5 ❘ Uşaq Hüquqları və Biznes Prinsipləri
Uşaq hüquqları və Biznes Prinsipləri uşaq hüquqlarına hörmət və dəstəyin təmin
edilməsi məqsədilə biznes strukturları tərəfi ndən görülə biləcək tədbirləri müəyyən
edir. Uşaq hüquqları, Uşaq Hüquqları Konvensiyası, o cümlədən Beynəlxalq Əmək
Təşkilatının Minimum Yaş Həddi haqqında 138 və Uşaq Əməyinin ən Pis Formaları
haqqında 182 nömrəli Konvensiyaları tərəfi ndən təsvir edilir. Uşaq Hüquqları
Konvensiyasının 3-cü maddəsi müəyyən edir ki, “uşaqlar barəsində görülən bütün
tədbirlərdə ..... ilk növbədə uşağın ən ümdə maraqlarına diqqət yetirilir.”
Bu Prinsiplərin məqsədinə əsasən bütün biznes strukturları üçün nəzərdə tutulan
fəaliyyətlərə daxildir:
HÖRMƏTLƏ YANAŞMAQ MƏQSƏDİLƏ KORPORATİV MƏSULİYYƏT –
buraya uşaqlar da daxil olmaqla, başqalarının insan hüquqlarının pozulmasına yol
verilməməsi və yaranmasında biznes strukturlarının payı olduğu insan hüquqlarına
istənilən mənfi təsirin aradan qaldırılması daxildir. Hörmətlə yanaşmaq məqsədilə ko-
rporativ məsuliyyət həmin biznes strukturunun öz fəaliyyətlərinə, o cümlədən onun öz
fəaliyyəti, məhsul və xidmətləri ilə əlaqədar yaranan işgüzar əlaqələrinə şamil edilir.
DƏSTƏK MƏQSƏDİLƏ KORPORATİV ÖHDƏLİK – insan hüquqlarına hörmətlə
yanaşmağa əlavə olaraq, buraya əsas biznes fəaliyyətləri, strateji sosial yönümlü
sərmayələrin yatırılması və xeyriyyəçilik, təşviqat yönümlü və ictimai-siyasi məşğuliyyət,
eləcə də tərəfdaşlıq və digər bu kimi kollektiv fəaliyyət tərkibində çalışmaq yolu ilə,
uşaq hüquqları da daxil olmaqla, insan hüquqlarının inkişaf etdirilməsi məqsədini
daşıyan könüllülük xarakterli tədbirlər daxildir.
Bu sənəddə uşaq hüquqları ifadəsi uşaqların hüquqları ifadəsi ilə eyni məna daşıyır.
6 ❘ Uşaq Hüquqları və Biznes Prinsipləri
Lüğət
Uşaq/uşaqlar və biznes ifadələri istisna olmaqla, aşağıda tərifi verilən terminlər hər yerdə
kursivlə yazılmışdır.
uşaqların ən ümdə maraqları – Uşaq Hüquqları Konvensiyasının dörd əsas prinsipindən
bir olub, uşaqlarla bağlı görülən bütün tədbirləri və qəbul edilən qərarları əhatə edir və onların
hüquqlarına hörmətlə yanaşmağa, onların uşaqlar kimi həyatda qalıb yaşamasını, inkişafını və
rifahını irəlilətməyə, eləcə də uşaqların hüquqlarının yerinə yetirilməsi üçün gündəlik olaraq
məsuliyyət daşıyan valideynlər və digər əlaqədar şəxsləri dəstəkləyərək onlara yardım etməyə
yönəlik tədbirlərin həyata keçirilməsinə səsləyir.
biznes – bir kommersiya müəssisəsi
işgüzar münasibət – buna biznes strukturunun öz biznes ortaqları, təchizat zəncirinə daxil
olan müəssisələr, eləcə də onun öz biznes fəaliyyəti, məhsul və xidmətləri ilə birbaşa əlaqəli
olan istənilən bir dövlət və ya qeyri-dövlət (hökumət və ya qeyri-hökumət) müəssisəsi ilə olan
münasibətləri daxildir.
uşaq əməyi – uşaqları öz uşaqlıq dövrlərində sahib olduqları potensial və ləyaqətdən məhrum
edən iş olub, həm fi ziki, həm də əqli inkişaf üçün çox zərərlidir. Buna uşaqlar üçün əqli, fi ziki,
sosial və mənəvi baxımdan zərərli olan iş; onların məktəbə getməsinə mane olan iş; eləcə
də milli qanunvericilik və beynəlxalq standartlar tərəfi ndən müəyyən edilən minimum yaş
həddinə çatmamış uşaqların işlə məşğul olması daxildir. 18 yaşına çatmamış heç bir uşaq
təhlükəli işlə (onların səhhətinə, təhlükəsizliyinə və ya əxlaq normalarına zərər verə biləcək
iş) məşğul olmağa və ya insan alveri, cinsi istismar, borc asılılığı, məcburi əmək və yetkinlik
yaşına çatmamış uşaqların təhlükəsizlik və ya hərbi məqsədlər üçün işə götürülməsi daxil
olmaqla məcburi əməyin digər formalarına cəld edilməməlidir. Qızların məişət işləri və cinsi
istismar fəaliyyətlərinə cəlb edilmə ehtimalının yüksək olmasını nəzərə alsaq, bu uşaq əməyinin
gender ölçülərinə də diqqətin yönəldilməsini tələb edir. Əlavə məlumat üçün, Beynəlxalq
Əmək Təşkilatının (BƏT) Uşaq Əməyinin ən Pis Formaları haqqında 182 və Minimum Yaş
Həddi haqqında 138 nömrəli Konvensiyalarına; o cümlədən Uşaq Hüquqları Konvensiyasının
uşaqlarla ticarət, uşaq fahişəliyi, uşaq pornoqrafi yası ilə əlaqədar Fakültativ Protokoluna; və
həmin Konvensiyanın Uşaqların silahlı münaqişələrə cəlb edilməsinə dair Fakültativ Protokoluna
baxa bilərsiniz.
uşaqların iştirakı – Uşaq Hüquqları Konvensiyasının əsas dörd prinsipindən biri olub, uşaqları
onlara təsir edən məsələlərlə bağlı öz görüş və düşüncələrini azad şəkildə ifadə edərək
digər insanlara çatdırmağa təşviq edən və bunun üçün onlara imkan yaradan prosesləri
əhatə edir. Buna, həmçinin, ifadə azadlığını təşviq edən mühitdə qarşılıqlı hörmət əsasında
uşaqlar və yetkinlər arasında məlumat mübadiləsi və dialoqun yaradılması da daxildir. Bu cür
proseslər həqiqi, inklüziv və mənalı şəkildə baş tutmalı, eləcə də uşaqların inkişaf etməkdə
olan potensialını nəzərə alaraq, onlara ətraf aləmə təsir etməyin konstruktiv yollarını öyrənmək
imkanı verməlidir. Qızlar və oğlanlar, ən çox təcrid edilmiş, həssas və müxtəlif yaş və bacarıqlara
sahib uşaqlar da daxil olmaqla, uşaqların rəylərinin nəzərə alınması ilə bağlı müəyyən bir
öhdəlik olmalıdır. Onların həyatlarına təsir göstərən bütün qərarların qəbul edilməsi və görülən