50
Təəssüflər olsun ki, Azərbaycanda son illərdə əhalinin
Abşeronda urbanizasiyalaşması prosesləri sürətlənmişdir. Bunun
nəticəsi
olaraq tarazlıq pozulmuşdur. Əhalinin ifrat
mərkəzləşməsi də meydana gəlmişdir. Bakı və Abşeronda əhali
potensialının cəmləşməsi ölkədə boşluğu yaratmışdır. Ölkənin
tarazlı əsaslarla sənaye istehsalını zəiflətmişdir. Kənd
təsərrüfatına ağır zərbələr vurmuşdur. Əhalinin bir məkanda
həddən artıq cəmləşməsi həyat dəyərlərini azaltmış, ekoloji
fəlakətlər yaratmış, cəmiyyətin əxlaqi-mənəvi keyfiyyətlərinə
olmazın zərbələr vurmuşdur. Yaşayış üçün məsafə amilini
məhdudlaşdırmış və əlaqələr və münasibətlər sferasında
gərginlikləri yaratmışdır. Bununla yanaşı, işsizlik problemi
cinayətkarlığın da artmasına səbəb olmuşdur.
Əhalinin böyük şəhərlərdə mərkəzləşməsi təbii ki, ölkə
əhalisinin statusunda şəhər əhalisinin çəkisini artırır ki, bu da
nəticədə kəndin potensialının aşağı düşməsinə səbəb olur.
Əhalidə kənd təsərrüfatı vərdişləri zəifləyir və demək olar ki, bir
məşğuliyyət kimi yaddan çıxmağa başlayır. Şüurlarda ənənəvi
ardıcıllıq pozulur və əhalinin torpağa olan münasibətləri
pisləşməyə, ögeyləşməyə başlayır. Bu kimi vəziyyətlər ölkə
əhalisinin açılım əvəzinə yığcamlaşmasına səbəb olur.
Əhalinin
şəhərlərdə
çox
cəmləşməsi
cəmiyyətin
fundamental
məkanında
çatışmazlığı
yaradır.
İstehsal
məkanlarfında məşğuliyyət məkanları çatışmır.
Azərbyacanda hiperurbanizasiyanın qarşısını almaq üçün
Rurbanizasiya, yaxud Ruralizasiya (əhalinin şəhərlərdən
kəndlərə köçməsi) proseslərini təmin etmək lazım gəlir. Bu
məqsədlə hətta müəyyən müddətlər üçün dövlət proqramı da
qəbul oluna bilər.
Proqramda bu kimi məsələlər əksini tapa bilər. Proqram
əsasən rayon və kəndlərdə yaşayan insan həyatının
yaxşılaşdırılmasını nəzərdə tutan imtiyazlar qrupundan ibarət
ola bilər.
51
İmtiyazlar bunları əhatə edə bilər:
- ümumiyyətlə, əksər sahələrdə kəndlilər üçün fərqli
tariflərin, qiymətlərin, ölçü və meyarların müəyyən olunması, o
cümlədən,
-rayonlarda və kəndlərdə yaşayan insanlara şəhərlilərə
nisbətən bütün kateqoriyalar üzrə fərqli təqaüdlərin (üstün
məbləğli, əlavə ödənişli) müəyyən olunması;
-kənd təsərrüfatında fərqlənənlər üçün dövlət səviyyəsində
“Kəndli təqaüdü”nün təsis olunması;
-kommunal ödənişlərin fərqli olması-qaz, işıq və suyun
fərqli qiymətlərinin müəyyən olunması. Ucuz tariflərin tətbiqi;
-kəndli və rayon məktəblərində işləyən müəllimlərə şəhərə
nisbətən yüksək məbləğli əmək haqlarının verilməsi;
-rayon xəstəxanalarında işləyən həkimlərə yüksək məbləğli
əmək haqlarının verilməsi;
-rayon və kənd əhalisinin fərqli siğortalarının müəyyən
olunması;
-dövlət tərəfindən “kəndli siğortası”nın müəyyən olunması;
-sənaye məhsullarının rayon və kəndlərdə nisbətən ucuz
satılması;
-strateji təyinatlı məhsulların-benzin, dizel, qaz və s. kimi
məhsulların ucuz satılması;
-emal sənayesinin və toxuculuğun rayonlarda inkişaf
etdirilməsi. Yüngül sənaye sahələrinin gücləndirilməsi;
-mədəni tədbirlərin görülməsi və rayonlarda mədəniyyət
mərkəzlərinin təşkili;
-“kənd jurnalistikası”nın formalaşdırılması;
-ali məktəblərin ölkənin regional sistemi üzrə tarazlı
paylanması;
-kənd təsərrüfatı texnikasının istehsal mərkəzlərinin
yaradılması;
-kənd təsərrüfat muzeylərinin açılması;
52
-kənd
yaradıcılığının
genişləndirilməsi
və
kənd
incəsənətinin inkişaf etdirilməsi;
-“Azərbaycan kəndlisi” nə aid olan fəxri adların və
mükafatların verilməsi;
-kəndli mövzulu ədəbiyyatların artırılması və yazarların bu
istiqamətə yönləndirilməsi;
-kəndlinin dövlət ali təhsil müəssisələrində ödənişlərdən
azad olunması;
-ali təhsil bitirmiş mütəxəssislərin rayonlara axınlarının
təbliğ
və
təşviq
olunması,
onların
həvəslərinin
istiqamətləndirilməsi;
-rayon statuslu mütəxəssislərin yetişdirilməsinə üstünlük
verilməsi;
-Azərbaycan rayonlarını iqtisadi göstəricilərə görə
təsnifatının yaradılması, imtiyazlı rayonların statuslarının
müəyyən edilməsi;
-ölkədə güzəştli rayonlar təsnifatını formalaşdırmaq;
-kənd təsərrüfatı üzrə texniki peşə məktəblərinin açılmasını
təmin etmək;
-rayondaxili və rayonlararası müsabiqələri təşkil etmək;
-rayon və kəndlərdə yaşayan kəndlərin kollektivçilik
şüurunu inkişaf etdirmək;
-kənd
mədəniyyətini
inkişaf etdirmək və kəndli
elementlərini mədəni sahələrdə güclü şəkildə əks etdirmək;
-kəndlərdəki infrastrukturları təkmilləşdirmək;
-kəndlərdə həyatı maraqlı və çeşidli etmək üçün “kiçik
şəhər həyatı” modellərini tətbiq etmək;
-bölgələrdə kənd təsərrüfatı texnikaları üzrə texnoparkları
təşkil etmək;
-şəhərlərdə “kəndlilər rejimini” tətbiq etmək və pasport
qeydiyyatı sistemini artırmaq və s.
53
Azərbaycanda milli pul vahidi olan manatın ödəniş
vasitəsi kimi müəyyən müddətə beynəlxalq valyuta olan
ABŞ dolları ilə əvəz olunması və əhəmiyyəti
(Milli pul vahidi olan manatın ehtiyat və rezerv (fond
kimi) kimi saxlanılması kontekstindən yanaşma)
Dövlətin gücü onun iqtisadi sisteminin təkmilliyində və
zəngin elementlərlə təmin olunmasındadır. İqtisadi güc sənaye
və kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalında və məhsulların
ölkədaxilində və xaricində olan bazarlar əldə etməsindədir. Bir
ölkənin məhsulları onun xaricində tələbat yaradırsa, deməli,
iqtisadi sistemi güclüdür, davamlıdır, elmtutumludur və yüksək
standart keyfiyyətlərinə malikdir. İstehsal proseslərinin təkmil
səviyyəsi yüksək standartlara malik olan məhsul istehsal etməni
şərtləndirir. Dövlətin iqtisadi gücü həm də onun vətəndaşlarının
zəngin olmasındadır. Çünki vətəndaşlar dövləti təşkil edən əsas
elementlərdir. Vətəndaşların varlı olması mənaca elə dövlətin
varlı olmasıdır. Dövlət öz zəngin mənbəyini vətəndaşlardan
götürür. İnsan və onun əməyəi əsas kapital hesab olunur. Dövlət
fondlarında vəsaitlərin toplanması və iqtisadi sistemlə onu
hərəkətə gətirən pul tədavülü və kütləsi arasında balanslı
vəziyyətin mövcudluğu dövlətin ümumi iqtisadi inkişafının və
sərbəst inkişaf dinamikasının əsaslarını yaradır.
Dövlət beynəlxalq iqtisadiyyat qarşısında o zaman tab gətirə
bilir ki, onun tərkibi olur və öz iqtisadi sistemi ilə koordinasiya
və inteqrasiya olunmuş formada beynəlxalq iqtisadi-maliyyə
fəaliyyətli subyektlər sisteminin assosiativ üzvünə çevrilir.
Dövlətdən (burada dövlətin əlində olan vəsaitlər nəzərdə
tutulur-dövlətin büdcəsi, dövlət təşkilatlarının fondları və
büdcələri, Mərkəzi Bankın büdcə və fondları, kapitalı, əmlaki,
dövlətin ümumi kapitalı və əmlakının dəyəri) daha çox onun
sakinlərinin, iqtisadi-təsərrüfat subyektlərinin zəngin olması
dövlətin ümumi gücünə xidmət edir. Dövlət onsuz da
iqtisadiyyatın hüquqi tənzimlənməsi və vergilər yolu ilə
Dostları ilə paylaş: |