«İqtisadiyyat və həyat».-
2011.-№1-2.-S.59-65.
DOVLƏTİN İQTİSADİ YÜKSƏLİŞ SİYASƏTİ: MƏZMUNU,
MƏQSƏDLƏRİ VƏ MODERNLƏŞDİRİLMƏSİ
V.S. Əyyubov, iqtisad elmləri doktoru,
Mingəçevir Politexnik İnstitutunun prorektoru
Hazırda dünya elmində iqtisadi yüksəlişə nail olmağın vasitələri haqqında yaranmış təsəvvürlər olduqca
müxtəlifdir. Məsələn, neoklassiklər vergilərin və hökumət xərclərinin ciddi surətdə azaldılmasını, pul təklifinin
xeyli məhdudlaşdırılmasını təklif edirlər. Ümumiyyətlə onlar pozitiv təsərrüfat dinamikası mənbələrinin
formalaşmasında dövlətin passiv iştirakına tərəfdar çıxırlar. Bu cür yanaşma iqtisadi yüksəlişin təmin edilməsinin
Amerika modeli üçün xarakterik olsa da, bir sıra başqa ölkələrdə (məsələn, Böyük Britaniyada) da həyata
keçirilmişdir. Keynsçilik, onun müasir istiqamətləri əksinə, dövlətin iqtisadi həyata müdaxiləsinin miqyasının
genişləndirilməsinə meyllidir ("hiperkeynsçilər" (ifrat keynsçilər) isə planlı iqtisadiyyatın dəyərlərini indiyə kimi
müdafiə edirlər və hesab edirlər ki, milli iqtisadiyyatın dövlətləşdirilməsi onun bütün xəstəliklərini müalicə edər).
Məsələn, iqtisadi yüksəlişin təmin edilməsinin Yapon modeli (həmçinin Cənubi Koreyada və başqa ölkələrdə tətbiq
edilmişdir) makroiqtisadi tənzimlənmənin çoxşaxəli sisteminin düşünülmüş formalaşdırılmasına əsaslanır ki,
buraya da mərkəzləşdirilmiş planlaşdırma və milli iqtisadiyyatın optimal strukturunun qurulmasında dövlətin aktiv
iştirakı daxildir. İnstitusionalistlər isə sərt şəkildə sübut etmək istəyirlər ki, bazar iqtisadiyyatı institutlarının
təkamülünə və yenidən formalaşmasına, korrupsiya ilə ciddi mübarizəyə üstünlük vermədən fiskal və monetar
siyasətin vasitələrindən məhsuldar istifadə olunması prinsipcə mümkün deyil. Şübhəsiz ki, qeyd olunan elmi
məktəblərin hər birinin ideyasında həqiqətə yaxınlıq vardır. Lakin, müasir cəmiyyətin təsərrüfat təkamülünün yalnız
ümumi qanunauyğunluqlarını deyil, həm də özünün inkişaf dövrünün müəyyən mərhələ-sində olan bu və ya digər
ölkənin sosial-iqtisadi və siyasi xüsusiyyətlərinin də nəzərə alınması vacibdir. Ən yeni iqtisadi nəzəriyyələrdə
dövlətin iqtisadi siyasətinin optimallaşdırılması üçün buna bənzər amillərin deyil, kifayət qədər fəallaşdırma gücünə
malik olan bazardan kənar amillərin istifadə edilməsi nəzərdə tutu-lur. Hüquq, psixologiya, bioloji dəyişikliklər,
adət-ənənə, mentalitet, din və mədəniyyət, informatika iqtisadi artım amilləri kimi tədqiq edilir və elmi dövriyyəyə
cəlb olunur.
İqtisadi yüksəlişə yardım siyasəti hökumətin və mərkəzi bankın vaxtında düşünülmüş kompleks
tədbirlərindən ibarətdir. Bunlar da təkrar istehsalın mühüm nəticəsi kimi ümumdaxili məhsulun (ÜDM)
artırılmasına, onun vasitəsilə isə bir çox başqa sosial-iqtisadi məqsədlərə nail olunmasına yönəldilmişdir. İqtisadi
yüksəlişə kömək etmək, onu saxlamaq dövlətin makroiqtisadi siyasətinin əsas məqsədlərindən biridir. Hansı elmi
məktəbə mənsubiyyətindən asılı olmayaraq iqtisadçıların əksəriyyəti hesab edirlər ki, iqtisadi yüksəliş cəmiyyət
üçün nemətdir. O, rifah halının yüksəldilməsini, əhalinin məşğulluğunu təmin edir, milli təhlükəsizliyi
möhkəmləndirir, büdcə problemlərini həll edir və nəticədə gələcəyə inam yaradır. İqtisadi yüksəlişin xalq
təsərrüfatının səmərəliliyinin yüksəldilməsi, ekoloji problemlərin nisbətən asanlıqla həlli, ÜDM-in getdikcə daha
çox yüksək texnoloji, elmtutumlu məhsullarla zənginləşməsi ilə bağlı yeni keyfiyyətinin təmin olunmasının yalnız
bazar tipli iqtisadiyyat çərçivəsində mümkünlüyünün qəbul edilməsi məqbul sayılmır. Bazar qüvvələrinin daxili
özünütənzimləməsi təsərrüfat inkişafının davamlı sürətini təmin etmək iqtidarında deyil. Buna görə də iqtisadi
yüksəliş məsələləri dövlətin yüksək fəallıq zonası olmuş və olmaqda davam edir. Belə vəziyyət bu gün hətta iqtisadi
siyasətin formalaşmasına sağ siyasi qüvvələrin ənənəvi həlledici təsirinin güclü olduğu ölkələrin liderləri tərəfindən
də etiraf edilir. Məsələn, ABŞ-ın sabiq prezidentləri R. Reyqan, B. Klinton, C. Buş (ata) neokonservativ kursunun
əlaqələrini qurmaqla təsdiq etdi ki, sabit iqtisadi yüksəlişin makroiqtisadi əsaslarının təmin edilməsi dövlətin
məsuliyyət daşıdığı sahədir. Dövlət elmi-texniki tədqiqatları, təhsil sahəsini və sosial infrastruktur kompleksinin
digər sahələrini aktiv müdafiə etməli və yardım göstərməlidir. Dövlət makroiqtisadi büdcəsi vasitəsi ilə
tənzimləmənin səmərəliliyinin kəskin surətdə yüksəldilməsinə əsaslanan bu cür yanaşmanın nəticəsi olaraq XX
əsrin sonunda amerika "iqtisadi möcüzəsi" meydana gəldi.
Müasir Azərbaycanda iqtisadi yüksəliş demək olar ki, hələlik ilk addımlarmı atır. Onun davamlı görünməsi
və daha inkişaf etmiş ölkələrdən 25-30 illərin toplanmış geriliyin aradan götürülməsinə təminat verməsi haqqında
düşünmək hələ tezdir. Bu geriliyin gələcəkdə aradan qaldırılması üçün neoklassiklərin tövsiyə etdikləri bazar
amillərinin - yəni, sahibkarlıq və əmək aktivliyini stimullaşdırmaq üçün vergilərin aşağı salınması, yığım
normalarının artırılması, tam məşğulluq şəraitində milli məhsulun çoxaldılmasının digər üsullarından istifadə
etmək, onların üstünlüklərinə ümid etmək zəngin təcrübə tələb edir. Hazırda iqtisadi yüksəlişin keyfiyyətinə dair
iqtisadi nəzəriyyənin keynsçi istiqaməti və sənaye siyasətinin müasir nəzəriyyəçilərinin müddəaları ilə
əsaslandırılmış geniş dövlət siyasəti tələb olunur. Lakin, bu cür əsaslandırma neoklassiklərin bəzi əhəmiyyətli
yanaşmaları ilə əlaqələndirilməlidir. Qeyd edək ki, yanacaq və xammal ixracına dəqiq istiqamətlənmiş Azərbaycan
cəmiyyətinin sosial-iqtisadi quruluşunun hazırda bərqərar olmuş tipi çərçivəsində bu cür kompleks, çoxaspektli
siyasəti formalaşdırmaq, prinsipcə zaman tələb edir. Dövlət müdaxiləsinə əsaslanan aktiv siyasət bazasında ölkə
iqtisadiyyatının
davamlı
yüksəlişinə
nail
olunması,
Azərbaycan
cəmiyyətinin
siyasi
sisteminin
neososial-demokratik modelin avropa nümunəsinə istiqamətdə kardinal şəkildə yenidən səmtlənməsini tələb edir.
Bu isə müvafiq institutların formalaşdırılması ilə mümkündür.
İqtisadi yüksəliş nəzəriyyəsinin əsas sualı belədir: uzunmüddətli dövrdə ÜDM-in real həcmini necə artırmaq
olar? Qısamüddətli intervalda ümumi tələbin dinamikasındakı dəyişikliklərin təsiri altında məhsul buraxılışının
həcmi çox (yüksəliş fazası) və ya az (tənəzzül fazası) ola bilər. Lakin, tam məşğulluq şəraitində, həmin sistemin
istehsal imkanlarının həddini nəzərə almadan, ÜDM-i necə artırmaq olar? Bu suala cavab tapmaqla ehtiyatların
məhdudluğunu aradan götürmək və cəmiyyətin tələbatlarının ödənilməsi baxımından milli iqtisadiyyatın
imkanlarını genişləndirmək olur.
Dövlət iqtisadi yüksəlişə yardım etmək üçün məcmu tələbin elə bir sürətlə artımına imkan yaratmalıdır ki, o,
istehsalın təbii səviyyəsinin (ümumi təklif) artım sürətinə uyğun gəlsin. Əgər məcmu tələbin həddən artıq sürətli
artımına yol verilsə, iqtisadiyyatda inflyasiya prosesləri sürətlənər, bu isə investisiya fəallığının mütləq
zəifləməsinə və pozitiv təsərrüfat dinamikasının aşağı düşməsinə gətirib çıxarar. Əgər məcmu tələb məcmu təklifə
nisbətən ləng artarsa, onda bu cür yüksəlişin sönməsi qaçılmaz olacaq və gec-tez həddindən artıq istehsal böhranı
yaranacaqdır.
ÜDM-in artımına nail olunması dövlətin yeganə prioritet məqsədidirsə, fiskal və monetar siyasət vasitələrinin
kombinasiyası vahid, stimullaşdırıcı istiqamətdə ola bilər və onlardan hər birinin həyata keçirilməsinin səmərəliliyi
qarşılıqlı gücləndirici kimi əlavə səmərə verər. Bununla da əmtəə və xidmətlər bazarında dövlət alışının artması, pul
bazarında pula çevrilmənin genişləndirilməsi üzrə mərkəzi bankının tədbirləri ilə, nominal pul kütləsinin artması isə
iqtisadiyyata vergi yükünün azaldılması üzrə vergi orqanlarının fəaliyyəti ilə üzvi surətdə əlaqələndirilməlidir.
Lakin, əgər iqtisadi tənəzzülün aradan qaldırılması ilə yanaşı hökumət və mərkəzi bank yüksək inflyasiya
problemini həll etməyə çalışırlarsa, onda durğunluq tələsindən çıxış yolu kimi dövlət tənzimlənməsinin aparıcı
vasitələrinin aşağıdakı alternativ variantları tövsiyyə oluna bilər:
1) məhdudlaşdırıcı pul - kredit siyasəti ilə əlaqəli ekspansionis büdcə - vergi siyasəti;
2) stimullaşdırıcı pul - kredit siyasəti ilə əlaqəli sərt büdcə - vergi siyasəti.
İqtisadi siyasətin əlaqələndirilən bu tədbirlərin makroiqtisadi dinamikaya təsiri eyni deyildir. Birinci
variantda faiz dərəcəsi kifayət qədər yüksəkdir. Bu da kreditin bahalaşması vasitəsilə investisiya fəallığını zəiflədir.
Lakin inflyasiya proseslərinin ləngidilməsi nəticəsində aktivləşmə güclənə də bilər. Büdcə məhdudiyyətlərinin
yumşaldılması isə təkcə məcmu tələbi deyil, həm də inflyasiyanı genişləndirmək qabiliyyətinə malikdir. İkinci
variant real faiz dərəcəsinin azaldılmasını və müvafiq olaraq investisiya fəallığının artmasını nəzərdə tutur. Bununla
yanaşı, fiskal siyasətin nisbətən sərtləşdirilməsi, ÜDM-in strukturunda istehlakın və dövlət alqısının payının
azalmasına səbəb olur və bununla xüsusi investisiyaların payı adekvat olaraq artır. Milli iqtisadiyyatda yüksək
vergi yükü bu halda onun yüksəlişinin ciddi ləngidici amili də ola bilər. Beləliklə, tədbirlərin məhz hansı
kombinasiyası daha yaxşıdır sualının, görünür ki, birmənalı cavabı yoxdur.
Davamlı iqtisadi yüksəlişə keçid üçün, ilk növbədə, istehsal fəaliyyətinin gəlirli olması vacibdir. Bunsuz
iqtisadi siyasətlə əlaqədar tədbirlər ciddi səmərə verə bilməz. İstehsal fəaliyyətinin gəlirli olması üçün isə bazarda
təbii inhisarçılar tərəfindən sui-istfadə halları ilə ciddi mübarizənin aparılması, o cümlədən, həmin sahələrdə
qiymətqoymanın tənzimlənməsi vacib sayılır. Mütəşəkkil cinayətkarlıqla mübarizənin aparılması, istehlak və
investisiya bazarlarına nəzarəti ələ keçirmiş kriminal strukturların ləğv edilməsi bugünkündən daha artıq səy,
cəsarət tələb edir. Bu cür ləğvetmə üsulları təkcə inzibati-hüquqi vasitələrdən ibarət olmayıb (hərçənd ki,
hüquq-mühafizə orqanlarının cinayət sahəsinə ciddi müdaxiləsi olmadan problemin həlli mümkün deyil), daha artıq
dərəcədə həmin cinayətkarlığın iqtisadi əsaslarının kökünün kəsilməsi ilə bağlı olan iqtisadi vasitələrdən ibarət
olmalıdır. Sonunculara misal olaraq şirkətlər yaradılarkən icazəverici prinsip kimi qüvvədə olan və sahibkarları
"gizli" iqtisadiyyata sürükləyən həddən böyük vergiləri, faktiki havayı və buna görə də cəlbedici görünən
özəlləşdirməni, çoxlu sayda və labüd olaraq korrupsiya yaradan vergi, gömrük və digər güzəştləri göstərmək olar.
Bu cür şəraitdə kriminalın sürətlə yayılmasına təəccüblənmək lazım gəlmir və ölkənin iqtisadiyyatına onun
hücumunun qarşısının alınması çox çətinləşir.
Bazar təsərrüfatında iqtisadi yüksəlişi, sanki birbaşa ona aidiyyatı olmayan mexanizmlər təmin edir.
Antiinflyasiya tənzimləmə və antiinhisar siyasəti, gəlirlərin yenidən bölüşdürülməsi siyasəti və iqtisadiyyatın dövlət
tənzimlənməsi mexanizminin digər komponentləri həmin mexanizmlərə aiddir. Dövlətin bu cür fəaliyyəti ikili
səmərəyə malikdir: birincisi, milli iqtisadiyyata bu və ya digər tənzimləyici təsirin özünün məqsədlərinə nail
olunmasına imkan verir; ikincisi isə, onun davamlı yüksəlişinin təmin edilməsi ilə bağlı olan əlavə səmərə verir.
Həmin məqsədlərin ziddiyyətli vəhdətliyi hökuməti, iqtisadi yüksəlişin çoxaspektli siyasətini vahid, tam tapşırıq
kimi sıraya düzməyə məcbur edir ki, bunun da subordinsiyalı strukturunda iqtisadi siyasətin investisiya, struktur,
vergi, amortizasiya və bir çox qarşılıqlı əlaqəli növlərinə adekvat yer tapılmalıdır.
Dövlətin həyata keçirdiyi antiinflyasiya tənzimləmə iqtisadi yüksəliş siyasətinin ayrılmaz komponentidir.
İqtisadi konyukturun yaxşılaşdırılması bir tərəfdən tənəzzülün dərinliyinin və məcburi işsizliyin miqyasının
azaldılması, digər tərəfdən sürətinin zəiflədilməsi, uzunmüddətli vaxt intervalında ölkənin davamlı təsərrüfat
inkişafı üçün əhəmiyyətli əsas yaradır. İqtisadi yüksəliş siyasətinin nəzərdən keçirilən komponentləri ilə paralel
olaraq dövlət milli iqtisadiyyatın həm xüsusi və həm də dövlət bölmələrində adekvat struktur siyasətini
formalaşdırmalıdır. Bunun üçün isə bir konkret dövrdə iqtisadi yüksəlişin məqsədləri üçün səfərbər olunmuş
istehsal ehtiyatlarının optimal istifadə olunmasını təmin etməlidir. Bu cür siyasət liberal nəzəri doktrina tərəfindən
qəti olaraq rədd edilir, onlar prioritet sahələrin və istehsalların müəyyən edilməsi üzrə hökumətin fəaliyyətinin
məqsədəuyğunluğunu inkar edirlər və hesab edirlər ki, bazar mexanizminin özü həmin əsas məsələni həll etmək
qabiliyyətinə malikdir. Əlbəttə, mütərəqqi struktur dəyişikliklərin aparılması bazarın ayrılmaz funksiyasıdır. Bu isə
çevik qiymətlər və sahələrarası rəqabət mexanizmi vasitəsilə həyata keçirilir. Lakin, məlum olduğu kimi, çoxlu
sayda hallar mövcuddur ki, bazar mexanizmi təkrar istehsal sistemində mütərəqqi struktur dəyişikliklərini həyata
keçirmək qabiliyyətində olmur. Bazarın bu cür uğursuzluğunu neytrallaşdırmaq üçün dünya təcrübəsində dövlət
tənzimləmənin aşağıdakı tədbirləri həyata keçirilir:
- büdcə vəsaitlərinin payının artırılması - bunlar ya milli iqtisadiyyatın real bölməsinin daha cəlbedici
sahələrinə dövlət investisiyalarına, ya da onların fəaliyyətinin güzəştli uzunmüddətli kreditləşdirilməsinə yönəldilir.
- yeni sahələrə investisiya qoyuluşunda risklərin hökumət tərəfində sığortalanması;
- satışın və gəlir normasının perspektivlərinin aydın olmadığı yeni iqtisadiyyat bölmələrinin
mənimsənilməsinə biznesin həvəsləndirilməsi (məsələn, dövlət sifarişi vasitəsilə);
- ixrac sahələrinin və ya idxalı səmərəli şəkildə əvəz edən sahələrin dəstəklənməsi;
- vergiqoyma və amortizasiya ayırmaları normativlərinin diferensiallaşdırılması, həmçinin investisiya
güzəştlərinin və s. tətbiq edilməsi vasitəsilə milli iqtisadiyyatın bu və ya digər sahələrinin stimullaşdırılması.
Hər hansı struktur siyasətin mühüm komponenti - istehsal ehtiyatlarının səfərbər edilməsi üzrə
əlaqələndirilmiş dövlət tədbirlərinin milli iqtisadiyyatın müəyyən seqmentlərinə istiqamətlənməsidir. Bu siyasət
çərçivəsində ümummilli struktur prioritetləri dəqiq müəyyən edilməlidir: məhz hansı sahələrin və istehsalların hansı
müddətdə və miqyasda, hansı vəsait hesabına dəstəklənməsi konkretləşdirilməlidir. Hazırda inkişaf etmiş ölkələrdə
adətən fəaliyyəti ilə elmi-texniki yaradıcı potensialı möhkəmləndirən yüksək texnoloji kompleks müəssisələrin,
energetika, nəqliyyat infrastrukturu müəssisələrinin, ixracyönümlü, həmçinin istehlakçı kütləsi üçün istənilən
müəssisələrin hökumət köməyinə daha çox layiq olduqları müəyyən edilmişdir. Bu gün məhz elmtutumlu əmtəələr
və xidmətlər iqtisadi yüksəlişin aparıcı qüvvəsi kimi çıxış edir, onların buraxılışının genişləndirilməsi sürəti böyük
rəqəmlə 30-40 faizlə ifadə edilir. Buna əsaslanaraq Azərbaycan iqtisadiyyatında əlverişli struktur irəliləyişlərinin
stimullaşdırılması məqsədilə alimlərdən, həmçinin ali məktəblərin müəllimlərindən, həkimlərdən, bir sözlə, insan
kapitalına investisiyaları təmin edən və getdikcə də kadr potensialının qıtlığının artdığı bütün ixtisasların
nümayəndələrindən tutulan gəlir vergisinin ləğv edilməsi və ya xeyli aşağı salınması çox vacibdir.
Struktur tənzimlənmə müvafiq büdcə - vergi və pul-kredit siyasətinin aparılması yolu ilə həyata keçirilir.
Məsələn, büdcə subsidiyalarının (qrantlarının) müsabiqə əsasında bölüşdürülməsi aparılır ki, bunlar da adətən
texnoloji inkişaf qabiliyyətinin olduğu şirkətlərə qismət olur. Struktur tənzimlənmənin vergi sxemləri elə
qurulmuşdur ki, dövlətin daha əhəmiyyətli hesab etdiyi sahəyə kapital qoyan sahibkarların verdikləri vergi məbləği
azaldılmış olur. Prioritet sahələrin inkişafı ilə məşğul olan şirkətlərə, korporasiyalara dövlət bankları daha uzun
müddətə və aşağı faizlə kreditlər verir. Əgər xüsusi banklar da bu cür hərəkət etsələr, onda onların gəlirindən də
güzəştli vergilər tutular. İnkişafının surətləndirilməsi tələb olunan iqtisadiyyatın müvafiq bölmələrinə məqsədli
şəkildə büdcə maliyyələşdirilməsindən istifadə edilir. Lakin adətən dövlət yalnız biznesin özünün gücünün kifayət
etmədiyi hallarda kömək edir. Məsələn, səmərəli fəaliyyət göstərən bazar iqtisadiyyatında dövlətin investisiya
fəaliyyəti təbii inhisarların ərazi çərçivələri ilə məhduddur və ondan kənara çıxış yalnız xüsusi hallarda və
müvəqqəti əsasda həyata keçirilir.
Respublika iqtisadiyyatının struktur tənzimlənməsi dövlətin investisiya siyasətinin prioritetləri ilə sıx
əlaqələndirilməlidir. Mərkəzləşdirilmiş investisiya ehtiyatlarının yerləşdirilməsini onların məhdudluğu nəzərə
alınmaqla, qarışıq iqtisadiyyatın qeyri-dövlət bölməsində, son dərəcə müsabiqə əsasında, məsələn, aşağıdakı ümumi
sxem üzrə aparmaq lazımdır: dörddə biri - büdcə vəsaitləri, dördə üçü - xüsusi mülkiyyətçilərin və şirkətlərin borc
vəsaitləri. Bu cür investisiyalaşdırmanın konkret nisbətləri isə bu və ya digər sahələrin və istehsalların
prioritetliyindən və ya sosial əhəmiyyətindən asılı olaraq çox müxtəlif ola bilər. Məsələn, xarici analoqları olmayan
yüksək texnoloji və elmtutumlu məhsulların istehsalının mənimsənilməsi sahəsində həmin nisbət 50:50; emaledici
sahələrin məhsullarının istehsalı və ixracı sahəsində bura daxil olan investisiya ehtiyatlarında dövlətin payı
təxminən 40 faiz; idxalı əvəz edən daha ucuz məhsulların buraxıldığı halda bu pay 30 faiz səviyyəsində; nəhayət,
daxili tələbi ödəyə bilən hər hansı məhsulların və xidmətlərin istehsalı dövlət büdcəsindən 20:80 nisbətində
investisiyalandırılmaqla həvəsləndirilə bilər. Seçmə struktur siyasət prioritetlərinin həyata keçirilməsinə dövlət
təminatının vasitələri ilə istiqamətlənə bilər.
Struktur irəliləyişlərinin həyata keçirilməsinin nəzərdən keçirilən komponentlərinin optimal kombinasiyasını
seçməklə Azərbaycan dövləti, milli iqtisadiyyatın son on beş ildə təzahür etmiş sırf xammal səmtliliyinin
zəiflədilməsinin real imkanlarına nail ola bilər. Bizim ölkədə ictimai nemətlər istehsalı sahəsinə dövlət investisiya
qoyuluşunun genişləndirilməsinin vacibliyini inkar etmədən, hər halda maliyyə sahəsinin (ilk növbədə, bütün bank
sisteminin və qiymətli kağızlar bazarını) ardıcıl olaraq qənaət hesabına xüsusi yığımların investisiyalara
transformasiyasının üstünlük təşkil edən kanalına çevrilməsinə çalışmaq məqsədəuyğundur.
Problem heç də onda deyil ki, ölkənin ixracçıları hazırda dünya bazarlarında yanacaq və xammalın
qiymətlərinin sürətlə qalxması səbəbindən böyük mədaxil əldə edirlər. Azərbaycan iqtisadiyyatının radikal
diversifikasiyası - kifayət qədər uzaq gələcəyin işidir və yaxın illərdə bizim ölkə hələ də xammal ixracından xeyli
asılı olacaqdır ki, bu cür əlverişli şəraitdən istifadə etməməyin özü də bir növ günahdır. Əsas problem bizdə bu cür
miqyaslı gəlirlərin, yüksək əlavə dəyərli məhsullar buraxan aralıq sahələrdən başlamış, son sahələrə qədər texnoloji
zəncirin başqa həlqələri üzrə yayılması alqoritminin olmamasıdır.
Əlbəttə, müasir Azərbaycanda hansısa struktur siyasət aparılır. Neft dollarlarının dövlət büdcəsi vasitəsilə
ixrac yönümlü bölmələrdən başlamış daxili yönümlü bölmələrə qədər və sosial sahələr də daxil olmaqla onların
arasında yenidən bölüşdürülməsini görməmək mümkün deyil. Lakin, hətta bu halda da, hökumətin
yenidənbölüşdürmə tədbirlərində hansısa təsadüfün olması və struktur dəyişikliklərin alternativ variantlarının ciddi
təhlilinin olmaması hiss edilir. Milli maraqların bu cür qeyri-müəyyənliyi bizim ölkə üçün qəbuledilməz ola bilər.
Buna görə struktur irəliləyişlərin müəyyən alqoritminin aşağıdakı zəncir üzrə işlənib hazırlanması çox vacibdir:
əvvəlcə ixrac edən sahələrdə istehsalın canlandırılması aparılır, sonra onlara xidmət edən sahələr inkişaf etdirilir və
nəhayət, daxili bazara səmtlənmiş rəqabət qabiliyyətli sahələr canlandırılır. Mütərəqqi struktur dəyişikliklərin
ehtiyatların mərkəzləşdirilmiş yenidən bölüşdürülməsi ilə bağlı çoxşaxəli mexanizminin ardıcıl həyata keçirilməsi,
bütün gələcək perspektiv üçün Azərbaycanda davamlı iqtisadi yüksəlişin mühüm şərtidir.
Beləliklə, uzunmüddətli struktur siyasət bu gün Azərbaycan iqtisadiyyatının yüksəlişinin dövlət
tənzimlənməsinin təkcə mühüm komponenti kimi deyil, həm də onun "holland xəstəliyindən" radikal müalicəsinin
yeganə mümkün vasitəsi kimi çıxış edir. Yalnız hazırki çoxmilyardlı neft və qaz gəlirlərindən dövlət büdcəsinə
getdikcə daha çox ayırmaların edilməsi və onların böyük hissəsinin (gələcək nəsillərin stabilləşdirmə fonduna
ayrılan vəsaitlər çıxılmaqla) qətiyyətlə emaledici sahələrin inkişafının sürətləndirilməsi naminə sərf edilməsi,
Azərbaycan iqtisadiyyatının davamlı yüksəlişinə təminat verən yenidən strukturlaşdırmanı təmin edə bilər.
Ədabiyyat.
1. Государственная экономическая политика: опыт перехода к рынку (отв.ред. А.В. Сидорович).
Москва, Дело, 1998.
2. Капканщиков С.Г. Государственное регулирование экономики. Москва, КноРус, 2009.
3. Лисин B.C. Макроэкономическая теория и политика экономического роста. Москва, Экономика,
2004.
4. Нуриев Р. Экономика развития: Модели становления рыночной экономики. Москва, ИНФРА-М,
2001.
5. Экономическая теория (иод ред. А.Г. Грязновой). Москва, КноРус, 2007.
В.С. Эюбов
Политика экономического роста государства: содержание, цели и модернизация
Статья посвящена исследованию актуальных вопросов обеспечения экономического роста страны.
Рассматриваются такие вопросы, как: цели и задачи государственного регулирования экономического
роста; бюджетно-налоговая и денежно-кредитная политика обеспечения экономического роста;
ан тициклическая политика в структуре механизма экономического роста; главные компоненты и
возможные варианты политики содействия экономического роста; политика экономического роста и
структурная политика государства; критерии выбора нацеливаемых отраслей в мировой практике
хозяйствования; структурная политика государства в механизме обеспечения экономического роста нашей
страны; основные звенья государственной научно-технической политики, ориентированной на
экономической рост; способы защиты экономического роста нашей страны от неблагоприятных внешних
воздействий.
V.S.Ayyubov
The policy of the economical qrovth of the state: the contents,the aims and modernization of it
The article is devoted to the search of the actual problems of the prividing economical growth of the country.
Such questions as the aims and the tasks of the state regulation of the economical growth, budget-taxation and
money-credit policy of the economical growth, anticirculational policy in the struction of mechanism of the
economical growth, the main components and possible versions of the aid policy of the economical growth, the
policy of the economical growth and the structural policy of the state, criterias of choosing directed branches in the
practice of the national economy of the world, the structural policy of the state in the providing mechanism of the
economical growth of our country, the main parts of the scien tific-technical policy of the state directed to the
economical growth, the means of protection (support) of the economical growth of our country from unfavourable
external effects, are shown in the article.
Dostları ilə paylaş: |