Ə. B. Nəcəfov
Yüklə 18,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Füzuli – şairin yaradıcılıq psixologiyası
Əzizağa Nəcəfov 8 vasitələrin şərhi üçün daha çox şairin anadilli “Divanı”ndan, “Leyli və Məcnun” poemasından və “Hədiqətüs-süəda” əsərindən misallar verəcəyik. Burada məqsəd şairin ədəbi dilimizə, mili düşüncə tər- zinə gətirdiyi yenilikləri müəyyən etmək, əksər hallarda şairin tər- cümə əsəri kimi şərh olunan “Hədiqətüs-süəda”nın orijinal əsər olduğunu bir daha əsaslandırmaqdır. Füzuli dühasının böyüklüyünü müqayisədə təyin etmək üçün təkcə şairin yaradıcılığı ilə məhdud- laşmayacaq, şairin ədəbi irsi ilə yanaşı, müqayisəli şəkildə digər klassiklərimizin əsərlərindən də faydalanmağa çalışacağıq. Sözsüz ki, bu poetik vasitələrin hamısının Füzuli yaradıcılı- ğında işlənmə xüsusiyyətlərinin şərhi real imkanlar xaricində olduğundan tədqiqat işimizin ikinci fəslində bunların yalnız bəzilərinə nəzər salmış, poetik fiqurların şairin ədəbi irsində tətbiqinin ümumi mənzərəsini yaratmağa çalışmışıq. Biz Füzuli irsində geniş tətbiq olunan bədii ifadə vasitələrinə - touzi, məqlub, iştiqaq, səc, iltizam, təcnis, rəddül-əcz aləs-sadr və s. kimi fonetik səviyyədə təkrar və paralelizm vasitələrinə, təkrir və onun müxtəlif növ rəngarəngliyi, təzad, təfvir, həşv və s. kimi leksik göstəricilərə və istigfəm, sual-cavab, təcahülül-arif kimi bəzi qrammatik göstəricilərin şərhinə daha geniş yer ayırmış və yeri gəldikcə, digər poetik fiqurların izahına da müraciət etmişik. Çünki Füzuli bir şeir vahidində tək bir poetik fiqurun tətbiqi ilə məhdudlaşmır, bəzən müvazi olaraq bir neçə poetik üsuldan istifadə edir, hətta onun bir misrasında bədii təsvir və ifadə vasitələrinin bütöv bir çələngi, kompozisiyası əksini tapır ki, bu da Füzuli irsinə kompleks yanaşmağı tələb edir. Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının və onun tərkib hissəsi olan füzulişünaslığın aktual problemlərindən biri də şairin bədii irsini tədqiqata cəlb edərkən onun hər hansı bir poetik fiqurdan nə məqsədlə, necə faydalandığının təyini problemidir. Klassik ərəb və fars nəzəri traktatlarından üzü bəri sadəcə poetik fiqurları şərh etmək, onun növ çalarlığını müəyyən edib, misallarla rəngarəngliyi- ni əsaslandırmaqla kifayətlənən, onları şairin ideya-bədii məramın- dan kənarda formülə edən nəzəri araşdırmalardan fərqli olaraq, hər Füzuli – şairin yaradıcılıq psixologiyası 9 hansı bir poetik priyomun səbəbini vermək işimizin ən əsas yenili- yidir. Bizim tədqiqatımızda Füzuli irsi, onun ölməz şeiriyyəti təkcə köhnə, ənənəvi bölgüdən kənara çıxmadan, çərçivə daxilində şərh olunmamış, bu unikal sənət nümunələrinə müasir, struktur və tarixi poetikanın tələblərinə uyğun yanaşılmışdır. Biz “Şərq şairinin yaradıcılıq psixologiyası” başlığı altında poetik fiqurların tətbiqinə psixolinqvistik, linqvopoetik və sırf ədə- bi-nəzəri mövqedən münasibət bildirir, ədəbiyyatşünaslıq tarixi- mizdə, bəlkə də, ilk dəfə şərq şairinin yaradıcılıq psixologiyası elementlərini müəyyənləşdirməyə, onun özünəməxsus cəhətlərini aydınlaşdırmağa çalışmışıq. Bu iş Füzuli yaradıcılığında müxtəlif poetik fiqurların, şairin özünəməxsus bədii dil özəlliklərinin öyrənilməsi, onun ədəbi-bədii məramının açıqlanmasında forma elementlərinin rolunun aydınlaş- dırılması baxımından nəzəri əhəmiyyət kəsb edir. Tədqiqatın hər iki fəsli vahid bir məqsədə - Füzuli şeiriyyətinin təsir gücünün həm forma, həm də məzmun istiqamətində əldə etdiyi yenilikləri aydın- laşdırmağa xidmət edir. Bu isə Füzuli yaradıcılığının kompleks təd- qiqində poetik fiqurların öyrənilməsinin zəruriliyi məsələsini gün- dəmə gətirir. Tədqiqat nəzəri əhəmiyyəti ilə yanaşı, praktik əhəmiy- yətə də malikdir: - Bu tədqiqatdan gələcəkdə başqa klassiklərimizin ədəbi irsini, onlardakı poetik fiqur çalarlarını öyrənmək üçün istifadə etmək olar. - O, gələcəkdə sırf linqvistik, ədəbiyyatşünaslıq və psixolinq- vistik, poetikalinqvistik istiqamətdə aparılacaq tədqiqat işləri üçün mənbə ola bilər. - Bu kitabdan ali məktəblərin filologiya fakültələrində müva- fiq kursların tədrisində dərs vəsaiti kimi də faydalanmaq mümkün- dür. Əzizağa Nəcəfov 10 POETİK FİQUR – BƏDİİ DÜŞÜNCƏ VƏ İLHAM HADİSƏSİ KİMİ Mövzunun tədqiq tarixinə bir nəzər Tarixin müəyyən dövr kəsiklərində hər bir xalqın, etnosun, ayrı-ayrı imperiya və dövlətlərin tərkibindəki müəyyən bölgənin məişətinə xas təkrarolunmaz xüsusiyyətlər, onu əhatə edən mühit və mövcudiyyətin mənimsənilməsindəki fərdilik bütövlükdə insan anlayışı və təfəkkürünün içərisində də sərhədləri müəyyənləşdir- məyə imkan yaratdı. İnsanlar təkcə fizioloji cəhətlərinə görə - irqi amillərlə deyil, həmçinin müəyyən adət və ənənələrin təkrarlanması, din, dil, ictimai münasibətlərdəki eynilik, yaxud yaxınlığa görə də fərqli qruplarda birləşdi. Tarixən coğrafi və fizioloji amillər əsa- sında diferensiasiyaya uğrayan insan nəsli müəyyən ictimai tələblər nəticəsində yenidən inteqrasiya edərək əvvəl milli, sonra isə ayrı- ayrı ictimai qrupların başqalarından fərqlənən mədəniyyətini forma- laşdırdı. Mövcud reallığın bir-birindən fərqlənən subyektiv əksi olan milli mədəniyyətlər müəyyən ictimai-tarixi amillərin nəticə- sində əlaqəyə girərək sosial təfəkkürdə tədrici, yaxud birbaşa dəyi- şikliyə səbəb oldu. İnsan həyatının, məişət və yaşam tərzinin bütün sahələrini əhatə edən din kimi böyük ictimai amilin təsiri ilə forma- laşan müxtəlif birliklər tədricən öz mədəniyyətini yaratdı və bunlar arasındakı fərq aşkar sezilməyə başladı. Artıq yeni dövrdəki inteq- rasiyalar zamanı bu fərqlər ya tamamilə aradan qalxdı, ya da onların qarşılıqlı öyrənilməsi müxtəlifliyin meydana gəlmə səbəblərini aydınlaşdırdı. Deməli, başqa canlı orqanizmlərdən fərqlənən ümumi insan tipinin təfəkküründəki müxtəlif ictimai amillər nəticəsində meydana çıxan fərdilik, ilk növbədə, yaradıcı şəxsin düşüncə materialı olan maddi və mənəvi mədəniyyət nümunələrində əks olunmaqla müəy- Yüklə 18,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|