinin iki mühüm istiqamətini qeyd etmək olar: siyasi
idarəçilik və inzibati idarəçilik. Siyasi idarəçiliyi dövlət
rəhbəri, hakimiyyət rəhbərləri həyata keçirirlər. Bəzi mühüm
postlar (ali hakimiyyət vəzifələri) da siyasi postlar kimi təsnif
oluna bilir. Siyasi idarəçilik daha çox siyasəti müəyyən edən
tərəfdir. Siyasət istiqamətini müəyyən edən və qərarların
qəbulunda iştirak edən tərəfdir. İnzibati idarəçilik isə siyasi
idarəçiliyin işə düşən mexanizmisidir. Siyasi hakimiyyət inzibati
hakimiyyəti işə salır, eləcə də inzibati hakimiyyətdən faydalanır.
Məsələn, inzibati işçilər dövlət siyasətinin istiqamətləri üçün
təkliflər verirlər.
Vəzifələri də siyasi və inzibati əsaslara ayırmaq olur.
İnzibati idarəçilik aparat idarəçilyi və mülki, hüquqi, iqtisadi
idarəçilikdən ibarətdir. Dövlət qurumları, bu baxımdan
nazirliklər,
komitələr,
şirkətlər,
səhmdar
cəmiyyətlər,
agentliklər, xidmətlər, konsernlər və onların tabeli qurumlarının
fəaliyyəti bu xarakterdədir. Siyasi fəaliyyət əslində inzibati
Dostları ilə paylaş: |