Drogi I bezdroża współczesnego wychowania w Polsce. Rzecz o fundamentalnym wyborze pomiędzy realizmem a idealizmem w tworzeniu adekwatnej koncepcji wychowani The roads and roadless tracts of contemporary upbringing in Poland



Yüklə 107,84 Kb.
səhifə1/4
tarix06.05.2018
ölçüsü107,84 Kb.
#42555
  1   2   3   4

ks. Mariusz Sztaba
Drogi i bezdroża współczesnego wychowania w Polsce. Rzecz o fundamentalnym wyborze pomiędzy realizmem a idealizmem w tworzeniu adekwatnej koncepcji wychowania1.

The roads and roadless tracts of contemporary upbringing in Poland. The issue of fundamental choice between realism and idealism in creating an appropriate concept of upbringing.
Nie zrozumiemy do końca sytuacji wychowania dziś, jego dróg i bezdroży, jeśli nie odwołamy się do filozofii, pamiętając o jej związkach z pedagogiką, wpisanych na trwałe w horyzonty myśli europejskiej. Od początku filozoficznego myślenia widoczne są dwie przeciwstawne tradycje filozoficzne: realizm i idealizm. Mają one odmienną ontologię, epistemologię, antropologię i aksjologię, które stanowią założenia (fundament) konkretnej pedagogiki, kierunku pedagogicznego czy też koncepcji wychowania. W niniejszym artykule przyglądamy się realizmowi i idealizmowi w kontekście ich wpływu na wychowanie, zaznaczając jednocześnie wynikające z tego konsekwencje. Poczyniona w artykule analiza pozwala stwierdzić, że prawdziwa droga wychowania związana jest z realizmem, zaś idealizm sprowadza wychowanie, jak i samą pedagogikę, na bezdroża.

Słowa klucze: wychowanie, filozofia, przyczyny, realizm, idealizm, ontologia, epistemologia, antropologia, aksjologia.
We do not understand fully the situation of upbringing, its roads and roadless tracts, unless we invoke to the philosophy, remembering about its relations with pedagogy placed permanently in the horizons of the European thoughts. Since the beginning of philosophical thinking, there are noticeable two opposing philosophical traditions: realism and idealism. They have different ontology, epistemology, anthropology and axiology which determine the principles (the basis) of the specific pedagogy, the trend of pedagogy or the concept of upbringing. In the following article, we examine realism and idealism in the context of their influence on upbringing, indicating at the same time the consequences arising from it. The analysis, which has been conducted in the article, let us state that the true way of upbringing is connected with realism whereas idealism leads upbringing, as well as the pedagogy itself, astray.

The key words: upbringing, philosophy, causes, realism, idealism, ontology, epistemology, anthropology, axiology.
Mimo tego, że w wielu dokumentach agend ONZ (np. UNESCO) oraz w innych ważnych wypowiedziach wychowanie uznaje się za „ukryty skarb ludzkości” (J. Delors), a człowieka wykształconego za „pierwsze i podstawowe zjawisko kulturalne”2, to wśród współczesnych propozycji pedagogicznych nie brakuje takich, które w ogóle negują zasadność wychowania (np. antypedagogika)3. Pomijając te absurdalne i społecznie szkodliwe tendencje we współczesnej pedagogice, można także zauważyć kryzys wychowania4 przejawiający się w tym, że we współczesnej edukacji dochodzi do zdecydowanego przesunięcia akcentu z wychowania na kształcenie. Przy czym i samo kształcenie pod wpływem „lawiny” reform, często mało przemyślanych, pozostawia wiele do życzenia. Dzisiaj liczy się tylko człowiek wykształcony, zaś wychowanie wielu pojmuje jako sprawę drugorzędną i prywatną. I tu tkwi podstawowy błąd współczesnej edukacji. Człowiek wykształcony, a nie wychowany, może być niebezpieczny zarówno dla siebie, jak i dla innych, co potwierdza historia i najnowsze wydarzenia5.

Kryzys współczesnego wychowania przejawia się jeszcze w inny sposób. Już w początkach XX wieku badacze myśli pedagogicznej, tacy chociażby jak Bogdan Nawroczyński, czy też Ludwik Chmaj, wskazywali na to, że współczesna im myśl wychowawcza i wychowanie nie są systemem zbudowanym według jednej myśli przewodniej, ale pełno w nich zamętu i kontrastów. Często są sprzeczne w swoich przesłankach teoretycznych w stawianiu celów i zadań. To wszystko powoduje chaos, który grozi pracy wychowawczej rozprzężeniem i zagubieniem właściwego sensu wychowania6.

Po 1989 roku opisywana sytuacja nie poprawiła się, ale w kontekście pluralizmu, tolerancji i demokracji7, spotęgował się ów zamęt i kontrasty, sprawiając, że współczesna myśl pedagogiczna, a w niej propozycje wychowania, przypominają biblijną „wieżę Babel”8.

Powstają zasadnicze pytania: dlaczego wieloraki kryzys dotyka wychowania? Dlaczego neguje się jego zasadność? Dlaczego dziś „eksperymentuje się” (manipuluje się) z wychowaniem, tzn. tak naprawdę z żywym organizmem, jakim są wychowawcy i wychowankowie? Dokąd zmierza owa sytuacja i co się stanie ze współczesną wychowawczą „wieżą Babel”?

Oczywiście możemy zaraz wskazywać przyczyny tego stanu rzeczy, np.: pluralizm, wieloparadygmatyczność pedagogiki, postmodernizm jako swoisty „paradygmat” dla współczesnej kultury rozumianej w sensie klasycznym (jej działami są: nauka, sztuka, etyka i religii)9, brak samokrytyki uczonych/badaczy i ich troski o epistemologiczne, metodologiczne, aksjologiczno-etyczne podstawy tworzenia wiedzy pedagogicznej10 itd. Potrzeba jednak rozróżniać przyczyny od źródeł danych zjawisk.

1. W poszukiwaniu arché współczesnych koncepcji wychowania


Nie zrozumiemy do końca sytuacji wychowania dziś, jego dróg i bezdroży, jeśli nie odwołamy się do filozofii, pamiętając o wzajemnych związkach pedagogiki i filozofii wpisanych na trwałe w scenę i horyzonty myśli europejskiej. Nie jest bowiem możliwe rozumienie pedagogiki i myśli pedagogicznej bez ich odniesień do metapedagogicznych założeń, szczególnie w obszarze filozofii rozumianej jako najbardziej pierwotna refleksja nad rzeczywistością, tzn. tym, co jest. Filozofia każdorazowo stawiając pytanie: dlaczego jest to, co jest?, wciąż na nowo poszerza obszar zainteresowań badawczych o nowe rodzaje rzeczywistości11. Oczywiście mowa jest tutaj o filozofii realistycznej, która dąży do uniesprzeczniającego wyjaśniania świata realnie istniejącego, poprzez poznawanie go, odwołując się do poznania sprawdzalnego przez rzeczywistość dostępną każdemu w sensownym poznaniu.

Filozofia, szczególnie metafizyka, już od czasów starożytnych ukierunkowywała poznanie naukowe na rozpoznawanie i ukazywanie przyczyn. Arystoteles w Metafizyce wymieniał i omawiał cztery przyczyny uzasadniające rzeczywistość: formalną, materialną, sprawcza i celową. Każda z nich dotyczy innego aspektu poznawczego. I tak przyczyna formalna szuka odpowiedzi na pytanie: co to jest?, natomiast materialna: z czego to jest? Z kolei wyjaśniając przyczynę sprawczą odpowiadamy na pytanie: kto powołał do istnienia? W odniesieniu zaś do przyczyny celowej pytanie brzmi: po co to jest?12.

Analizując sytuację wychowania dziś, zdajemy sobie sprawę z tzw. metapedagogicznych założeń pedagogiki i poszczególnych kierunków wychowania13. Podstawową iluzją, której ulega jeszcze cześć pedagogów, jest myślenie o edukacji/pedagogice/wychowaniu jako rzeczywistości względnie autonomicznej, niezależnej! Gerard Gutek w książce Filozoficzne i ideologiczne podstawy edukacji bardzo rzeczowo wykazał i zobrazował wpływ najważniejszych systemów filozoficznych (idealizm, realizm, naturalizm, pragmatyzm, egzystencjalizm, filozofia analityczna) oraz wybranych systemów ideologicznych (nacjonalizm, etnonacjonalizm; liberalizm, konserwatyzm, utopizm, marksizm, faszyzm, socjalizm) na kształt myśli i praktyki edukacyjnej14. Również reakcje na te systemy w postaci teorii (koncepcji) edukacyjnych wyprowadzone z innych systemów poznawczych lub myślowych oraz wywodzące się z praktyki, oddziaływują na pedagogikę i wychowanie15.

Te wszystkie systemy filozoficzne oraz ideologiczne, a także współczesne teorie edukacyjne, powinny być brane pod uwagę przy analizie współczesnych koncepcji wychowania. One jawią się jako różnorakie przyczyny konkretnego stanu rzeczy hic et nunc w pedagogice i w wychowaniu. Niejednokrotnie jednak analizując dziś sytuację wychowania, pytamy się tylko o jedną z przyczyn, nie dostrzegając innych. Dla metafizyki pytanie o przyczynę to jednak nie koniec dociekania naukowego. Ona nie tylko pyta się o różnorakie przyczyny, ale poszukuje arché, które rozumie się jako prazasadę, czyli rzeczywistość pierwszą i ostateczną, praprzyczynę zrozumiałości danego zjawiska16.

Znając już wielorakie i organiczne powiązania pedagogiki z filozofią, pytamy się obecnie o arché współczesnych koncepcji wychowania. Wydaje się, że adekwatną odpowiedź uzyskamy wtedy, kiedy naszą uwagę zwrócimy na początek kształtowania się filozofii, a wraz z nią dwóch wielkich tradycji filozoficznych: realizmu i idealizmu. Tradycje to konkurują ze sobą do dziś, mając odmienny wpływ na ontologię, epistemologię, metodologię, antropologię i aksjologię danej pedagogiki, czy też pedagogii. Tradycje te są wewnętrznie zróżnicowane, szczególnie widoczne to jest w przypadku idealizmu17. Dlatego niniejszy artykuł nie rości sobie prawa do całościowego zaprezentowania wpływu idealizmu i realizmu na wychowanie, ale stara się wskazać na główne przejawy tego wpływu i jego konsekwencje. Wydaje się też ważną uwaga w tym momencie, podkreślająca fakt, że tym, co stanowi kryterium wyodrębnienia tych dwóch tradycji i tworzonych w ich nurcie systemów filozoficznych i pedagogicznych (wraz z konkretnymi koncepcjami wychowania) jest ontologia i epistemologia. One z kolei rzutują na rozumienie antropologii, aksjologii oraz metodologii18. Wobec tego faktu, w analizie i w prezentacji wpływu idealizmu i realizmu na wychowanie, szczególną uwagę skupię na epistemologii i ontologii omawianych tradycji filozoficznych.

2. Idealizm a pedagogika i koncepcje wychowania

Idealizm (łac. idealis – związany z ideą) to stanowisko według którego przedmiotem filozofii i tworzywem jej myślenia systemowego są idee. Jak już zaznaczyłem wcześniej idealizm jest nurtem wewnętrznie zróżnicowanym, bowiem wyrasta z pnia tzw. filozofii krytycznej rozpiętej pomiędzy dwoma przeciwstawnymi nurtami: racjonalizmem (empiryzm, nominalizm, konceptualizm, konwencjonalizm, relatywizm) a irracjonalizmem (intuicjonizm, woluntaryzm, emotywizm, fideizm, natywizm, common sense itd.)19. Pierwszy nurt bardzo wyraźnie urzeczywistniał się w tzw. modernizmie, którego prekursorami byli Platon, J.G. Fichte, G.F.W. Hegel, A. Comte i K. Marks. Drugi zaś nurt „wcielił się” obecny dziś postmodernizm, którego prekursorami byli J. J. Rousseau, F. Nietszche, J. Lock oraz I. Kant20.



Idealistyczna ontologia. Tym, co naprawdę istnieje są idee poznawcze, będące danymi pierwotnymi. Otaczający świat to dane pozorne. Idee poznawcze „będące syntezą doświadczenia źródłowego z odpowiadającym mu archaicznym przedmiotem, są dla filozofii idealistycznej archimedesowym punktem oparcia i składają się na treść (tworzywo) jej myślenia systemowego”21. Takie rozumienie ontologii ma bezpośredni przekład na epistemologię.

Epistemologia w idealizmie. Zdaniem filozofów krytycznych, kluczowym problemem filozofii jest wiarygodność ludzkiego poznania, czyli jego roszczenia do prawdziwości. Idealiści ostrze swojej krytyki kierują ku poznaniu spontanicznemu oraz zmysłowo-intelektualnemu, a głównie przeciwko ich realizmowi, którego przedrefleksyjnym wyrazem jest afirmacja istnienia i celowości zastanego świata osób i rzeczy. Podważają oni nie tylko rezultaty poznania spontanicznego, odmawiając rozumowi udziału w doświadczeniu źródłowym (przypisując jego działalności względność i umowność), ale także istnienie świata suponowanego przez poznanie zmysłowo-intelektualne. W tej sytuacji, idealiści na różny sposób starają się wykazać, że „istnieje przejście od idei poznawczych do tezy egzystencjalnej dotyczącej sposobu istnienia świata oraz zasad jego integralności”22. W tym celu posługują się łącznie, bądź rozłącznie metodami noetyczno-eidetycznymi, spekulatywno-konstrukcyjnymi i medytacyjno-ekspresyjnymi23.

Idealizm odmawiając ludzkiemu poznaniu roszczenia do prawdziwości, owocował na przestrzeni wieków różnymi „dewiacjami umysłowymi” odnośnie prawdy, takimi jak: „sceptycyzm – prawda jest nierozstrzygalna; agnostycyzm – nie można wykazać, że prawda jest rozstrzygalna; relatywizm – prawda jest stopniowalna, zmienna i zależy od tego, kto i w jakich okolicznościach ja głosi; irracjonalizm – nie rozum, lecz inna władza (wola, pozaracjonalna intuicja, uczucie) są miarodajnym źródłem wiedzy o świecie”24. Postawy te są wewnętrznie sprzeczne, niezgodne z naturalnym doświadczeniem i jako wyraz nihilizmu teoretycznego prowadzą do nihilizmu praktycznego25. Bowiem podważanie zdolności rozumu do odkrycia prawdy ontycznej (prawdy samego bytu) będącej cechą bytu, neguje też istnienie prawdy jako takiej, gdyż w ludzkim poznaniu prawda logiczna (epistemologiczna), będąca cechą naszego poznania, spotyka się z prawdą ontyczną26.



Nie wchodząc w dalsze dywagacje i niuanse dotyczące epistemologii w idealizmie, należy podkreślić fakt, że w tej tradycji ważniejsze od poznania jest myślenie (wymyślanie?), czyli różne rozumowe operacje dokonywane na uprzednio już ujętych obrazach – znakach rzeczy, będących reprezentacją wyobraźniową i pojęciową, co pociąga za sobą pełną subiektywizację wyjaśnień i interpretacji filozoficznych i pedagogicznych27. Inaczej mówiąc, idealizm nie ufając naturalnemu doświadczeniu i poznaniu zmysłowo-intelektualnemu, odrywa poznanie od realnego świata, zamieniając poznanie na myślenie, będące czynnością niepoznawczą, która operuje ideami, konstruując z nich rozmaite wizje człowieka, świata i społeczności28. W idealizmie pojmowanie świata dokonuje się na drodze spekulacji, czyli metody dedukcyjnej. Wysiłek poznawczy nie jest skierowany na analizę rzeczywistości, tylko na analizę pojęć i sposobów ich wytwarzania. W takich analizach człowiek kreuje rzeczywistość w wykreowanych ideach-pojęciach. Wiedza o człowieku i świecie przybiera charakter aprioryczny.

Rola języka w idealizmie. Skoro w idealizmie ważniejsze jest myślenie niż poznawanie, to ważną funkcję w myśleniu (wymyślaniu) i kreowaniu świata ma język. Idealiści, szczególnie działający w nurcie irracjonalnym, odwołując się do myśli Ludwika Wittgensteina twierdzą, że struktura języka tworzy rzeczywistość. Dlatego sami tworzą specyficzny język, aby konstruować językowo/dyskursywnie rzeczywistość indywidualną i społeczną, a wiec także edukacyjną. Stanisław Podobiński zauważa, że uderzającym mechanizmem tworzenia pojęć i kategorii postmodernistycznych jest ich „silny stopień zmetaforyzowania”29. Metaforyzacja przebiega na wielu poziomach języka. Terminy pochodzą z zakresu szeroko rozumianego sacrum i z zakresu mistycyzmu. Sfera subiektywności ujęta w sposób metaforyzowany ma być nadzieją na lepszy świat. Postmoderniści dokonują neosemantyzacji, tzn. przydawania nowych znaczeń starym terminom30. W języku unika się technicyzmów, tzn. „terminów tzw. twardych”, o jasnych, wyostrzonych granicach semantycznych. Postmodernizm „posługuje się quasi-terminami jako migotliwym słownictwem, jeszcze nie doprecyzowanym, słownictwem o nie wyostrzonych krawędziach znaczeniowych, słownictwem, któremu wielokroć przydatna byłaby «brzytwa Ockhama». Użytkownicy tegoż słownictwa jednakowoż, jakby tego nie chcą czynić, posługują się tym słownictwem w obrębie poszczególnych «szkół» - trochę dowolnie, niekiedy z dezynwolturą”31.

Idealistyczna antropologia i aksjologia. W idealizmie nie poznajemy świata i prawdy o nim, ale ją tworzymy (kreujemy)32. Kreując świat według subiektywnych odczuć i idei, filozofowie i pedagodzy działający w nurcie idealizmu, kreują także w sposób subiektywny obraz człowieka, kultury, a w niej wychowania. To prowadzi w dziedzinie antropologii do tzw. „błędu antropologicznego”33, który wyraża się jednostronnym oraz fragmentarycznym odczytywaniem wieloaspektowej natury człowieka, co w konsekwencji prowadzi do redukcyjnych koncepcji człowieka34.

Ontologia i epistemologia w idealizmie rzutują nie tylko na antropologię, ale także na aksjologię, etykę i metodologię. W idealizmie kreuje się wciąż na nowo różne wartości. Są one intelektualnymi kompozycjami danego „twórcy”. Na bazie takiej subiektywnej i relatywnej aksjologii oraz antropologii, „buduje się” idealistyczną pedagogikę, która bardziej skoncentrowana jest na własnych ideach, modelach, niż na konkretnym człowieku, z jego różnymi uwarunkowaniami. Taka pedagogika i wyrastające z niej koncepcje wychowania bliższe są ideologiom i światopoglądom, niż greckiej paidei, tzn. wychowaniu w człowieku jego właściwego charakteru, prawdziwego człowieczeństwa, w oparciu o realną naturę35.



Idealistyczna wizja życia spolecznego i edukacji. Filozofowie i pedagodzy działający w nurcie idealizmu nie poznają rzeczywistości, ale myślą o niej. Ich wiedza na temat świata i człowieka ma charakter aprioryczny. Oczywiście idealizm jest rozpiętej pomiędzy dwoma przeciwstawnymi nurtami: racjonalizmem i irracjonalizmem. Oba nurty idealizmu wywarły wielki wpływ na wychowanie i wizję życia społecznego w jego rożnych obszarach: politycznym, kulturalnym, gospodarczym i międzynarodowym. Idealizm bowiem posługując się spekulacją i dedukcją, sprzyja powstawaniu utopii, gdzie idee myślowe stanowią punkt wyjścia i tworzywo w budowie szczęśliwego społeczeństwa, a w nim kultury wraz z edukacją36. Nie wchodząc znowu w szczegóły tego zagadnienia, należy jednak zauważyć i podkreślić fakt, że modernizm inspirowany racjonalnym idealizmem, zaowocował w historii takimi utopiami społecznymi jak: komunizm, faszyzm, narodowy socjalizm (nazizm, narodowy komunizm, hitleryzm)37. Z kolei postmodernizm, (polegający na programowym odejściu w myśleniu i działaniu od modernizmu) inspirowany irracjonalnym idealizmem, lansuje obecnie utopie życia spolecznego w postaci: liberalizmu, neoliberalizmu, anarchizmu i wciąż trudno uchwytnego globalizmu38.

Postmodernizm zakorzeniony w irracjonalnym idealizmie nie tylko wdraża w obecną rzeczywistość utopijne wizje życia społecznego, ale także irracjonalne, a poprzez to utopijne koncepcje pedagogiki i wychowania. Postmodernizm ma swój edukacyjny paradygmat, a w nim nowe myślenie o wychowaniu i kształceniu. Edukacja w ponowoczesności opowiada się za absolutyzacją indywidualizmu, jednostkowej tożsamości, wolności, za prawdą relatywną i pragmatyczną. Szkoła, o ile ma jeszcze prawo istnieć, powinna być dopasowana do pragnień i życzeń dziecka. W szkole ma być pełna tolerancja: religijna, światopoglądowa, kulturowa i odnośnie orientacji seksualnych. W postmodernizmie pedagogika przyjmuje postać postpedagogiki lub antypedagogiki. Wychowanie zaś, o ile jeszcze ma mieć rację bytu, rozumiane jest jako towarzyszenie dziecku, które z natury jest dobre i powinno rozwijać się w zgodzie z naturą i własnymi popędami i zachciankami39. Dziecko ma tylko prawa. Jedyną zasadą funkcjonującą w postmodernistycznej pedagogice i wychowaniu jest brak ogólnie obowiązujących zasad40.



Błędy idealizmu a wychowanie. Do kluczowych błędów idealizmu, które poprzez powiązanie pedagogiki z filozofią mają wielki wpływ na wiedzą pedagogiczną i koncepcje wychowania można zaliczyć: a) rozbicie genetycznej jedności zmysłów i rozumu w ich funkcjach poznawczych; b) przypisywanie funkcji poznawczych czynnościom i przeżyciom niepoznawczym (emocjom, językowi itd.); c) operowanie pozaracjonalnymi kryteriami oceny poznawania41. Takie podejście do ludzkiego poznania sprawia, że pedagogika „działająca” w nurcie idealizmu irracjonalnego jest asystemowa i antymetodologiczna, co sprawia również, że wychowanie zamiast być celowym, świadomym i planowym działaniem staje się „radosną twórczością” w oparciu o odczucia twórcy danej koncepcji42. Przykładem irracjonalnego idealizmu w wychowaniu jest zagadnienie praw dziecka w antypedagogice, doprowadzone do absurdu43.

Idealizm poprzez swój subiektywizm i relatywizm w podejściu do człowieka i świata, sprzyja tworzeniu „bezkrytycznego pluralizmu” różnych pedagogii i koncepcji wychowania, co w końcu może prowadzić do „kryzysu sensu”, a w dalszej konsekwencji do nihilizmu. W związku z powyższą uwagą, Jan Paweł II apelując w Encyklice Fides et ratio o „odwagę rozumu” w poznawaniu świata i odkrywaniu prawdy o nim, napisze, że „w tym gąszczu informacji i faktów, wśród których żyjemy i które zdają się stanowić sama treść życia, wielu zastanawia się, czy ma jeszcze sens samo pytanie o sens. Wielość teorii, które prześcigają się w próbach rozwiązania tego problemu, a także rożne wersje i interpretacje świata i ludzkiego życia pogłębiają tylko tę zasadnicza wątpliwość, która łatwo może stać się źródłem sceptycyzmu i obojętności albo tez rożnych form nihilizmu”44.

Podsumowując dotychczasowe analizy, możemy stwierdzić, że pedagogika idealistyczna bazując na niewłaściwej ontologii i epistemologii (ucieczka od prawdy w stronę relatywizmu, scepytcyzmu, agnostycyzmu i konwencjonalizmu) oraz antropologii („błąd antropologiczny” spowodowany materializmem, naturalizmem, spirytualizmem, pragmatyzmem itd.) i relatywnej aksjologii (ucieczka od dobra w stronę indywidualizmu i woluntaryzmu) generuje irracjonalne koncepcje wychowania. Dla pedagogiki idealistycznej celem staje się realizowanie jakiegoś poglądu, czegoś pomyślanego, niejednokrotnie nieprzystającego do rzeczywistości45. Więcej, pedagogika, kierunki pedagogiczne i koncepcje wychowania „zbudowane” na idealizmie, poprzez utratę kontaktu z rzeczywistością i pluralizm różnorakich propozycji (nie jest on wyrazem erudycji, ale zagubienia i szukania „po omacku”) zagubiły swoją tożsamość i sens bytu, same podważając sens swojego dalszego istnienia. Dlatego tzw. pedagogika krytyczna głosi, że nie ma już w świecie ponowoczesnym miejsca na pedagogikę, tylko pedagogię46. Zaś czarna pedagogika i antypedagogika podważają już nie tylko słuszność istnienia pedagogiki, ale każdego wychowania (pedagogii), bowiem „kto wychowuje dzieci, ten ich nie wychowuje”47. To prawda, że antypedagogika na chwilę „chwyciła” kontakt z rzeczywistością i odkrywając swoje „samobójcze tendencje” przybrała inna nazwę - postpedagogika i zamiast mówić o antywychowaniu, zaprasza teraz do krainy Amication48.

Historia pokazuje, że idelizm generował systemy myślowe będące pseudofilozofiami. Aby uchronić pedagogikę i wypracowywane w niej koncepcje wychowania od iluzji i utopii, należy skierować się w stronę realizmu49.



Yüklə 107,84 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə