Downloaded from KitabYurdu org
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
41
gördüyümüz hər şeyi əmələ gətirmək üçün birləşə bilirlər. İndi artıq leqo konstruktorlarından söz açarkən nəyi nəzərdə tutduğumu bilirsən. Onların ölçüləri təqribən Demokritin atomları təsvir etdiyi kimidir. Kiçik-kiçik olduqlarına görə, onlardan nə isə düzəltmək adamı əyləndirir. Əsas budur ki, onlar bölünməzdirlər. İkincisi, onlar müxtəlif forma və ölçülərə malikdirlər. Möhkəm və sukeçirməzdirlər. Girintili- çıxıntılı olduqlarından onları hər ağlımıza gələn fiqur formasında yığmaq mümkündür. Sonra bu yığılmış fiqurları parçalamaq, həmin hissələrdən yeni fiqurlar quraşdırmaq olar. Məhz təkrar-təkrar istifadə oluna bilməsi leqonu bu qədər məşhurlaşdırıb. Hər bir leqo hissəsi bu gün yük maşınının, sabahı qüllənin bir hissəsi ola bilər. Leqo hissələrinin “əbədi” olduğunu da demək mümkündür. Bugünkü uşaqlar vaxtilə valideynlərinin uşaq ikən oynadıqları leqolarla oynaya bilərlər. Biz gildən də şeylər düzəldə bilərik, amma gil, plastilin təkrar-təkrar istifadə etdilə bilməz, çünki getdikcə ovula, daha kiçik hissələrə ayrıla bilir. Həmin kiçik hissəcikləri isə tam başqa bir şey düzəltmək üçün birləşdirmək olmur. Bu gün biz Demokritin atom nəzəriyyəsini az və ya çox dərəcədə doğru hesab edə bilərik. Təbiət həqiqətən də birləşən və ayrılan müxtəlif “atomlardan yaradılıb. Mənim burnumun ucunda yerləşən hüceyrədəki hidrogen atomu nə vaxtsa filin xortumunda olub. Ürək əzələmdəki karbon atomu isə haçansa bir dinozavrın quyruğundaymış. Lakin bu gün alimlər atomların daha kiçik elementar hissəciklərə parçalandığını kəşf ediblər. Biz bu elementar hissəcikləri protonlar, neytronlar və elektronlar adlandırırıq. Çox güman ki, onlar bir gün daha kiçik hissəciklərə bölünəcəklər. Lakin fiziklər bu qənaətdədirlər ki, haradasa qarşıya bir məhdudiyyət çıxacaq. Onların fikrincə, təbiəti əmələ gətirən ən, ən, ən kiçik hissəciklər var. Demokritin əlində bizim müasir elektron qurğularımızdan yox idi. Onun yeganə cihazı düşüncəsi idi. Lakin təfəkkürü onünçün heç bir downloaded from KitabYurdu.org
42
gerçək seçim qoymurdu. Bir dəfə qəbul etmişdi ki, heç nə dəyişə bilməz, heçlikdən heç nə yarana bilməz, heç nə yox olmur, buradan da təbiətin birləşən və ayrılan çox kiçik hissəciklərdən ibarət olduğu qərarını çıxarmışdı. Demokrit təbii proseslərə müdaxilə edən hər hansı “qüvvə” və ya “ruh”a inanmırdı. Onun fikrincə, mövcud olan yeganə şey atomlar və boşluq idi. Maddi aləmdən başqa heç nəyə inanmadığından, biz onu materialist adlandırırıq. Demokrit hesab edirdi ki, atomların hərəkətini nizamlayan bir şüur yoxdur. Təbiətdə hər şey mexaniki baş verir. Bu o demək deyil ki, hər şey təsadüfdür, əksinə, hər şey qaçılmaz zərurət qanunlarına tabedir. Baş verən hər bir şeyin səbəbi var, həmin səbəb şeyin öz təbiətinə xasdır.
Demokrit bir dəfə deyib ki, İran şahı olmaqdansa, təbiətin yeni bir səbəbindən agah olmaq istərdi. Demokritin fikrincə, atom nəzəriyyəsi həmçinin bizim hissi qavrayışımızı izah edir. Biz atomların fəzadakı hərəkəti sayəsində nə isə duyuruq. Biz Ayı ona görə görürük ki, “Ay atomları” gəlib bizim gözlərimizə “girir”. İnsan öləndə ruh atomları hər tərəfə yayılır və sonra yeni ruh formalaşarkən onun hissəciyi olur. Bu o demək idi ki, insanın ölməz ruhu yoxdur. Bu fikirlə də bu gün bir çoxları razıdır. Onlar da Demokrit kimi inanırlar ki, “ruh” bədənlə bağlıdır və beyin parçalanıb dağılandan sonra biz hər hansı formada şüura malik ola bilmərik. Demokritin atom nəzəriyyəsi bu gün yunan təbiət fəlsəfəsinin yekunu kimi qiymətləndirilir. O, təbiətdəki hər şeyin “axması” fikrində Heraklitlə həmfikir idi. Lakin bütün axan şeylərin arxasında axmayan, dəyişməz və əbədi şeylər durduğuna inanırdı. Demokrit onlara atomlar deyirdi”. Sofi məktubu oxuya-oxuya poçt qutusuna yaxınlaşacaq sirli filosofu görmək üçün bir neçə dəfə pəncərədən bayıra baxdı. İndi isə yalnız gözlərini cığıra zilləyib oturmuş, oxuduğu məsələlər haqda fikirlərə qərq olmuşdu. downloaded from KitabYurdu.org
43
Demokritin ideyaları ona çox sadə və buna baxmayaraq, ağıllı görünmüşdü. O, “ilkin substansiya” və “çevrilmə” problemlərinin əsl həllini tapmışdı. Bu problem o qədər mürəkkəb idi ki, filosoflar nəsildən-nəslə onun üzərində baş sındırmışdılar. Və sonda Demokrit öz zəkasından istifadə etməklə problemi həll etmişdi. Sofi özünü gülümsəməkdən zorla saxladı. “Deməli, təbiət heç vaxt dəyişməyən kiçik hissəciklərdən yaradılıb”, - öz-özünə dedi. Eyni zamanda Heraklit də təbiətdəki bütün şeylərin “axdığı”nı düşünməkdə haqlı idi. Çünki insan ölür, heyvan ölür, hətta dağ silsiləsi tədricən parçalanıb dağılır. Sən demə, məsələ dağ silsiləsinin kiçik bölünməz hissəciklərdən ibarət olmasında imiş. Demokrit başqa, yeni suallar da qaldırmışdı. Məsələn, o, hər şeyin mexaniki baş verdiyini deyirdi. Həyatda ruhi qüvvə olmasını qəbul etmirdi, Empedokl və Anaksaqordan fərqli olaraq, Demokrit insanın ölməz ruha malik olmadığına inanırdı. Bəs Sofi buna əmin ola bilərdimi? Bilmirdi. Lakin onda Sofi fəlsəfə kursuna hələ təzə-təzə başlayırdı. TALE ...falçı əslində qabaqcadan görünməsi mümkün olmayanları görməyə çalışır... Sofi Demokrit haqda oxuyanda bir gözü poçt qutusundaydı. Ora heç kəs yaxınlaşmamışdı. Amma hər halda Sofi darvazanın yanına enib oralara baxmaq istədi. Küçə qapısını açanda kandarda balaca bir zərf gördü. Əlbəttə ki, məktub Sofi Amundsenə idi. Deməli, o, Sofinin başını aldadıb! Sofi poçt qutusunu belə diqqətlə güddüyü halda sirli adam evə başqa tərəfdən yaxınlaşıb, gizlincə məktubu kandara qoyub və yenidən meşəyə çəkilib. İşə bax! Axı o, necə bilib ki, Sofi bu gün poçt qutusunu güdür? Bəlkə onu pəncərənin qabağında görüb? Hər halda, Sofi məktubu anasından qabaq tapdığına görə şad idi. Otağına qayıtdı. Məktubu açdı. Ağ zərfin kənarları bir az nəmdi və üstündə iki deşik vardı. Görəsən niyə? Axı neçə gündü ki, hava downloaded from KitabYurdu.org
Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|