E d. professor Rəyçilər: M. C. Atakişiyev
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Fəsil. Ä^^ROPADA BEYNƏLXALQ MÜNASİBƏTLƏR
- Fransa, İngiltərə, Niderland
- Habsburqlar
- İngiltərəyə
- Vestfal və Pireney
- Hollandiya XVII
- Ost-Hind və Vest- Hind
- 1626-cı ildə mərkəzi yeni Amsterdam olmaqla yeni Hollandiyanın əsasını qoymuşlar. İngiltərənin
m Fəsil. Ä^^ROPADA BEYNƏLXALQ MÜNASİBƏTLƏR (XVII əsrin ikinci yarısı ~ XVIII əsrin əvvəlləri) XVII əsrin ortalarından Avropada beynəlxalq münasibətlərin inkişafına yeni dövr açılmışdır. Qərbi və Mərkəzi Avropanın siyasi həyatında Fransa, İngiltərə, Niderland, İsveç, eləcə də İspaniya və Habsburqlar dövləti böyük-hökmran dövlət statusu almışlar. XVII-XVIII əsrlərdə bu Habs- burqiar dövlətinin əsasını Avstriya, Çexiya, Macarıstan (bura daxil idi - Moraviya, Sileziya, Ştiriya, Tirol, Karintiya, Xorvatiya, Sloveniya, Transiivaniya və digər torpaqlar) təşkil edirdi. Habsburqlar dövlətinin başçısı alman millətinin Müqəddəs Roma İmperiyası tacma malik idi. Habsburqlarm bütün vərəsəlik torpaqları bu imperiyaya daxil deyildir. Lakin hər halda Avropanın siyasi proseslərində müəyyən rola malik idilər. Almaniyadan - Brandenburq, Saksoniya və Bavariya, İtaliyadan - Venesiya Respublikası, Savoy və Papa vilayətləri (hersoqluqdan) və eləcə də Portuqaliya və Danimarka fərqlənirdilər. Şərqi Avropada Rusiya daha aparıcı rola malik idi. Rusiyanın İsveç, Poişa və Habsburqlar ölkəsi ilə olan münasibəti də ürnunıi vəziyyətin müəyyənləşməsinə təsir edirdi. Bis qitəfflin eənubımda isə Osmanlı imperiyası hökmranlıq edirdi. Beynəlxalq münasibətlərdə ideoloji dəyişikliklər və Avstriya ilə İspan Habsburqlanmn rəhbərlik etdiyi islahat əleyhdariarımrı tarixi səhnədən getməsi itə Habsburqltır əleyhinə ittifaqı saxlamağa zərurət qalmırdı. Dini mübalrisələr geridə qalmışdı. Ticarət-iqtisadi qarşıdunnadan ön plana çəkilirdi. XVII əsrin ikinci yansı İngiltərə, Fransa və Niderlandın müstəmləkə imperiyalarına çevrilməsi dövrü kimi xartfutarlzə ediİir. Həmin dövrdə müstəmləkələrin rolu da artırdı. i;s}>a3:!İya 131 və Portuqaliyanın müstəmləkə torpaqlan jiesauma Fransa və Hollandiya arasında müstəmləkə uğrunda mübarizə Vestfa! sülhündən sonra bu dövlətlərin əksəriyyətinin siyasi çəkisi dəyişilmişdir. XVO əsrin ikinci yansmdan sonra və XVIII əsrin əwəllərindən Qərbi Avropada Fransa daha hakim mövqedə idi. Mütləq feodal ıtionarxiyasına əsaslanan Fransada kapitalist təsərrüfat bölməsi də genişlənirdi. Frsnsa ərazisinə görə, əhalisinin sayma görə, Luiziana, bəzi Antil adalan, Hindistanda Pon- dişeri, Afrikada - Madaqaskar Fransanın müstəmləkəsi hesab edilirdi. Avropanın bu yeni həyatı XIV Lüdovikin hakimiy 3 ^əti dövrü ilə eyni vaxta düşürdü. O, görkəmli diplomat Kardinal Mazarininin yetirməsi hesab edilirdi. XIV Lüdovik monarx kimi bütün hakimiyyəti öz əlinə almiişdı. O, mürtəce xarici siyasi kurs yeridirdi. Beləliklə, Almaniyanın torpaqlarını da özünə tabe etməyə çalışırdı. XIV Lüdovik hərbi və diplomatik metodlardan istifadə edərək sərhəd to:rpaqlar üzərində vassal hüququ yaratmağa çalışırdı. İngiltərəyə olan münasibətdə də oram öz nəzarəti altına almaq istəyirdi. Onların ticarət və müstəmləkəçilik mənafeləri toqquşurdu. Cənubi Niderlandı ələ keçirmək cəhdi Hollandiya ilə toqquşmalara səbəb olmuşdu. Fransa diplomatiyasında əsas cəhətlərdən biri də ondan ibarət idi ki, dəniz dövləti olarx bıgüllərə ilə Hollandiya və İngiltərə iSə İspaniya arasmda olan əməkdaşlığa yol verməsin. Portuqaliya ilə İspaniya arasında müharibə gedirdi. Piriney sülh müqaviləsinə əsasən Fransa onların işinə qarışa bilməzdi. XIV Lüdovik İspaniyanın güclənməsinin əleyhinə idi. Odur ki, İngiltərənin Portuqaliyaya köməklik göstərməsini məqsədəuyğun sayırdı. 132 Beləliklə, Fransanın Avropada liderlik iddiası neçə-neçə müharibələrə səbəb olmuşdur. Müharibəyə cəlb edilən dövlətlərin böyük bir qismi Fransaya qarşı koalisiya yaradırdılar. Bu da Fransa üçün böyük maliyyə çətinlikləri törədirdi. XVII əsrin 70-ci illərində bu vəziyyət özünü daha qabarıq göstərirdi. Vestfal və Pireney sülh müqavilələri İspaniyanın da hərbi gücünə və siyasi üstünlüyünə təsir göstərmişdir. 1655-ci ildə İspaniya kralı IV Filipp öldükdən sonra taxtda onun vərəsəsi xəstə və ağılsız oğlu II KarI Habsburq qalmışdır. IV Filipp öldükdən sonra vəziyyətdən istifadə edən Fransa ərazi iddiası qaldırmışdı. İspaniyanın zəifləməsi müqabilində Avropada qüvvələr balansında Hollandiyanın iqtisadi və siyasi təsiri artırdı. Niderland inqilabı nəticəsində İspaniya əsarətindən azad olan Hollandiya XVII əsrin ikinci yarısında ən güclü dəniz dövlətinə çevrilmişdir. Çox güclü dəniz və hərbi limana malik olan bu ölkə gəmilərin sayına görə bütövlükdə Avropanı üstələyirdi. Ən inkişaf etmiş bank sistemi yaratmışlar. Hollandiyanın cəmi ticarət mənfəətinin 10%-i müstəmləkə ticarətindən əldə edilirdi. İspaniya və Portuqaliya müstəmləkələri Hollandiyanın müstəmləkə obyektinə çevrilmişlər. Müstəmləkə siyasəti əsasən holland Ost-Hind və Vest- Hind kompaniyaları vasitəsilə aparılırdı. Beləliklə, XVII əsrin ortalarında otuzillik müharibənin Avropa ölkələrinə vurduğu zərər nəticəsində (burjuaziya inqilabları, vətəndaş müharibələri) onların zəifləməsi Hollandiyanın mövqeyini artırmışdır. Hollandiya öz qonşuluğunda güclü Fransadansa, zəif alman torpaqlarına və köməksiz ispan Niderlandımn (ərazicə İspaniyadan çox aralı idi) olmasına üstünlük verirdi. Odur W, məhz Hollandiya Fransa əleyhinə olan bütün ittifaqların təşkilatçısı idi. 1626-cı ildə mərkəzi yeni Amsterdam olmaqla yeni Hollandiyanın əsasını qoymuşlar. İngiltərənin mövqeyinə gəlincə qeyd etməliyik ki, hələ XVII əsrin ortalarından bu ölkə inqilabların baş verməsi, 133 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|