E d. professor Rəyçilər: M. C. Atakişiyev

idi.  Hər  iki  tərəf  Avropa  siyasətində  öz  mövqelərini  artırmağı 
nəzərdə  tuturdu.  Fransa  iki  Habsburq  monarxiyalarının 
birləşməsinin əleyhinə idi (Habsburqlar və Fransa hər ikisi güclü 
dövlət  idi).  Elzasda,  Lotaringiyada,  Cənubi  Niderlandda,  Şimali 
İtaliyada,  İspaniya  ilə  həmsərhəd  ərazilərdə  Fransanın  ərazi 
iddiaları  vardı. Fransa Evangil liqasına kömək etməyin  tərəfdan 
idi.  Birləşmiş  Əyalətlər  Respublikası  da  Habsburqlara  qarşı 
Evangil liqasına təbii müttəfiq kimi baxırdı. Danimarka və İsveç 
özlərini  Şimal  dəniz  yollarındakı  münaqişələrdən  qorumağa 
çalışırdı. İngiltərə İspaniya ilə daimi mübarizədə idi. 
OtuziIIik 
müharibənin 
tarixində 
dörd 
dövr 
fərqləndirilir: 
Çexlərin müharibəsi (1618 - 1623-cü illər); Danimarka 
(1625  -  1629-cu  illər);  İsveçlər  (1630  -  1635);  Fransa  -  İsveç 
müharibəsi (1635-1648-ci illər). 
Qeyd etməliyik ki, ilk üç mərhələdə Habsburq birləşməsi 
üstünlük təşkil edirdi. Sonuncu dövrdə isə Habsburq imperiyası və 
onun 
müttəfiqləri 
məğlubiyyətə 
uğramalı 
olmuşdur. 
Uzunmüddətli  müharibə,  demək  olar  ki,  iştirakçı  dövlətlərin 
hamısını haldan salmışdır. Orduların təmin edilməsi çətinləşmiş, 
sosial gərginlik artmışdır. Odur ki, müharibənin dayandırılmasına 
zərurət artırdı. 1638-ci  ildə  Roma  Papası  və Danimarka  kralı 
müharibənin dayandırılması barədə müraciət etmişdir. 
1640-cı  ildə  reyxstaq  Reqensburq  (Almaniyada  liman) 
yığıncağında sülh danışıqları ideyasını müdafiə etmişdir. 1644- cü 
ildə Vestfaliyada - Myunster (Almaniya) şəhərində sülh konqresi 
açılmışdır.  Burada  Habsburq  imperiyası  ilə  Fransa  arasında 
münasibətlər  müzakirə  olunurdu.  1645-ci  ildə  Vestfalın  digər 
şəhəri olan Osnabryukda İsveç - Alman münasibətləri müzakirə 
edilirdi.  İmperiyada  İspaniya,  İsveç  və  Fransam  çox  güclü 
diplomatlar təmsil  edirdilər. Beləliklə,  1648-ci il  oktyabr ayının 
24-də  eyni  zamanda  Myunsterdə  və  Osnabryukda  sülh 
müqaviləsi həyata keçirilirdi. Bu müqavilə 
128 

---

tarixdə  Vestfei  sülh  müqaviləsi  kimi  qalm  Bu  müqavilə  yalnız 
konkret ərazi və siyasi - hüquqi razılaşmalara yekun vurmamışdır, 
eyni zamanda Avropada yüzillik dini əsasda qarşıdurmaya yekun 
vurulmuş və güc mərkəzlərinin dəyişməsinə səbəb olmuşdur. 
Müqavilədə 
Avropada 
ərazi 
dəyişikliyi; 
Alınan 
imperiyasının  siyasi  qumculugu;  onun  ərazisində  dini  inam  və 
beynəlxalq  hüquqda  Hollandiya  və  İsveçrənin  müstəqilliyinin 
təsdiqlənmə.si məsələləri öz əksini tapmışdır. 
Bu  sülh  müqaviləsində  ərazi  problemləri  ço>:  geniş  yer 
tutur.  İsveçin  ərazi  tələbləri,  demək  olar  ki,  yüksək  səviyyədə 
təmin edilmişdir. Kətta İsveçə böyük məbləğdə hərbi cərimə də- 
ödənilmişdir. Onun beynəlxalq statusa da yüksəlmişdir. Fransanın 
ərazi  tələbləri  də  əsasən  müsbət  həll  edilmişdir.  Bəzi  Alman 
knyarÜKijarmda ərazi dəyişikliyi baş ve.rmişdir. 
Vestffji  sülhü  Almaniyamn  siyasi  cəhətdən  parçalamiia- 
smın  iki  əsrllyədək  davarn  etməsi  məsələ.sini  hüquqi  cəlrətdan 
əsaslandınlm/Ş  oldu.  Alman  knyazlarmm  suverenliyini  təmin 
etmiş  oldu.  Onlar  .knyazlıqlararası  və  eləcə  də  xarici  ölkələrlə 
müqavilə  bağlamaq  hüququna  malik  idilər.  Müqavilədən  sonra 
beynəlxalq  miqyasda  İsveçrə  ittifaqı  və  Birləşmiş  Əyalətlər 
Respublikasının dövlət müstəqilliyi tanınmışdır. 
Vestfai  sülh  müqaviləsinin  gedişi  qıutarmamış  İspaniya 
danışıq  pros-esini  kəsmiş.  Birləşmiş  Əyalətlər  Respublikası  üə 
saziş  bağlamış  və  onun  müstəqilliyini  tanımışdır.  İspaniya  ilə 
Fransa  arasında  gedən  müharibə  də  davam  edirdi.  iS39-cn  ildə 
noyabrın  7-də  keçirilmiş  Pireney  sülh  müqaviləsinin  şərtlərini 
imzaladıqdan sonra müharibə day.andınlmışdır. Müəyyən ərazilər 
Fransaya verilmiş, o da İspaniya ilə müharibə edən Portuqaliyaya 
köməklik etməkdən imtina etmişdir. Bu dövlətlər arasında ticarət 
münasibətləri bəıpa edilmişdir. 
Pireney müqaviləsinə əsasən Fransa Kxah XIV Lüdo- vikin 
İspaniya şahzadəsi 
1?Q 

---

Mariya  Tereziya  ilə ailə qurmağı da öz təsdiqini tapmışdır. Bu 
müqavilə  XIV  Lüdovikə  imkan  vermişdir  ki,  o  İspaniya 
qarşısında  müəyyən  vərəsəlik  hüququ  qazansın.  Beləliklə, 
Fransanın sərhədləri genişlənmiş, İspaniya tərəfdən olan təhlükə 
aradan qaldırılmış və Fransanın siyasi gücü artmışdır. Almaniya 
üçün  bu  müharibə,  demək  olar  ki,  faciəyə  çevrilmişdir.  Əhali 
xeyli  azalmışdır  (Çexiyada  üç  dəfə,  Almaniyada  5-10  dəfə). 
Maddi  və  mədəni  dəyərlər  məhv  edilmiş,  istehsalda  durğunluq 
yaranmış, sosial - iqtisadi böhran baş vemıişdir. 
Ümumiyyətlə,  bu  uzunmüddətli  müharibədə  Habsburq 
əleyhinə  olan  dövlətlər  birliyi  daha  çox  üstünlük  əldə  etmişlər. 
Fransa  monarxiyası  üçün  otuzilük  müharibənin  və  İspaniya  ilə 
olan  müharibənin  müvəffəqiyyətlə  qurtarması  Avropada 
hegemonluq etməyə zəmin yaratmışdır. 
İsveç  Avropamn  güclü  dövlətinə  çevrilmişdir.  Şimali 
Avropada  onun  üstünlüyü  artmışdır.  Hollandiyanın  İspaniyadan 
asılılığı  tam  aradan  qaldırılmış,  iqtisadi  artım  üçün  zəmin 
yaranmış,  müstəmləkə  urğunda  mübarizə  imkanı  artmış  və 
Avropa  məsələlərində  siyasi  çəkisi  dəyişmişdir.  Avropada 
Habsburqların hegemonluğu qurtarmışdır. 
Otuzillik  müharibə  Avropada  bir  əsrlik  kəskin  dini 
qarşıdurma  dövrünə  yekun  ^'urmuş  olmuşdur.  Beynəlxalq 
münasibətlərdə  dini  amillərin  rolu  kəskin  surətdə  azalmışdır. 
Otuzillik müharibənin nəticələri göstərmişdi ki, mərkəzləşdirilmiş 
milli  dövlətlərin  (Fransa,  İngiltərə,  Hollandiya,  İsveç)  siyasi 
perspektiv gələcəyi dalıa inamlıdır. 
Vestfal sülhü Avropada xarici - siyasi vəziyyəti kökündən 
dəyişdirirdi.  Qüvvələr  balansı  dəyişdirilirdi.  Avropa  beynəlxalq 
münasibətlər  sistemi,  onun  hüquqi  əsası  və  gələcək  istiqaməti 
müəyyənləşmiş olurdu. 
130 

---