E d. professor Rəyçilər: M. C. Atakişiyev
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «Antanta»
- Kiçik Ermənistan, Kürdüstanın bir hissəsi
- Kiao-Çaonu
Beləliklə, Avropada yaşanan gərgin bir vaxtda diplomatlar gələcəkdə sülh məsələlərini araşdınrdılar. Uzun müddətli danışıqlardan sonra «Antanta» dövlətləri Asiya Türkiyəsinin bölüşdürülməsi barədə qərar qəbul etmişlər. İngiltərə ilə Fransa arasında müəyyən razılaşmalar edilmişdir. Razılığa əsasən Mesopotamiya İngilətərəyə, Suriya, Kiçik Ermənistan, Kürdüstanın bir hissəsi Fransaya; Trapezunda vilayəti, Ərzurum, Bəyazit, Kürdüstamn digər hissəsi. Qara dəniz sahili Rusiyaya çatmalı idi. İtaliya «Antanta»ya daxil olduqdan sonra Anadolunun bir hissəsinə sahib olmalı idi. Fələstin üzərində Beynəlxalq nəzarət planlaşdınimışdır. Xayfa və Akçala limanlanmn İngiltərəyə verilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Türkiyənin özündə isə Anadolunun Mərkəzi və Şimal-Şərq hissəsi qalmalı idi. Bütün bunlar «Antanta»nm planı idi. Almaniya blokunun da özünəməxsus plam vardı: Berlin Avropanın mərkəzində böyük bir iqtisadi ittifaq yaratmaq fikrində idi. Bu ittifaq da Almaniyaya tabe edilməli idi. Almaniyamn özündən əlavə Avstriya-Macanstan, Belçika, Hollandiya, Danimarka, Polşa və Fransanın bir hissəsi də bu ittifaqa daxil olmalı idi. Gələcəkdə isə İtaliya, İsveç, Norveç də bura daxil edilməli idi. Beləliklə Almaniya bloku Avropada qalib gələrsə yeni siyasi bir birlik (hərbi imperiya) yarammş olardı. Bunlardan əlavə Almaniyanın niyyətlərində Finlandiya, Baltikyanı (Pribaltika) vilayətlər hətta Ukrayna, Belorusiya, Knm və Qafqaz da vardı, lakin qeyd etməliyik ki, ABŞ «An- tanta»ya az-çox köməklik göstərirdi. Almaniyanın isə imkanları tükənirdi. Yaponiyanın işğalçılıq siyasati. Hər bir dövlət Avropada gedən müharibədən bir cür istifadə edirdi. Yaponiya da 1914-cü ilin avqust ayında Almaniyaya müharibə elan etmişdir. Aydındır ki, əsas məqsəd işğalçılıq idi. Yaponiya ordusu Sakit okeanda Almaniyaya məxsus olan adaları tutaraq Çin ərazisinə tərəf irəliləmişlər. Onlar Kiao-Çaonu zəbt etmişlər. Yaponiya 248 belə iddia edirdi ki, bununla da Çinin öz ərazisini özünə qaytaracağıq. Yaponiya 1915-ci ilin yanvar ayında Çinə nota göndərmiş və orada 21 tələb qoymuşdur. Çinə çox ağır şərtlər qoymuşdur. Şandun əyaləti üzərində Almaniyanın hüquqlan necə idisə, Yaponiyanın tələblərində də eyni şərtlər öz əksini tapırdı. Şərqi və Mərkəzi Monqolustan, Cənubi Mançuriya tara. Yaponiyanın asılılığına keçməli idi. 21 tələbi qəbul edən Çin, demək olar ki, Yaponiyanın protektoratma çevrilirdi. Yaponiyanın bu hərəkəti «Antanta» ölkələrində, Vaşinqtonda, Londonda, Petroqradda müəyyən mənada həyəcan yaratmaya bilməzdi. Yaponiya nəzarətsiz olaraq Uzaq Şərqdə öz mövqelərini möhkəmləndirirdi. Bununla yanaşı Almaniyam da vurduğu üçün Rusiya onun Çindəki hərəkətinə o qədər də fikir vermirdi. Müharibəda çevriliş. Müharibənin əvvəllərində hərbi baxımdan Almaniya hərbi bloka daxil olan dövltələrin hamısından da üstün idi. Onun müttəfiqləri olan Avstriya-Macarıstan, Türkiyə Almaniyadan çox geri idilər. «Antanta»nın, İngiltərə, Fransa və Rusiyanın (1917-ci il ABŞ-da bura daxil olmuşdur) isə hərbi-iqtisadi potensialı Almaniyadan və onun müttəfiqlərindən çox üstün idi. Almaniya ordusunun Belçika və Parisə doğnı sürətli hücumunun qarşısını Rusiya ordusu dayandırmışdı. 1916-ci ildə açıq-aşkar məlum oldu ki, «Antanta» Almaniya - Avstriya blokundan üstündür. 1917-ci ilin yazına Almaniya praktiki olaraq strateji təşəbbüsünü itirmiş olmuşdu. Ölkədə çox kəskin sosial-iqtisadi böhran başlanmışdı. Almaniyanın separat sülh bağlamaq cəhdi. Müharibənin başlanmasından iki il keçdikdən sonra Almaniyada separat sülh bağlamaq həvəsi yaranmışdır. Diplomatik danışıqlar müxtəlif istiqamətlərdə aparılırdı. Məsələn, 1916-cı ildə Rumıniyanı tutduqdan sonra Berlin neytral dövlətlərə sülh danışıqları təklif edirdi. Almaniya nəzərdə tuturdu ki, «An- tanta» dövlətləri danışığa gələrsə, gələcəkdə onların içərisində 249 parçalanma sala bilər. Lakin «Antanta» razılığa gəlməmişdir. «Antanta» qeyd edirdi ki, ancaq xalqların hüquqları bərpa edildikdən sonra sülhdən danışmaq olar. Buna baxmayaraq, Almaniya Rusiya ilə separat sülh bağlamağa ümid edirdi. 1916-cı ildə Rusiyanın iqtisadi vəziyəti pisləşmişdi. İnqilabi hərəkatlar genişlənirdi. Burada da Almaniya ilə separat sülh tərəfdarı artmışdı. Bu bir qrup separat tərəfdarları 1916-cı ilin dekabr ayında xarici işlər naziri Sazonovun istefasına nail olmuşlar. Onun yerinə həmin qrupdan Ştyurmer gəlmişdir. Sülh üçün Berlin rus çarının qohumlarının köməkliyindən istifadə etməkdən də çəkinmirdi. Həmin vaxt İngiltərə rəhbərliyində də dəyişiklik baş vermişdir. 1916-cı ilin dekabr ayında baş nazir vəzifəsinə L.Corc gəlmişdir. Onun gəlməsilə müharibədə İngiltərənin rolu artmışdır. O vaxt ABŞ prezidenti (4-cü dəfə seçilmişdi) Vil- sonun tapşırığı ilə konkret sülh təklifləri hazırlanırdı. 1917-ci il fevral ayının 3-də ABŞ Almaniya ilə diplomatik əlaqələri kəsmiş və aprel ayının 6-da Almaniyaya müharibə elan etmişdi. 1916-cı ilin axırlarına cəbhədə Antanta dövlətlərinin üstünlüyü artmışdı. ABŞ-m müharibəyə qoşulması isə müharibənin gedişini tamam dəyişmişdi. 250 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|