E d. professor Rəyçilər: M. C. Atakişiyev

tərə Avstriya ilə yaxın münasibətə üstünlük verirdi. İngilislərin 
niyyəti tam aydın idi - Amerikanı ələ keçirmək. 
1740-cı ildə Avstriya imperatoru VI Karlın ölümü yeni 
hərbi qarşıdurmalara səbəb olmuşdur. Xüsusi qaydalara uyğun 
olaraq Habsburq torpaqlarının vərəsəliyi onun qızı Mariya 
Tereziyaya çatırdı (oğlu olmamışdı). Bu zaman bir çox Av- 
ropa torpaqları bu cür xüsusi qaydalara qarşı çıxırdılar. Be- 
ləliklə də, Avstriyada Habsburqların 300 illik hakimiyyətinə 
qoymaq istəyirdilər. Mariya Tereza (1740-1748) bu 
son 
oz 
mübarizədə yüksək siyasi iradə nümayiş etdirmişdir. O 
hüququnu və Habsburqlar ərazisinin bötüvlüyünü saxlamağa 
çalışırdı. Onun əsas düşməni Almaniyada Prussiya taxt-tac 
sahibi II Fridrix və Kari Albrext idi. II Fridrix yubanmadan 
Sileziyaya hücuma keçərək oranı zəbt etdi. Bu hadisə hərbi 
münaqişəyə səbəb olaraq ümumavropa miqyası aldı. Silezi- 
yanın zəbt edilməsi Prussiya əleyhinə koalisiya yaradılmasına 
zəmin yaratmışdı. Avstriya, Rusiya; İngiltərə, Niderland, 
Saksoniya və Sardiniya bu ittifaqa daxil olmuşlar. Fransa və 
İspaniya isə Prussiya ilə ittifaqa girmişlər. 
Beləliklə, Avstriya vərəsəliyi uğranda gedən mübarizə 
1740-
 
1748-ci il (yeddi illik) müharibəsinə səbəb olmuşdur. 
Sileziya müharibəsi Avropa müharibəsinə çevrilmişdir. Fransa 
1741-
 
ci ildə öz ordusunu Almaniya və Niderlanda yeritmiş, İn- 
giltərə ilə İtaliyanı məğlubiyyətə uğratmış, İspaniya ilə müt- 
təfiq olmuşdur. Bavariyaçılar isə Avstriyaya daxil olmuş. 
Fransızlarla birlikdə Praqanı işğal etmişlər. 
1745-ci ilin dekabr ayında Avstriya ilə Prussiya 
arasında separat Drezden sülh müqaviləsi bağlanmışdı. Bu 
müqaviləyə görə bütün Sileziya Prussiyaya verilmişdi. Bunun 
müqabilində Prussiya kralı Mariya Terezanın həyat yoldaşı 
Frans Stefanm alman imperatoru seçilməsini tanıdı. O, I Frans 
adı altında 20 il (1745-1765) imperiyaya rəhbərlik etmişdir. 
1739-cu ildə İngiltərə ilə İspaniya arasında müstəm- 
ləkəçilik müharibəsi olmuşdur. 
140 

---

1743-cü ildə Paıis ilə Madrid arasında ittifaqın bərpasından sonra 
ingilis-fransız müharibəsi başlamışdır. 
İ748-Cİ  ildə  İngiltərə  ilə  Hollandiya  arasında,  digər 
tərəfdən isə Fransa arasında Aaxen sülhü bağlanmışdı. 
Bu  müqavilə  Avstriya  vərəsəliyi  uğrunda  gedən 
müharibəyə yekun vurmuş oldu. Avstriya, İspaniya və Sardiniya 
da bu sülhə qoşulmuşlar, 
Bütünlükdə  XVIII  əsrdə  Avropa  siyasətinin  inkişafı 
göstərmişdir  ki,  istər  gənc  ölkələr  və  istərsə  də  feodal 
mütləqiyyətini  devinnəyə  əsaslanan  ölkələr  bir  çox  hallarda 
münaqişələrin  artmasına  özləri  zəmin  yaradırdılar.  Hər  halda 
XVIII 
əsrdə  Avropada  siyasi  qüvvələrin  beynəlxalq 
münasibətlərə təsiri məsələləri özünü çox açıq büruzə vermişdir. 
!4İ 

---

V
 
FəsiL 
ABŞ-ın YARANMASI V3 BEYNƏLXALQ 
MÜNASİBƏTLƏRƏ ONUN TƏSİRİ 
Cəmiyyətin  inkişaf  tarixi  siyasi  mübarizələrlə  daha  çox 
səciyyələnir, illər, əsrlər dəyişdikcə siyasi mübarizələr bir- birini 
əvəzləyir. Ayrı-ayrı ərazilər və xalqlar baxımından da sanki, bir 
ölkədən başqasına, bir xalqdan başqasına keçmiş olur. 
Bir  vaxt  müstəmləkəçilik  ugrunda  gedən  mübarizə 
müəyyən  müddətdən  sonra  həmin  xalqlann  azadlığı  ugrunda 
gedən mübarizə ilə əvəz olunur. 
Beləliklə,  1775-ci  ildə  Avropanın  öz  sərhədlərindən 
kənarda yerləşən Şimali Amerikanın Atlantik sahillərində ingilis 
müstəmləkələri  müharibəyə  başlamışlar.  Müharibə  8  il  davam 
etmişdir.  1783-cü  ildə  Versal  (Paris)  sülh  müqaviləsinə  görə 
müharibə dayandırılmışdır. Bu müharibə azadlıq mübarizələrinin 
gedişinə,  müstəmləkələrin  beynəlxalq  vəziyyətinə  və  eləcə  də 
gənc  Amerika  Birləşmiş  Ştatlarının  azad  olmasına  zəmin 
yaratmışdır. 
1776-
 
cı  il  iyul  ayının  2-də  Qitələrarası  Konqres 
müstəqillik  barədə  bəyannamə  qəbul  edərək  Amerika  Birləşmiş 
Ştatlarının müstəqilliyini elan etmişdir (Bu tarixi hadisə 4 iyulda 
qeyd edilir). Bəyannamə Virciniyadan olan görkəmli ədib, gənc 
hüquqşünas,  Tomas  Cefferson  tərəfindən  hazırlanmışdı.  Tomas 
Cefferson  bəyannamədə  Con  Adams,  Beniami??.  Franklin  və 
Corc Vaşinqtonun fikirlərinə də yer vermişdir. 
Bu sənəd dünyada ilk sənəd idi ki, cəmiyyətdə feodal və 
monarxiya  təməlini  açıq-aşkar  inkar  edirdi.  Demokratik 
azadlıqlara üstünlük verilirdi: qanun qarşısında bərabərlik, xalqın 
suveren  olması,  idarəçilik  formalarının  dəyişdirilməsi  hüququ, 
hər kəsin azad yaşamaq kimi təbii hüquqlara malik olması və s. öz 
əksini tapırdı. Aydındır ki, bəyannamə Avropada olan mütərəqqi 
qüvvələrin diqqətini cəlb etmişdir. Hərbi münaqi- 
142 

---

sələrin başlaması ib bəzi Avropa dövlətləri - Fransa. İspaniya və 
Rusiya  özlərinin  neytral  vəziyyətdə  olduqlarını  bəyan  edirdilər. 
İngikərəinn  vəziyyəti  onlara  da  təsir  etməyə  bilməzdi.  Odur  ki, 
belə  siyasətə  üstünlük  verirdilər.  Belə  bir  vəziyyətdə  İngiltərə 
kralı  Hİ  Gecrq  Avropa  dövlətləri  arasında  ittifaq  yaratmaq 
ideyasına  ə!  atsa  da,  bu  fikir  baş  tutm.a-  mışdır.l  775-1777-ci 
illərdə  gedən  hərbi  hərəkata  Corc  Vaşinqton  rəhbərlik  edirdi. 
Amerika ordusu bir neçə dəfə məğlubiyyətə uğramışdı. Belə bir 
şəraitdə  Amerika  dipİomatian  beynəlxalq  köməklik  siyasəti 
yeridirdilər  (maliyyə,  silah,  paltar  və  s.  nəzərdə  turalurdu). 
1776-eı  üdə  «məxfı  məktublaşma  komitəsi))  yaratmışlar. 
Ayn-ayrı  ölkələrin  müəyyən  qurumlarına  müraciət  edirdilər.  Bu 
ölkələrin  bəziləri  ney-tr-ailıq  e).an  etsələr  də  İngiltərəni 
zəiflətmək  məqsədi  ilə  xəlvəti  olaraq  ABŞ-a  müstəmləkə 
azadhğma yardım edirdilər. Belə ki, 1776- 1778-ci illərdə Fransa 
Amerikaya 30 rain muşket (tüfəng), 100 ton banı, 200 top, 20 min 
nəfə.riik paltar (cəmi 21 min livr) göndərmişdir. İspaniya 300 min 
dollai' vermişdir. 
Fransız  zabiti  I.afayei  öz  vəsaiti  hesabına  böyük  bir 
gəmini  silahla  təchiz  etmiş  və  İngiltərə  əleyhinə  vuruşmağa 
göndənnişdir.  .ABŞ-m  müstəqilliyi  barədə  bəyannamə  qəbul 
edildikdən sonra o, öz rəsmi nümayəndəsini Fransaya göndərmək 
irnkam  əldə  elmişdir.  Odur  ki,  ABŞ  ilk  səfirini  Fransaya 
göndəmrişdir. 
İlk äə'Jİr Benjamin Franklin təyin (görkəmli alim, ictimai 
xadim)  edilmişdir  Tərkibdə  Saylaç  Din,  Nyu-York  ştamnın  baş 
hakimi Con Cey, Artur-l,s və Eduard Bankroft da vardı. 1778-ci 
ildə Franklin vahid, sərbəst səfir olmuşdur. 
ABŞ-m  diplomatlarının  qarşusmda  iki  məsələ  dumrdu. 
Birinci  ən  azı  Fransadan  hərbi  və  maddi  yardımın  alınmasına 
çalışmaq.  İkinci  Fransanı  İngiltərəyə  qarşı  müharibəyə  cəlb 
etmək. Fransa ABŞ-a  yardım etməyi  davam  etdirirdi.  1776-cı  i! 
ildə amerikalılara 2 mln livr əvəzsiz, 1 mln. livr borc şəklində 
 

---