http://www.amu.edu.az
16 noyabr 2015-ci il
6
- Aynurə xanım, Azərbaycanda ödənişsiz
EKO xidmətlərinin tətbiqi planlaşdırılırmı? Bu
xidmətlərdən kimlər istifadə edə bilər?
-Azərbaycanda ödənişsiz EKO xidmətlərinin tətbiqi yaxın
gələcək üçün qarşıya qoyulan perspektiv vəzifələrdən biridir.
Lakin EKO proqramında xaricdən gətirilən bahalı dərman
vasitələrindən istifadə edildiyi üçün hazırda bu mümkün
deyil. Dövlət dəstəyi göstəriləcəyi halda ödənişsiz EKO
xidmətlərindən müəyyən göstəricilərə malik aztəminatlı ər-
arvadlar istifadə edə bilərlər.
- Azərbaycanda süni mayalanma xidmətlərinə dair
müraciətlərin statistikası barədə nə deyə bilərsiniz?
Bu xahişlə müraciət edən ər-arvadların sayının
artması nə ilə bağlıdır?
- Klinikalarda EKO tsikllərinin keçirilməsi statistikası re-
spublika üzrə ümumi məlumatlar cəmlənmədən aparılır.
Ona görə də sonsuzluğun məlum müalicə növünün
göstəriciləri və faizi müxtəlif rəqəmlər arasında dəyişir. Bu
müalicə metoduna müraciət edən ər-arvadların sayının
artması son illər sonsuzluğun çoxalması, habelə sonsuzluğun
başqa müalicə metodları səmərəsiz olduğu halda ər-arvadın
ən qısa müddətə uşağa sahib olmaq arzusu ilə bağlıdır.
- EKO yolu ilə genetik xəstəliklər ötürülürmü?
Onların qarşısını necə almaq olar?
- EKO proqramı təkcə sonsuzluğun müalicəsini nəzərdə
tutmur, həm də implantasiya qabağı genetik diaqnostika
metodu əsasında döldə genetik xəstəliklərin inkişafının
qarşısının alınması məqsədləri ilə istifadə edilir. Bu metod
genetik cəhətdən sağlam embrionun seçilməsinə və
hamiləliyin normal inkişafına imkan yaradır. Bu metoddan,
məsələn, valideynlərdə talassemiya kimi genetik xəstəliklər
olan zaman istifadə edilir.
- Azərbaycanda donor toxum hüceyrəli bankı
mövcuddurmu?
- Donor toxum hüceyrələri bankı EKO metodunu tətbiq
edən ayrı-ayrı özəl klinikalarda var. Bu halda donor toxum
hüceyrələri vitrifikasiya edilir (dondurulur), sonradan EKO
proqramlarında istifadəsi edilir.
- Nə üçün EKO zamanı adətən əkizlər doğulur?
- EKO proqramında hamiləlik şansını artırmaq məqsədilə
uşaqlıq borusuna bir neçə embrion köçürülür. Son vaxtlar
iki embrion olur. Embrionların implantasiyası ilə əlaqədar
çoxdöllü hamiləlik yaranır.
- EKO cəhdlərinin sayı barədə müəyyən tövsiyələr
varmı?
- Xarici tədqiqatlara əsasən EKO proqramının keçirilməsi
cəhdlərində konkret miqdar məhdudiyyəti yoxdur. Əldə
olan məlumatlara görə, EKO cəhdlərinin sayı artdıqca,
hamiləlik ehtimalı artır. Lakin dördüncü və sonrakı
cəhdlərdən sonra hamiləlik ehtimalı azalır. Bu halda ər-
arvad övladlığa uşaq götürmək barədə fikirləşməlidir.
- EKO-nun tətbiqi üçün hansı məhdudiyyətlər var?
- Ağır somatik və yoluxucu xəstəliklərdə, hamiləliyin və
əməliyyat müdaxiləsinin mümkünsüz olduğu hallarda
EKO proqramını həyata keçirmək olmaz. Ailədə uşaqların
tərbiyəsini çətinləşdirən psixosomatik xəstəliklər, habelə
xəstələrin yumurtalığında bədxassəli törəmə və ya digər
yerlərdə bədxassəli şişlər olanda da EKO proqramı tətbiq
edilmir.
- Süni mayalanmada uşağın cinsini “sifariş” etmək
olarmı?
- EKO proqramında dölün cinsinin seçimi cinsi xromo-
somlarla ilişikli genetik xəstəliklərə dair tibbi göstəricilər
olduğu halda implantasiya qabağı diaqnostika metodu
əsasında müəyyən edilir. Məsələnin mənəvi-estetik tərəfi
ayrı-ayrı ölkələrdə müxtəlif cür yozulur.
Mütəxəssis sözü
M
üasir dövrdə keçirdiyimiz həyat
tərzinə xas olan xəstəliklərdən
biri də onurğa xəstəlikləridir.
Hazırda onurğa ilə bağlı problemlər
geniş yayıldığına görə ATU-nun
Tədris
Cərrahiyyə
Klinikasının
neyrocərrahiyyə şöbəsinin müdiri
Fərid Qaralovla da elə bu mövzuda
söhbət etdik.
Qeyd edək ki, Fərid Qaralov 2005-
ci ildə ATU-nun müalicə işi fakültəsini
bitirib, həmin ildə də Türkiyənin Egey
Universitetində uzmanlıq kursu keçib.
2012-ci ildə təhsilini başa vuraraq uz-
man neyrocərrah adını qazanıb. Daha
sonra Bakıya dönərək 2012-ci ildən
ATU-da ilk olaraq baş laborant, daha
sonra assistent kimi fəaliyyətini davam
etdirib.
F.Qaralov deyir ki, onurğanın dar ka-
nalı, yəni “spenal stenozis” və fəqərələr
arası diskin sürüşməsi, yəni “spondilo-
dispezis” kimi xəstəliklər kifayət qədər
geniş yayılıb.
- Əvvəlcə “spenal stenozis” adlan-
dırdığımız xəstəlik haqqında danışmaq
istərdim. Onurğa beyninin içində onur-
ğa kanalı yerləşir ki, onun ölçüləri hər
bir insanın öz orqanizminə uyğundur.
Bəzən bu ölçünün daralması və həmin
onurğa beyninin sıxılması nəticəsində
əmələ gələn xəstəlik “spenal steno-
zis” adlanır. Bu xəstəliyin ilk əlaməti
bel ağrılarıdır. Bəzən onurğanın bütün
nahiyələrində - məsələn, boyun, döş,
bel, oma nahiyəsində də ağrılar olur.
Amma daha çox buna bel-oma ətrafında
rast gəlinir. Xəstədə xroniki ağrıların,
hərəkətin çətinləşməsi, əllərdə və ayaq-
larda gücsüzlük, keyimə, daha sonra yeri-
şin pozulması və nəticədə sidik qaçırtma
əlamətləri ortaya çıxa bilər. Xəstənin
şikayətlərini dinlədikdən, həm də
xəstəliyə uyğun radioloji görüntüsünə
baxdıqdan sonra biz əməliyyatın vacib
olub-olmamasına qərar veririk. Dar
onurğa kanalı ilə bağlı xəstəliklərə xas
olan xüsusiyyətlərdən biri də xəstənin
müəyyən bir məsafəni yeridikdən sonra
oturmağa məcbur olmasıdır. Məsələn,
elə xəstələr var ki, 1 kilometr gəzəndən
sonra ayaqları ağrıyır və oturmalı olur.
Bu, onurğanın bel nahiyəsindəki kanal-
larda problemindən xəbər verir. Amma
xəstə artıq 500 metrdən, 100 metrdən,
hətta bəzən 1-2 metrdən sonra ağrı-
dan gəzə bilmirsə, onda belə xəstəyə
əməliyyat vacibdir.
- Bu xəstəlik zamanı hansı növ
əməliyyat aparılır?
- Əməliyyat zamanı həmin dar onurğa
kanalı xüsusi hazırlanmış metal fiksa-
torlar vasitəsilə fiksə olunur, daha sonra
onurğanın həmin hissəsi aradan qal-
dırılaraq onurğa beyninə birləşdirilir.
Əməliyyatın məqsədi bundan ibarətdir.
Bu, texniki olaraq ən çox icra etdiyimiz
cərrahiyyə əməliyyatlarından biridir. Bu
xəstəlik əsasən orta və yaşlı insanlarda
müşahidə olunur.
- Bir çox adamlar onurğada disk
sürüşməsi, yırtıqlardan şikayətlənirlər.
Bu xəstəliyin mahiyyəti nədir?
- İnsanların “bel sürüşməsi” adlan-
dırdığı bu xəstəliyin tibbi adı “spenal
spondilodispezis”dir. Bu xəstəlik trav-
madan sonra, yaxud da müəyyən yaş-
dan sonra əmələ gələ bilər. Bu zaman
fəqərələrin bir-birinin üzərində nor-
mal düzülüş ardıcıllığı pozulur. Belə
xəstələrdə disk sürüşməsi olan nahiyədə
şiddətli ağrılar baş verir. Adətən uzanan-
da bu ağrılar nisbətən azalır. Lakin aya-
ğa qalxıb yeridikdə isə ağrılar olduqca
şiddətlənir. Beləliklə, disk sürüşməsində
də bir çox hallarda xəstəliyin ilkin əlaməti
bel ağrısıdır. Lakin xəstədə ayaq ağrıları,
gücsüzlük də müşahidə oluna bilər. Bu
zaman cərrahiyyə əməliyyatında qey-
ri-stabil, sürüşmüş nahiyə fiksatorlar
vasitəsilə fiksə olunur və sürüşmə ara-
dan qaldırılır. Xəstələr bu əməliyyatdan
sonra ağrılardan xilas olur, öz normal
həyatlarına davam edə bilirlər.
Günel ASLANOVA
Onurğa problemləri zamanı nəyə diqqət etməli?
Sonsuzluğu müalicə etmək mümkündür
S
onsuzluq dünyada aktual problemlərdən hesab olunur. Son statistik məlumatlara görə, dün-
yada hər yeddi cütlükdən biri bu problemlə qarşılaşır. Təbabətin yenilikləri –
süni mayalan-
ma (EKO), donor toxum hüceyrələrindən istifadə metodu və digər bu kimi vasitələr çox
ailələrə valideynlik səadətini duymaq imkanını yaradır. Azərbaycanda sonsuz ər-arvadlara hansı
texnologiyalar təklif edilir? EKO zamanı uşağın cinsini “sifariş” etmək olarmı? AZƏRTAC-ın
bu və digər suallarını Azərbaycan Səhiyyə Nazirliyinin Elmi-Tədqiqat Mamalıq və Ginekologiya
İnstitutunun elmi əməkdaşı, tibb elmləri üzrə fəlsəfə doktoru Aynurə Əmirova cavablandırıb.