Dünya əDƏBİyyati klassiKLƏRİ
Yüklə 6,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
nuzun bacısı vardır. May yasəməni kimi təravətli olan bu gözəlləri, bu zərif, utancaq, incə, şux, füsunkar insanları nə gözləyir. Dilənçilik, fahişəlik, polis idarəsi, Sen-Lazar xəstəxanası! Onların aqibəti budur! Hə, deməli, siz özünüzü ölümə vermisiniz? Siz daha bu dünyada yoxsunuz?! Çox gözəl, buna daha nə söz ola bilər! Siz xalqı kral hakimiyyətindən xilas etmək istəyirsiniz, amma qızlarınızı polis idarəsinə atırsınız. Ağla gəlin, dostlar, belə şey olmaz, mərhəmətli olun! Zavallı, yazıq qadınlar, ah, biz onlar haqqında nə az düşünürük! Biz ona arxayınıq ki, qadınlar bizim kimi oxumuş deyillər, onlara oxuyub-yazmağa, düşünməyə mane olurlar, siyasətlə məşğul olmağı qadağan edirlər; lakin siz onlara bu axşam gedib meyit damında sizin meyitinizi tapmağı qadağan edə bilərsinizmi? Qulaq asın; kimin ki ailəsi var, qoy inad eləməsin, bizim əlimizi sıxıb getsin, biz sizsiz də bu işin öhdəsindən gələrik. Mən bir şeyi çox gözəl başa düşürəm: buradan getmək üçün mərdlik lazımdır; bu, çətin işdir. Ancaq bu, nə qədər çətin olsa da, xeyri bir o qədər böyükdür. Siz deyirsiniz: mənim əlimdə tüfəngim var, mən barrikadayam, nə olur-olsun, mən burada qalacağam. Bu “nə olur-olsun” sözü, bəlkə də, qızğın hisslə söylənmişdir? Dostlar, sabahla gün olacaq; siz sabaha kimi yaşamayacaqsınız, amma sizin ailəniz yaşayacaq, indi görün siz onları necə əzaba salacaqsınız! Siz yanaqları alma kimi qırmızı sağ- lam bir uşaq təsəvvür edin: O, dil-dil ötür, civildəyir, yorulmadan danışır, gülür, öpəndə ondan xoş bir iy gəlir. Bilirsinizmi, o, başsız qalanda nə hala düşür? Mən lap xırdaca, bax, bu boyda bir uşaq gördüm. Onun atası ölmüşdü. Yoxsul adamların ona yazığı gəlmişdi, onu aparıb öz yanlarında saxlayırdılar, onlann heç özlərinə çörək çatmırdı, üşaq həmişə ac idi. Qış girmişdi, üşaq ağlamırdı. O, həmişə sobanın ətrafında hərlənirdi, sobada heç od olmurdu; sobanın bacası sarı gillə suvanmışdı, üşaq xırdaca barmaqları ilə gildən qoparıb yeyirdi. Onun döşü xırıldayırdı, üzü solğundu, qıçları zəifdi, qarnı köpmüşdü. O heç danışmırdı, suala cavab vermirdi. O öldü. Onu ölməyə Neker xəstəxanasına gətirdilər, mən onu orada gördüm. Orada bir intern kimi həkimlik təcrübəsi keçirdim. Bəli, sizin içinizdə ata olan varsa, o, böyük və qüvvətli əli ilə uşağının xırdaca əlindən tutub bazar günləri gəzməyə çıxmağı xoşlayırsa, bu, ona fərəh verirsə, qoy o, bu ölən uşağın onun uşağı olduğunu təsəvvür etsin. O bədbəxt tifil indi də mənim yadımdadır, onun təşrih stolu 23
downloaded from KitabYurdu.org DÜNYA ƏDƏBİYYATI KLASSİKLƏRİ
üstünə qoyulan balaca bədəni indi də gözümün qabağındadır, onun qabırğalan dəri altından, qəbiristanlıqda ot basmış xırdaca qəbir kimi çıxmışdı. Onun mədəsindən bir qırıq palçıq tapdılar, dişləri arasında kül vardı. Gəlin biz öz qəlbimizə baxaq, vicdanımızdan soruşaq, görək o, nə məsləhət görür. Statistika göstərir ki, yetim qalan uşaq- ların əlli beş faizi ölür. Bir də deyirəm: söhbət qadınlardan, analardan, qızlardan gedir, xırda uşaqlardan gedir! Elə bilməyin ki, söhbət sizdən gedir! Biz bilirik, siz kimsiniz, sizin igid olduğunuzu bilirik, buna söz ola bilməz! Biz çox gözəl bilirik ki, siz bu böyük iş üçün fərəhlə, iftixarla öz canınızdan keçməyə hazırsınız! Biz bilirik ki, bu işin xeyri üçün siz şərəfli ölməyi lazım bilirsiniz! Biz bilirik ki, sizin hər biriniz bu işin qalibiyyətlə nəticələnməsində öz vəzifəsini yüksək tutur! Bu çox gözəl, uğur olsun! Ancaq siz bu dünyada tək deyilsiniz, başqa adamlar da var ki, siz onların halını nəzərə almalısınız. Xudbin olmayın. Hamı qaşqabağını salladı. Belə təntənəli anda insan qəlbində nə qəribə ziddiyyətlər əmələ gəlir! Bu sözləri söyləyən Kombefer heç də yetim deyildi. O, başqa anaları düşünürdü, öz anasını yaddan çıxarmışdı. O, ölümə gedirdi. “Xudbin” elə onun özü idi. Aclıq və qızdırma Mariusu əldən salmışdı, o, bir-birinin ardınca bütün ümidlərini itirmiş, bütün fəlakətlərin ən dəhşətlisi olan ruh düş- künlüyünə məruz qalmışdı, coşqun həyəcanlar qəlbini parçalamışdı, O, son günlərinin yaxınlaşdığını hiss edirdi - bunun da nəticəsində get-gedə qəribə bir vəziyyətə düşürdü: daha artıq keyləşirdi; bu hal könüllü ölməyin mənhus dəqiqələrindən əvvəl meydana gəlir. Fizioloq onun varlığında adamın öz daxili aləmi ilə daha artıq məşğul olmasını, elm tərəfindən öyrənilən və təsnif edilən bu xəstə halın get-gedə artan əlamətlərini tədqiq edə bilər: ehtiras kef və nəşə- yə aid olan kimi, bu hal da iztiraba aiddir, ümidsizliyin də özünəməx- sus vəcdlə dolu dəqiqələri var. Marius belə bir hal keçirirdi. Ona elə gəlirdi ki, o, baş verən bütün hadisələrin xaricindədir; o, hər şeyi, sanki, uzaqdan görürdü, hadisələr onun təsəvvüründə bütünlüklə canlanırdı, o, hadisələrin təfərrüatını seçmirdi - biz bunu əvvəl də demişdik. Sanki, insanlarla onun arasında odlu bir pərdə vardı, adamlar bu pərdənin o üzündə hərəkət edirdilər, səslər, elə bil ki, quyu dibindən gəlirdi. 24 downloaded from KitabYurdu.org Lakin Kombeferin nitqi hamını mütəəssir elədi. Bu vəziyyətdə kəskin və əzabverici bir şey vardı, bu, Mariusun qəlbinə nüfuz etdi, onu düşdüyü unutqanlıqdan ayıltdı. Onun ancaq bir fikri vardı, o da ölməkdi, buna görə də heç bir şeyin onu bu fikirdən yayındırmasını istəmirdi; lakin bu məşum unutqanlıq vəziyyətində o, belə düşündü: “Özünü məhv etmək - heç də başqalarını xilas etməyi qadağan eləmir”. O, ucadan dedi: -
lazım deyil. Mən onların fikri ilə razıyam. Ancaq tələsmək lazımdır. Kimin ki ailəsi var, anası var, bacısı var, arvadı var, uşağı var, qabağa çıxsın! Heç kəs yerindən tərpənmədi. Marius bir də dedi: -
Kim evlidirsə, ailə başçısıdırsa, qabağa çıxsın! Mariusun oradakı adamlar üzərində böyük təsiri vardı. Doğrudur, barrikadanın rəhbəri Anjolras idi, lakin Marius onun xilaskan idi. Anjolras çığırdı: -
Marius dedi: -
Mən sizdən xahiş edirəm. Kombeferin nitqilə sarsılan, Anjolrasın əmri ilə hərəkətə gələn, Mariusun xahişi ilə yumşalan igidlər bir-birini göstərməyə başladılar. Cavan bir oğlan yaşlı bir qiyamçıya dedi: “Bu doğrudur, sən ailə başçısısan, sən get!” - “Yaxşısı budur, sən get, sənin iki xırda bacın var”. Görünməmiş qızğın bir mübahisə başlandı. Hər kəs qəbirdən çıxarılmasına müqavimət göstərirdi. Kombefer: -
Anjolras öz sözündə israr etdi: -
Vətəndaşlar, biz burada respublika düzəltmişik, hər şey səsə qoymaqla həll olunur. Kim getməlidirsə - özünüz seçin. Onun sözünü yerinə yetirdilər. Bir neçə dəqiqənin içində beş adam seçildi; hamı onların getməsinə səs vermişdi; onlar sıradan çıxdılar. Marius həyəcanla dedi: -
Mundir dörd dənə idi. 25
downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 6,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|