«Dünya ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrinin əsərlərinin Azərbaycan dilində nəşr edilməsi haqqında»

FRANSUAZA SAQAN

30

poz duqdan bəri özümü daha özü 

nə inam lı hiss edirdim; 

içim də qəribə bir hiss oyan mış dı; daha özüm haqda əldən 

düş müş biri kimi fi kir ləşmirdim; daha doğrusu, «Leysan»ın 

uğu runu dad dıq dan bəri «özümü təmin etmək üçün qa-

za na bil mə rəm» kompleksindən, demək olar, azad ol muş-

dum.  Əlbəttə, bu uğur, ola bilsin ki, təsadüf idi, am 

ma 

ha mı bunun əksini iddia edirdi. Bəzi mu si qi çi lər mə nim si-

mam da gələcəyin bəstəkarını gö rür dü lər. Və mən Lo ran sa 

layiq li bir cavab verməyə ça lış dım:

– Amma…  əzizim, onlar mənim həmkarlarımdır və 

mən, doğrudan da, onlarla birlikdə darıxmırdım.

O, mənə ötəri nəzər saldı, sonra hönkürməyə baş la-

dı. Heyrət içində onu qucaqladım;  əvvəla, nadir hal lar da 

Lo ran sı ağlayan görərdin, ikincisi, heç vaxt onun göz yaş-

la rı nın səbəbi olmamışdım və düzünü de səm, bu, bir az 

xo şu ma da gəlirdi. Üzrxahlıq dolu söz lər mızıldaya-mı zıl-

da ya Loransı şəfqətlə özümə sıx dım: «Mənim əzizim! Yax-

şı, bəsdir, ağlama! Ora da sənin yerin elə görünürdü ki!»… 

və bu cür bir sıra söz lər... Lorans isə sakitləşmək bilmirdi, 

mən onu bir az da bərk bağrıma basdım… ta ki fiziki ağrı 

onu sa kit ləşdirənə kimi... O, müqavimət göstərməyə baş-

la dı  və  nəhayət, nəfəsi kəsilmiş halda ağuşumdan azad 

ola bildi: 

– Sən başa düşmürsən, – o, əlini sinəsində çar paz la-

yıb danışmağa başladı, – sənin olduğun cə miy yət qorxunc 

cə miyyətdir! Artıq o gicbəsərlər kimi dav ran ma ğa baş la-

mı san… məsələn… mənə özün zəng elə mədin, qorx dun ki, 

dost ların evdə  səni gözləyən bi 

ri ol 

du ğunu fi 

kir lə şər lər. 

Bu nun nəyi azadlıqdır axı, bu ki… ko bud luq dur! Yox, yox! 

On la rın hamısı ortasə viy yəli adamlardır... Sən ne 

cə belə 

edə bildin?

Lorans həyəcanlı halda hıçqırırdı; onun haqlı ol du ğu-

nu etiraf etməyə bilməzdim; bundan başqa, is ti göz yaş-

la rı onun yanaqlarına damcılayırdı, yün 

gül istilik, bədəni 

bo yun ca qaçışan titrətmə, alnına ya 

pı şan saçlar… bütün 

bun la rın təsiri ilə ürəyim, az qala, par 

ça lanacaqdı.  İçimi 

mər həmət,  şəfqət və acıma his 

si bürümüşdü. Onun əli 

sü rü şüb köynəyimin al tı na keçəndə və Lorans məni ya ta-

ğa tə rəf dartanda özü mü lap itirdim; həm itirdim, həm də 

çaş dım. Hə lə on dəqiqə əvvəl o, üstümə məzəmmət dolu 

---

BOYUNDURUQ

31

söz lər yağdırırdı, üç dəqiqə əvvəl göz yaşları içində bo ğu-

lur du… hətta ola bilsin, səhərdən mənə nifrət də edirdi... 

Doğ ru dan mı, bütün bunlar onu ehtirasa gə tir miş di, özü 

də be 

lə tezliklə? Bədbəxtlikdən, mənim na 

tu ram gülüş 

do ğu ra caq qədər sadə idi: ruhumla bə də nim həmişə bir-

gə ad 

dım layırdı; yaxınlıq və ra 

zı laş ma səmimi  şəkildə 

mən də ehtiras oyadırdı; mü ba hi sələr məni qaçmağa va-

dar edən kimi... İs tə ni lən zorakılıq məni çiyrəndirə bilərdi; 

mən sə hiss lə ötəri ehtiras arasındakı ixtilaf haqqında yal-

nız ma 

raq lı he 

ka yə lərdə,  ədəbi  əsərlərdə oxumuşdum. 

Uzun sö 

zün qısası, Loransın dava-dalaşı  və  çıxardığı 

oyun lar, az qala, məni kişilikdən düşmüş birinə çe vi rə cək-

di; ya taq da elə primitiv və o dərəcədə ixtiraçılıqdan uzaq 

ol muş dum ki, keyliyimə görə özümə acığım tutsa da, heç 

bir şey edə bilmirdim.

Bu gün isə Lorans mənə elə ehtirasla təslim olur 

du 

ki… çoxdandı belə olmurdu; həddindən artıq çox dan; düz-

dür, aradabir mənə elə  gəlirdi ki, onun qış qı rıq ları bir az 

şişirdilib, ya da, nə bilim, hansısa baş qa bir Vensana ün-

van lanıb; daha lirik, daha eh ti ras lı Vensana… təəssüf ki, ar-

tıq özümü belə hesab et mir dim və yalnız məğrurluğum 

üzün dən mənə sı rın mış rolu axıra qədər layiqincə oy na ya-

raq özümü ələ ver mə məyə çalışırdım.

Bir qədər sonra qonaq otağında çay içirdim, Lo 

rans 

isə ironiya dolu baxışlarla aradabir məni sü 

zür dü. Artıq 

əynimi geyinmişdim, o isə yenə də krem rəng li pe nüa rın-

da idi; xumar baxışları bir qə dər əvvəl nə ilə məşğul ol du-

ğu muzu açıq-aydın bü ru zə verirdi. O, mənə sataşır, gu-

ya, özü mü fağır adam kimi aparmağa çalışdığımı de yir di, 

mən isə güc lə eşidiləcək səslə onun şitlik etdiyini söy lə yir, 

da ha doğrusu, mızıldayırdım. Bizim dövrümüzdə get dik-

cə da ha çox adam öz məhəbbət macərası haq qın da ət raf-

da kı lara məlumat verməyə başlayıb; özü də se viş mə başa 

ça tar-çatmaz… Biz heyvanların be lə coş qun luq və enerji ilə 

məş ğul olduqları bu işə sevinc do lu bir şöh rət pə rəst lik də 

əla və edirik; məncə, bu mə sə lədə yeri nə düş mə yən, hətta 

gü lünc bir şey var... Bun dan baş qa, sön dü rül müş ehtiras 

baş tutmalı olan mə həb bətin qar şı sında heç nə dir! 

Dəfələrlə  əmin olmuşam ki, bu cür boş-bo şu na vur-

nux maların, üzdə görünən nəvazişlərin – «ba xın, bi zi ne cə 

---

FRANSUAZA SAQAN

32

bö yük həzz gözləyir» – axırı yax şı qur tar mır; yə ni iş  vəd-

lər dən uzağa gedə bilmir. Fi kir lə şir dim ki, bu dü şü nül müş, 

ağrılı və anormal məhəbbət yal nız bir şeylə izah oluna bi-

lər – acizliklə...

Fikrimcə, mənim nəzəriyyəbazlığımı o qədər də xoş 

ol mayan bir mənzərə tamamlayırdı: çaşmış və bəx ti gə tir-

mə yən Odil çiçəklənən və yorğun Loransa çay gətirmişdi. 

– Burada başqa adam yoxdur ki, ancaq Odildir! – Lo-

rans dedi, – Sən...

Budur, Odil də əzilib-büzülərək yanımızda əy lə şir.

– Yeri gəlmişkən, – dedim, – bu gün «Delta Blüz Pro-

dakşnz»da yaşıl saçlı bir qız soruşurdu ki, onun mək tu bu-

nu almışammı?! Zavallı hələ ötən ay ona av to qraf lı şəklimi 

göndərməyimi xahiş edibmiş. Belə bir şey xatırlamırsınız 

ki, Odil?

Təəccübümə rəğmən, o, qıpqırmızı qızardı, Lo rans isə 

gözlənilməz bir cəldliklə cavab verdi:

– Bilirsən ki, Odil gələn məktubları qruplaşdırır. Yə ni 

ələk dən keçirmək üçün onları oxumalı olur... Son vaxtlar 

mən də onları gözdən keçirməyə im kan tap mırdım. Əgər 

ki məsə göndəriləcək cavab yu ba nıb sa, mənim gü na hım dır.

Özümü itirdim, sonra fikrə getdim. Əlbəttə, ağ lı ma da 

gəl mirdi ki, tanımadığım adamlar mə nə  mək tub gön də-

rir lər; amma sən demə, gön 

də rir miş lər. De 

məli, mənim 

adı ma məktublar gəlir, Odil 

lə ar 

vadım onları  ələ keçirir, 

ma raq xatirinə oxuyur, son ra da mənə çatdırmağı yaddan 

çı xa rır lar. Onların be 

lə gü 

nah kar görünmələrinin səbəbi 

bu dur, mən isə bu gö rü nüşdən yalnız ləzzət ala bilərdim. 

Yə ni bü 

tün bun 

la rın mənə toxunduğunu söyləmək düz-

gün ol maz dı; təbii ki, əgər məhəbbət məktubları göz lə-

miş ol 

say dım, çığır-bağır salardım, sərt sözlər söy 

lə yər-

dim; bu na bənzər bir şey yox idi; bununla be lə, et dik lə ri 

ədəb siz lik mənə toxunurdu. Hər hansı  hərə kə tin  ədəb siz 

olub-olma dığını onun nəticələrinə ba 

xa raq müəy yən ləş-

dir di yim dən Loransla dostlarının mü 

cər rəd və ölü fi 

kir-

lə ri ni son suza qədər çək-çevir et mək fik rim yox idi; be lə 

et səy dim, öz ünvanıma mə zəm mət dən baş qa bir şey eşit-

mə yə cək dim. Özüm dən çıxmaq, mək tub laş ma nın məx fi-

liyi haq qın da moizə oxumaq və əlbəttə ki, bu gün köh nəl-

miş hesab edilən ədəb qaydaları üçün he yif si lən mək üçün 

---