9 ❘ Uşaq Hüquqları və Biznes
Prinsipləri
ayrı-seçkilik qarşısının alınması – Uşaq Hüquqları Konvensiyasının dörd əsas prinsipindən biri
olub, irqi, dəri rəngi, cinsi, dili, əlillik statusu, dini etiqadı, siyasi və ya başqa əqidəsi; milli, sosial və ya
yerli mənşəyi; eləcə də əmlak vəziyyəti, doğum və ya başqa statusundan asılı olmayaraq fərdlərə
qarşı bərabər rəftarı təmin edir. Başqa sözlə desək, bütün uşaqlar hər bir vəziyyətdə, hər zaman və
hər yerdə tam şəkildə inkişaf etmək üçün eyni hüquqa sahibdir.
yürüdülən siyasətlə bağlı öhdəlik – Biznes və İnsan Hüquqları üzrə Rəhbər Prinsiplərdə təsvir
edildiyi kimi biznes strukturlarının uşaq hüquqları da daxil olmaqla, insan hüquqlarına hörmətlə
yanaşma məsuliyyətini müəyyən edən bəyanatdır. Yürüdülən siyasətlə bağlı öhdəlik biznes
strukturlarının ən yüksək səviyyəsində təsdiq edilməli və uyğun ekspert rəyini almalıdır. Bu biznes
strukturunun öz insan resurslarının, o cümlədən onun fəaliyyəti, məhsul və xidmətləri ilə əlaqəsi
olan biznes ortaqları və digər tərəfl ərin gözləntiləri qarşısında şərtlər qoymalıdır. Bu öhdəlik
həmçinin ictimaiyyətə açıq olmalı, daxilə və xaricə ötürülməli, o cümlədən uyğun siyasət və pros-
edurlara daxil edilməlidir. Bununla yanaşı, bu cür öhdəlik biznes strukturlarının insan hüquqlarını
dəstəkləməsi öhdəliyi ilə bağlı bəyanatını da özündə əks etdirə bilər.
Mənfi nəticələrin aradan qaldırılması – həm insan hüquqlarına mənfi təsirlərin aradan
qaldırılması, həm də mənfi təsirlər ilə mübarizə apara biləcək və ya mənfi təsirləri müsbət edəcək
əhatəli yekun nəticələrin təmin edilməsi proseslərini əhatə edir. Əgər biznes strukturları müəyyən
edərlərsə ki, onların fəaliyyəti insan hüquqlarına mənfi təsir edir və ya bu prosesə töhfə verir, həmin
biznes strukturları qanunvericilik ilə müəyyən edilmiş proses vasitəsilə həmin mənfi halların aradan
qaldırılmasını təmin etməli və ya bunun üçün əməkdaşlıq göstərməli, o cümlədən səmərəli işlək
vəziyyətdə olan şikayətlərin ünvanlandırılması mexanizmlərini və ya münasib olduqda məhkəmə
vasitəsilə həll mexanizmlərini təmin etməlidir. İşlək səviyyəli mexanizmlər qız və oğlanlar, onların
ailələri və onların maraqlarını təmsil edən tərəfl ər üçün müyəssər olmalıdır və Biznes Fəaliyyətləri
və İnsan Hüquqları üzrə Rəhbər Prinsiplər sənədinin 31 saylı prinsipində müəyyən edilmiş qeyri-
məhkəmə üsullu şikayətlərin həlli mexanizmləri ilə bağlı eff ektivlik meyarlarına cavab verməlidir.
həyatda qalıb yaşamaq və inkişaf etmək – Uşaq Hüquqları Konvensiyasının dörd əsas
prinsipindən biri olub, uşaqlıq dövrü üçün münasib şərtlərin mövcud olmasını təsdiq edir. Sosial
təhlükəsizlik, sağlamlıq, adekvat qidalanma, həyat səviyyəsinin olması, sağlam və təhlükəsiz ətraf
mühit, təhsil, asudə vaxtının olması və oyun oynama kimi hüquqlar hər bir uşağın sağlam inkişafının
təmin edilməsi üçün şərait yaradır. Bununla yanaşı, uşaqların zorakılıq və istismardan qorunması da
onların yaşaması və inkişafı üçün həyati önəm daşıyır.
dəyər zənciri – biznes strukturlarının dəyər zənciri yatırılan sərmayələri onlara dəyər əlavə
etməklə nəticəyə çevirən fəaliyyətləri əhatə edir. Buna şirkətin birbaşa və ya dolayı yolla biznes
münasibətinin olduğu müəssisələr daxildir ki, bunlar da ya a) həmən şirkətin öz məhsulları və
xidmətlərinə töhfə verən məhsul və xidmətlərlə təmin edir, ya da b) həmin şirkətin məhsul və
xidmətlərini qəbul edir.
gənc çalışan – işləmək üçün minimum qanuni yaş həddini keçmiş və müəyyən bir iqtisadi
fəaliyyətlə məşğul olan uşağa deyilir. Bu elə bir yaş qrupudur ki, bu zaman iş və çalışma şərtləri
təhlükəli sayılarsa, o zaman bu uşaq əməyi kimi tərif edilir.
10 ❘ Uşaq Hüquqları və Biznes Prinsipləri
“Biz problemlərin yaranma səbəbi deyilik; biz həmin problemlərin həll edilməsi
üçün lazım olan resurslarıq. Biz məsrəf deyilik; biz yatırılan sərmayələrik.
Biz sadəcə gənc insanlar deyilik; biz həm də bu dünyanın insanları və
vətəndaşlarıyıq.”
‘Bizə uyğun dünya’, Uşaqların Forumundan İsmarış, 5-7 may 2012-ci il, BMT-nin Uşaqlara həsr olunmuş Xüsusi Sessiyasından.
Faktlarla uşaqlar
•
Dünyada 18 yaşına çatmamış 2.2 milyard uşaq yaşayır – bu isə təqribən dünya
əhalisinin üçdə birini təşkil edir.
•
10-19 yaş arasında olan yeniyetmələr ümumi əhalinin 18 faizini təmsil edir.
•
1 milyard uşaq həyatda qalıb yaşamaq və inkişaf etmək üçün zəruri olan bir və ya
daha çox xidmətdən məhrumdur.
• dünyada 15 yaşına çatmamış 2 milyon uşaq İİV ilə yaşayır.
• 215 milyon uşaq, uşaq əməyi ilə məşğul olur.
• 101 milyon uşaq ibtidai məktəbə getmir.
• 51 milyon uşaq doğum zamanı qeydiyyata alınmır.
Uşaqlarla bağlı daha çox statistika üçün baxın: http://www.childinfo.org/index.html
©
U
N
IC
E
F
/NYH
Q
2
0
0
9-
1
4
8
1
/H
O
L
T
11 ❘ Uşaq Hüquqları və Biznes Prinsipləri
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
BÜTÜN
BİZNES
STRUKTURLAR
Uşaqların hüquqlarına hörmətlə yanaşma
məsuliyyətlərini yerinə yetirməli və uşaqların insan
hüquqlarını dəstəkləməyə çalışmalı
Bütün işgüzar fəaliyyətləri və münasibətlərində də
olmaqla, uşaq əməyinin aradan qaldırılmasına
töhfə verməli
Gənc çalışanlar, valideynlər və qayğı
göstərən digər şəxsləri layiqli işlə təmin etməli
Bütün işgüzar fəaliyyətləri və müəssisələrində
uşaqların müdafi əsi və təhlükəsizliyini təmin
etməli
Məhsul və xidmətlərin təhlükəsiz olduğundan
əmin olmalı və onların vasitəsilə uşaq hüquqlarına
dəstək verməyə çalışmalı
Uşaq hüquqlarını dəstəkləyən marketinq və
reklam vasitələrindən istifadə etməli
Ətraf mühitlə bağlı, o cümlədən
torpaqların
alınması və istifadəsi zamanı uşaq hüquqlarına
hörmətlə yanaşmalı və onları dəstəkləməli
Təhlükəsizlik tədbirlərinin təşkili zamanı
uşaq hüquqlarına hörmətlə yanaşmalı və onları
dəstəkləməli
Fövqəladə halların təsirinə məruz qalan
uşaqların müdafi əsinə yardım etməli
Uşaqların hüquqlarının müdafi əsi və yerinə
yetirilməsi üçün icma və hökumət səylərini
dəstəkləməlidir.