E d. professor Rəyçilər: M. C. Atakişiyev
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dövlətlərarası münasibətlər sistemi özlüyündə dövlətin müxtəlif münasibətlərinin təmərküzləşmiş ifadəsidir.
- Əhatə dairəsinə görə Beynəlxalq münasibətləri bir neçə səviyyədə açıqlamaq olar: Qlobal miqyasda, region üzrə
VII Fəsil. BEYNƏLXALQ MÜNASİBƏTLƏR SİSTEMİ VƏ ONUN QURULUŞU 1. Beynəlxalq münasibətlərin növləri. 2. Beynəlxalq münasibətlər sisteminin nəzəri modelləri. 3. Beynəlxalq münasibətlər sisteminin təkamül inkişafı. l. BeynəIxalq münasibətlərin növləri Beynəlxalq münasibətlər demək olar ki, hər bir dövlətin və yaxud xalqın bütün ictimai-iqtisadi tərəflərini əhatə edir. Daha doğrusu beynəlxalq münasibətlər - siyasi, iqtisadi, elmi- texniki, ideoloji, mədəni, hərbi və digər sahələrdə baş verən hadisələri əks etdirir. Bütün növ beynəlxalq münasibətlər sistemində əlbəttə beynəlxalq siyasi münasibətlər birinci yerlərdə dayanır. Beynəlxalq siyasi münasibətlər dedikdə dünya miqyasında dövlətlərarası münasibətlər başa düşülür. Bu münasibətlər hər bir dövlətin mənafeyini əks etdirir. Döv- lətlərarası münasibətlərə dair hər bir problem dövlət siyasətinin predmeti olaraq siyasi xarakter daşıyır. Beləliklə bu problem dövlətlərarası siyasi münasibətləri əks etdirir. İqtisadi, elmi- texniki, ideoloji, mədəni, hərbi münasibətlər də öz növbəsində siyasi münasibətlərə təsir edir. Hər bir dövlətdə daxili hadisələr də xarici-siyasi məqsəd daşıyarsa dövlətlərarası siyasi münasibətlərin obyekti ola bilərlər. Müxtəlif növ münasibətlər dövlətin siyasəti vasitəsi ilə siyasiləşdirilir və obyektiv xarakter alır. Dövlətlərarası münasibətlər sistemi özlüyündə dövlətin müxtəlif münasibətlərinin təmərküzləşmiş ifadəsidir. Beləliklə əslində dövlətin siyasi münasibətlərini digər münasibətlərdən ayırmaq-fərqləndirmək qeyri-mümkündür. 71 Əvvəllər beynəlxalq münasibətlər sinfi baxımından fərqləndirilirdi:: ağalıq-tabeçilik münasibətləri; feodal və kapitalist münasibətləri; əməkdaşlıq və qarşılıqlı yardım münasibətləri və keçid münasibətləri. Sosialist dövlətləri ilə üçüncü dünya ölkələri arasında olan münasibətlər və s. Beynəlxalq münasibətlərin təsnifatı hər şeydən əvvəl ictimai həyatın müxtəlif sahələri üzrə fərqləndirilir. Yəni, iqtisadi, siyasi, hərbi-strateji, mədəni, ideoloji və s. Münasibətlər. Eləcə də bu münasibətlərin iştirakçıları baxımından da fərqləndirilir. Məsələn, dövlətlərarası münasibətlər, parti- yalararası münasibətlər, müxtəlif beynəlxalq təşkilatlar, transmilli şirkətlər arasındakı münasibətlər və s. Gərginlik baxımından beynəlxalq münasibətləri fərqləndirdikdə sabit və qeyri-sabit; inam ə düşmənçilik; əməkdaşlıq və münaqişəli, sülh və müharibə vəziyyətində olan münasibətləri ayırmaq olar. Əhatə dairəsinə görə Beynəlxalq münasibətləri bir neçə səviyyədə açıqlamaq olar: Qlobal miqyasda, region üzrə, subregion üzrə, beynəlxalq hadisələrlə bağlı şəkildə qrup halında, ikitərəfli və s. Qeyd etməliyik ki, qlobal, region və subregion səviyyəli münasibətlər geosiyasi baxımdan araşdırılır və aydındır ki, hər bir məkana xas amillərlə müəyyən edilirlər. Qlobal səviyyəli beynəlxalq münasibətlər dünya siyasətinin daha ümumi problemlərini əhatə edir. Beynəlxalq münasibətlərin region səviyyəli tədqiqində «BeynəIxalq siyasi region» kateqoriyasının roluna üstünlük verilir. Subregion səviyyəli münasibətlərin araşdırılmasında qeyd etməliyik ki, region və subregion səviyyələri şərti olaraq fərqləndirilir. Hər hansı bir coğrafi zona müəyyən mənada region adlanır, digər mənada isə subregion adlana bilər. Aydındır ki, subregion regionun bir hissəsidir, ona daxildir. 72 Beynəlxalq hadisələrlə bağlı münasibətlər dövlətlərarası münasibətlər sisteminin hər bir səviyyəsində özünü göstərə bilər. Bu münasibətlərin xarakterik cəhəti ondan ibarətdir ki, burada hər hansı bir siyasi, hərbi strateji münasibətlərdən yaranan konkret hadisə mövcud olur. Məsələn, beynəlxalq münaqişəni - beynəlxalq siyasi hadisə və yaxud vəziyyət hesab etmək olar. Əslində region və subregion səviyyəli beynəlxalq münasibətlər öz təbiəti baxımından qrup münasibətləri hesab edilirlər. Xüsusi qrup səviyyəli münasibətlər hər bir region və subregion daxilində aynla da bilərlər. 2. Beynəlxalq münasibətlər sisteminin nəzəri modelləri Vaxt dəyişdikcə qanunauyğun olaraq beynəlxalq münasibətlərin iştirakçıları arasında da qarşılıqlı əlaqələrin xarakteri dəyişir. Hər bir dövr üçün müxtəlif quruluşa malik münasibətlər xarakterik olur. Məhz elə bu münasibətlərin quruluşu da beynəlxalq münasibətlər sistemi tipini və yaxud beynəlxalq sistemi müəyyən etmiş olur. Daha doğrusu beynəlxalq münasibətlər sisteminin quruluşu dedikdə bu münasibətlərin fəaliyyəti prosesində qanunauyğun olaraq yaranan əlaqə forması nəzərdə tutulur. Beynəlxalq münasibətlər sisteminin quruluşu bu sistemə daxil olan elementlər arasındakı əlaqələri əks etdirir. Siyasi ədəbiyyatlarda bir qayda olaraq iki növ beynəlxalq münasibətlər sisteminin quruluşu fərqləndirilir: çoxqütblü və ikiqütblü. Deməli bu təsnifat bura daxil olan böyük dövlətlərin sayına əsasən aparılır. 73 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|