29
üsullarla həyata keçirilir. Hər bir məmur həm siyasi, həm də
inzibati funksiyanı yerinə yetirir.
Dövlət idarəçiliyi proseslərini həyata keçirmək məqsədilə
aparatlar, idarələr kadrlarla, mütəxəssislərlə təmin edilir.
Kadrların hazırlanmasını institutlar, ali məktəblər, elmi
mərkəzlər, ictimai-siyasi qurumlar həyata keçirirlər. Dövlət
idarəçiliyində seçilmə və təyinat yolu ilə xidmət etmək
mövcuddur. Təyinatı göndərişi kadr hazırlama mərkəzləri də
təmin edir. Seçilmə başlıca olaraq dövlət rəhbərini, hakimiyyətin
qollarını (qanunverci qolu) müəyyən edir. Təyinat isə vəzifələrə
səlahiyyətli şəxslər (dövlət vəzifəsi tutan şəxslər) tərəfindən
edilir. Müəyyən aparatların daxilində də seçilmə ola bilir.
Hər bir strukturun hüququ və hüquqdan irəli gələrək
səlahiyyətləri mövcud olur. Hər bir vəzifənin öz təlimatı vardır.
Bu təlimat vəzifənin hüquqları və iş funksiyası üzərində icra
olunur. Hər bir mütəxəssis (kadr) öz təlimatına uyğun hərəkət
edir, vəzifəni yerinə yetirir, maddi-məsul şəxs olur. Hər bir
vəzifənin iyerarxik mövcudluğu kompleks idarəçiliyi yaradır. Bu
idarəçilik zamanı enerji artır, potensial yüksək olur.
Məlumdur ki, hər bir müəssisədə ştat strukturu mövcuddur
və tabeçilik də iyerarxik qaydada həyata keçirilir. Yuxarıdan
aşağıya doğru qərarlar icra olunur, aşağıdan yuxarıya doğru
təkliflər hazırlanır. Təklif rəhbərlik tərəfindən də irəli sürülə
bilir. Bu anda təklif vəzifələrin tərkibinə aid olur.
Hər bir müəssisə resurslardan irəli gələrək böyüyə və
genişlənə bilir. Bu proseslər sayəsində vəzifələr də genişlənə və
yenilənə bilir. İdarənin, aparatın strukturları dəyişir, yeni
tənzimləyici qurumlar meydana gələ bilir. İdarələrin mərkəzi və
ətraf strukturları yarana bilir.
Müəssisələrdə çalışan mütəxəssislər resursların artımı və bu
baxımdan da yeni tələblərin meydana gəlməsi zərurətindən irəli
gələrək, yeni ideyalarla və təkliflərlə çıxış edə bilərlər. Təbii ki,
hər bir şəxs öz işlədiyi müəssisədə (idarədə, təşkilatda) öz şöbəsi
və idarəsi daxilində təkmilləşdirici və səmərələşdirici təkliflər
30
verə bilər. Bu kimi təkliflərə idarədə, şöbədə, idarə heyətində
kollegial qaydada baxıla bilər. Müvafiq qərarlar qəbul oluna
bilər. Hər bir müəssisə təkliflər, yeni ideyalar əsasında
təkmilləşməli və yeni axarı müəyyən etməlidir. Burada bu kimi
funksiyaları yerinə yetirmək üçün səmərələşdirici təkliflərin də
sayı çox olmalıdır.
Hər bir işçinin işə münasibəti, mövqeyi olmalıdır. İşçinin
yenilikçi ruhu, prosesləri dəyərləndirmək qabiliyyəti olmalıdır.
Belə halda müəssisə öz işində avanqard elementlərin əldə
edilməsinə nail ola bilir. Müəssisə daha çox element üzərində
təsir imkanlarına malik olur.
Dövlət məmuru (dövlətin daxili və xarici siyasət
istiqamətində iştirak edən və vəzifə tutan şəxslər) dövlətin
siyasət axarında yeni təkliflər vermək və ideyalarla çıxış etmək
borcundadır. Çünki insan düşüncələrinin potensialı həm də
özünün inkişafına xidmətlərə yönləndirilməlidir. Dövlətin
inkişaf məqsədi özünün elementlərinin potensialından istifadə
üzərində qurulur. Dövlət məmurları aktiv olmalıdırlar və
təşəbbüskarlıq mövqeyindən çıxış etməlidirlər. Bununla yanaşı,
onlar dövlətin qanunvericiliyindən kənara çıxa bilməzlər. Onlar
yalnız qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi üçün təkliflərlə çıxış
edə bilərlər.
Dövlət rəsmisinin mövqeyi (xüsusilə, qərarların qəbulunda
iştirak edən şəxslərin mövqeyi) birbaşa və dolayı yolla dövlət
mövqeyi kimi qəbul olunur. Çünki təmsilçilik özü elə dövlət
mövqeyini bildirmək mənasını verir. (Qeyd: mövqe şəxsi,
ictimai və dövlət mövqeyindən ibarətdir. İctimai və dövlət
mövqeyi siyasi mənalar kəsb etməsinə baxmayaraq, hər bir
məmurun ictimai mövqeyi ilk növbədə onun dövlət rəsmisi
mövqeyi kimi qəbul olunur). Şəxsin təmsil olunduğu qurum
dövlətin ali siyasət qurumudur. Bu baxımdan da dövlət
rəsmisinin sərbəst mövqeyi, münasibəti daha çox öz daxili
idarəsində dəyərləndirilməlidir. Yeni təkliflər də daxildə irəli
sürülməldir. Hətta narazılıqlar da daxildə bildirilməlidir.
31
Ümumiyyətlə, iyerarxiya qaydalarına və səlahiyyət bölgülərinə
fikir verilməldir. Hər bir dövlət məmuru özbaşına dövlətin
adından danışa bilməz. Onun mövqeyi yalnız idarədaxili
olmalıdır. Danışmaq üçün səlahiyyətli şəxslər və idarələr
müəyyən olunmalıdır.
Hər bir məmur özünün münasibətini öz səlahiyyətləri
daxilində bildirməlidir. Məmur öz işinə cavabdeh olmalı və işlə
bağlı çətinliklər barədə tabeli quruma məlumat verməlidir.
Həmçinin tabeli qaydada üst qurum qarşısında məsələ
qaldırmalıdır.
Məişət təfəkkürü, ictimai təfəkkür və siyasi təfəkkürün
vəhdəti və hər təfəkkürün öz məkanı
İnsanlar öz həyat vərdişlərinə, bu vərdişlərdən meydana
gələn həyat tərzinə müvafiq olaraq özlərində düşüncə tərzi və
düşüncə məkanları formalaşdırırlar. Düşüncələr, ondan
formalaşan təfəkkür həyatın özünün sahələrində bir model kimi
tətbiq olunur. Məsələn, alimlər gündəlik peşə fəaliyyətini
özündə ehtiva edən təfəkkürü, vərdiş təfəkkürünü yaradırlar.
Eyni zamanda elmi təfəkkürlərini də formalaşdırırlar. Yəni
alimlər gündəlik məşğuliyyət edərək alim kimi bir peşə sahəsi
yaradırlar, həm də elmi və ali təfəkkür formalaşdırırlar. Bu
təfəkkür ənənəvi olur, yəni, hər bir alim, ixtisas və peşə ilə
əlaqədar bu vərdişlə məşğul olur.
Təfəkkür
ümumiyyətlə,
təsir
vasitələrinin,
təsir
obyektlərinin qavranılmasından meydana gəlir. Subyektin
(fərdin) qavrayışından yaranan əks –təsir nəticəsidir. Təfəkkür
insanın obyektlə olan münasibət tərzini meydana gətirir.
Davranış istiqamətləri təzahür olunur və əmələ yönləndirilir.
Peşə fəaliyyəti və vərdişlərin kəmiyyəti müvafiq təfəkkürün
formalaşmasına səbəb olur. Məsələn, gündəlik sürücülük
məşğuliyyəti elə həmin şəxsdə sürücülük təfəkkürünü meydana
gətirir. İnsanlarda peşə və universal (peşəsindən asılı olamyaraq
Dostları ilə paylaş: |