4.
Silahlı qüvvələrin ixtisarının qəbul edilməsi və ümumi
təhlükəsizlik prinsipi çərçivəsində silahlanmağa yol verilməsi.
Kollektiv təhlükəsizlik ideyası da qədim tarixə malikdir.
Lakin əsasən XX əsrdən praktiki baxımdan təcrübədən
keçirilməyə başlanmışdır.
Dövlətlərarası əməkdaşlıqda bu dövlətlərin hər hansı
birinə edilən təcavüz bütün digərlərinə qarşı təcavüz hesab edilir.
Belə halda kollektivin bütün üzvləri birgə tədbirlər görürlər. Bu
kollektiv təhlükəsizlik adlanır. Bununla da kollektiv təhlükəsizlik
rejimi ümumi sabitlik yaranmasına səbəb olur.
Əməkdaşlığa əsaslanan təhlükəsizlik rejiminin də
kollektiv təhlükəsizlik rejimi ilə müəyyən oxşarlığı vardır. Burada
da birgə fəaliyyət nəzərdə tutulur. Burada təhlükəsizliyin təmin
edilməsi barədə dövlətlərarası diplomatik əməkdaşlıqlara
üstünlük verilir.
2.Beynəlxalq
təhlükəsizliyin
hərbi-siyasi
cəhətləri
Soyuq müharibə illərinin qurtarması ilə əlaqədar olaraq
böyük miqyaslı hərbi münaqişələr nisbətən azalmışdır. Nüvə
silahının tətbiqi demək olar ki, aradan götürülmüşdür. Nüvə silahı
təhlükəsizliyin təmin edilməsi mexanizmlərindən biri kimi bu
silah növünün yayılmaması barədə keçirilən rejim böyük rola
malikdir. Belə bir rejim 1968-ci üdə müqavilə ilə təsbit edilmişdir.
Burada müəyyən tələblər də öz əksini tapmışdır.
Hazırda dünyada nüvə silahının yayılmaması barədə belə
bir vəziyyət yaranmışdır. Nüvə silahına malik olan və yaxud belə
bir iqtisadi, texnoloji imkanı olmayan dövlətləri beş qrupa bölmək
olar.
Birinci qrupa nüvə silahına malik olan, rəsmi qaydada
qəbul edilmiş beş ölkə daxildir.
Bunlar - ABŞ, Rusiya, Çin,
93
Böyük Britaniya və Fransadır. Bu dövlətlər eyni zamanda
BMT-nin təhlükəsizlik şurasının daimi üzvləridir. Aydındır ki, bu
dövlətlərin nüvə ehtiyatları da müxtəlifdir. Burada ABŞ və Rusiya
fərqlənirlər. Rəsmi cəhətdən tanınmış bu dövlətlər dünya üçün elə
bir təhlükə deyildirlər. Bu dövlətlər bu məsələdə çox ehtiyatlı və
məsuliyyətlidirlər.
Onlar bu məsələyə Itıərbi fəaliyyət vasitəsi
kimi deyil, siyasət yeridilməsi vasitəsi kimi baxırlar.
İkinci qrupa İsrail, Pakistan və Hindistan daxildir.
İsrail - 1970-ci illərdən, Hindistan və Pakistan isə 1998-ci ildən
belə silahlara malikdirlər. Bu dövlətlər nüvə silahlarının
yayılması barədəki müqavilədə iştirak etmirlər. İsrail nüvə
silahının həcmi barədə heç bir məlumat vermir.
Üçüncü qrup Əlcəzair, Liviya, İran, İraq, Şimali və
Cənubi Koreya və digər dövlətlərdən ibarətdir. Bunlardan
Cənubi Koreya, Əlcəzair və Liviya nüvə silahı hazırlamaq
planından imtina etmişlər.
İran, İraq və Şimali Koreya Xalq
Demokratik Respublikası isə Amerika mütəxəssislərinin
deyiminə görə daha təhlükəlidirlər.
Odur ki, ABŞ həmişə bu dövlətləri təzyiq altında
saxlamağa çalışır. Onu da qeyd etməliyik ki, ABŞ tərəfindən
İraqın darmadağın edilməsi və Səddam Hüseynin öldürülməsinə
baxmayaraq orada kütləvi qırğın silahı aşkar edilməmişdir.
Dördüncü qrup dövlətlər Əlcəzair, Argentina və
Braziliya hesab edilir. Bu dövlətlər əvvəllər nüvə silahı
hazırlamaq sahəsində tədqiqat işi aparırdılar. Sonra bu plandan
imtina etmiş və nüvə silahı olmayan dövlətlər kimi
1968-ci il
müqaviləsinə qoşulmuşlar.
Keçmiş Sovet Respublikalarından - Belarusiya,
Qazaxıstan və Ukrayna da bu qrupa yəni beşinci qrupa
daxildir. Onlann ərazilərində Rusiyanın strateji hərbi mərkəzləri
vardı. Bu mərkəzlərin
Rusiyaya keçirilməsi ilə bu
94
