DÜNYA ƏDƏBİYYATI KLASSİKLƏRİ
Beş adam cavab verdi:
-
Nə olsun ki, birimiz qalarıq.
Yenə də onlardan hər biri qalmağa çalışırdı, o birilərini inandı-
rırdı ki, “sən getməlisən”. Alicənablıq mübarizəsi yenidən başlandı.
-
Sənin sevimli arvadın var. - Sənin qoca anan var. - Sənin nə
atan var, nə anan, bəs üç xırdaca qardaşın necə olacaq? - Sənin beş
uşağın var. - Sən gərək yaşayasan, on yeddi yaşında ölmək çox tezdir.
Böyük inqilabi barrikadalarda qəhrəmanlıq yanşı gedirdi.
Ağlasığ- mayan şeylər orada adi bir şey olurdu. Bu adamlardan heç
biri o birinə təəccüb etmirdi.
Kurfeyrak onları tələsdirirdi.
-
Tez olun, tez olun!
Adamların içindən çığırıb Mariusa dedilər:
-
Kim qalmalıdır - siz təyin edin!
Beş adamın beşi də dedi:
-
Doğrudur, siz seçin, tabe olarıq.
Marius bu cür həyəcan keçirməyə hələ də qabil olduğunu güman
etmirdi. Beş adamdan birini seçib ölümə göndərəcəyini düşünəndə
ürəyi qanla doldu. O, ağappaq ağardı - bundan artıq ağarmaq daha
mümkün deyildi.
Beş adama yaxınlaşdı: onlar Mariusa baxıb gülümsəyirdilər,
onların gözü, çox qədim zamanlarda Fermopili müdafiə edənlərin
gözü kimi müqəddəs bir alovla alışıb-yanırdı; onlardan hər biri
çığırırdı.
-
Məni, məni, məni!
Marius çaşqın halda onları saydı; onlar yenə də beş nəfər idi.
Sonra dörd mundirə baxdı.
Elə bu anda o dörd mundirin üstünə, sanki, göydən bir mundir
düşdü.
Beşinci adam da ölümdən xilas edildi.
Marius dönüb baxdı. Mundiri atan cənab Foşlevan idi.
Jan Valjan barrikadaya indicə gəlmişdi.
Soraqlaşa-soraqlaşamı, ya daxili bir hiss iləmi, ya təsadüfi ola-
raqmı, məlum deyil, ancaq o, bura Mondetur küçəsi tərəfdən gəlib
çıxmışdı. Əynində milli qvardiya paltarı olduğundan, ona dəyib-dola-
şan olmamışdı.
Qiyamçıların Mondetur küçəsində qoyduğu keşikçi bir nəfər
milli qvardiyaçıdan ötrü hay-küy qaldırmamışdı. Onu barrikadaya
26
downloaded from KitabYurdu.org
köməyə gələn bir adam, ya bəlkə də, bir əsir hesab edib buraxmışdı.
Çox təhlükəli bir an idi, keşikçilər öz vəzifələrindən yayınıb,
müşahidə məntəqəsini buraxa bilməzdilər.
Jan Valjanı istehkamın içində heç kəs görməmişdi, çünki hamı-
nın gözü beş adamda və dörd mundirdə idi. Lakin Jan Valjan hər şeyi
görür, hər şeyi eşidirdi; O, mundirini dinməz-söyləməz əynindən
çıxarıb, o biri mundirlərin üstünə atdı.
Hamını elə bir həyəcan bürüdü ki, bunu təsvir etmək çətindir.
Bossüe soruşdu:
-
Bu adam kimdir?
Kombefer ona cavab verdi:
-
Başqalarını xilas edən!
Marius ciddi bir ifadə ilə əlavə etdi:
-
Mən onu tanıyıram.
Onun zəmanəti kifayətdi.
Anjolras Jan Valjana dedi:
-
Xoş gəlmisiniz, vətəndaş.
Sonra da əlavə etdi:
-
Siz bilirsinizmi ki, biz burada öləcəyik?
Jan Valjan cavab vermək əvəzinə, xilas etdiyi qiyamçıya öz mun-
dirini geyməkdə kömək etdi.
Beşinci fəsil
BARRİKADA YÜKSƏKLİYİNDƏN GÖRÜNƏN
CİFÜQ
Bu məşum saatda, heç bir nicat yolu olmayan bu yerdə hamının
ruhi vəziyyəti Anjolrasın böyük kədərində yüksək bir ifadə ilə əks
olundu.
Anjolras inqilabı özündə
təcəssüm etdirirdi, lakin onda hər hakim
adam üçün mümkün ola bilən bir az məhdudluq vardı: o, Sen-Jüstə
həddindən artıq bənzəsə də, Anaxarsis Klotsa kifayət qədər oxşa-
mırdı. Lakin “Əlifba dostları” cəmiyyətində onun şüuru, nəhayət,
Kombeferin ideyalarını müəyyən dərəcədə qəbul etmişdi; bir qədər
vardı ki, o, ehkamçılığın dar çərçivəsindən yavaş-yavaş azad olaraq,
27
downloaded from KitabYurdu.org
DÜNYA ƏDƏBİYYATI KLASSİKLƏRİ
tərəqqinin fikri genişləndirən təsiri altına düşmüş və nəticəyə gəl-
mişdi ki, Böyük Fransa respublikasının nəhəng dünya respublikasına
çevrilməsi təkamülün müvəffəqiyyətlə başa çatdırılması demək
olacaqdır. Hərəkət etmək üsuluna gəldikdə, o, hal-hazırda zorakılığa
qarşı zorakılıq işlətməyin tərəfdarı idi. Bu məsələdə dəyişmədi və
“Doxsan üçüncü il” sözləri müəyyən edilən o amansız, əzəmətli
cərəyana sadiq qaldı.
Anjolras öz karabininin lüləsinə söykənərək daş pillələrin üstün-
də durmuşdu. O fikrə getmişdi və hərdən səndirləyirdi, sanki, onu
şiddətli külək çırpırdı. Ölüm uçan yerdə bəzən peyğəmbərlik ruhu da
uçur. Onun böyük bir dalğınlıq ifadə olunan gözlərindən titrək işıq
saçılırdı. Birdən o, başını qaldırdı, onun sarışın qıvrım saçı geriyə
atıldı, başını parlaq bir halə kimi bürüdü, sanki, bu, gecənin ulduzlar
arabasında uçan mələyin saçı idi, sanki, bu, dağılmış aslan yalı idi; o,
ucadan dedi:
- Vətəndaşlar, siz gələcəyi təsəvvür edirsinizmi? Şəhərlərin işıq
dolu küçələri, evlərin astanasında sallanan yaşıl budaqlar, xalqlar
qardaşlığı! Orada insanlar ədalətli olacaq, qocalar uşaqlarına xeyir-
dua verəcək, keçmişlə hal-hazır arasında narazılıq olmayacaq; mütə-
fəkkirlərə tam azadlıq, Allaha inananlara tam bərabərlik veriləcək, din
yerinə göylər olacaq. Dünyada daha nə nifrət, nə ədavət olacaq,
məktəblərdə, emalatxanalarda qardaşlıq olacaq, mükafat və cəza
cəmiyyətin rəyilə veriləcək, əmək hamı üçün, hüquq hamı üçün
olacaq, hamı sülh içində yaşayacaq, daha qan tökülməyəcək, daha
müharibə olmayacaq, analar xoşbəxt olacaq! Maddəni fəth etmək
-
birinci addım, idealı yerinə yetirmək - ikinci addım olacaq.
Tərəqqi indi çox şey əldə etmişdir! Vaxtilə ibtidai qəbilələr - okeanın
sularını havaya sovuran doqquzbaşlı əjdahaya, od püskürən əjdahaya,
havada hökmranlıq edən aslan caynaqlı, qartal qanadlı əjdahaya
dəhşətlə baxardı. Lakin insan ağlın müqəddəs tələsini qurdu və
nəhayət, bu əjdahaları tutdu. Biz doqquzbaşlı əjdahanı əhilləşdirdik,
-
indi ona
paroxod deyilir; biz od püskürən əjdahanı əhilləşdirdik,
-
indi ona lokomotiv deyilir; biz qartal qanadlı əjdahanı az qalıb ki,
əhilləşdirək, biz onu tutmuşuq, ona hava şarı deyilir. O gün ki bu
Prometey qəhrəmanlığı başa çatdırılacaq, o gün ki insan iradəsi qartal
qanadlı əjdahaları tamamilə özünə tabe edəcək, onda insan odun,
suyun, havanın hökmdarı olacaq, qədim Allahlar vaxtilə insan
28
downloaded from KitabYurdu.org