E d. professor Rəyçilər: M. C. Atakişiyev
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Almaniyanın hərbi cəriməsinə yenidən baxılması.
aymda İsveçrə bu hadisəni pisləmişdir. Odur ki, Sovet nümayəndələri də İsveçrəyə gəlmişlər. Bütün bu kimi gərginliklə və müharibə qorxusu ilə bağlı olaraq Fransanın xarici işlər Naziri A.Briam Amerika xalqına təklif göndərmişdir. O, göstərirdi İd, hər iki ölkə müharibəni pisləmək barədə bəyannamə hazırlasın. 9 aydan sonra Amerikamn dövlət katibi F.Kelloq ona məktub yazaraq bildirmişdir ki, ancaq bəyannamə ilə kifayətlənmək olmaz, digər təkliflər də hazırlansın və böyük dövlətlər də bu təkliflərə qoşularaq öz razılıqlarını bildirsinlər. 1928-ci il aprel ayının 13-də Kelloq öz layihəsini məktubla İngiltərə, Almaniya, İtaliya və Yaponiyanın xarici işlər nazirlərinə göndərmişdir ki, müzakirə etsinlər. Bu iş «Brianın başının üstündən» olduğu üçün fransızların o qədər də xoşuna gəlməmişdi. Lakin Fransa da bu layihə ilə razılaşmalı olmuşdur. 1928-ci il avqust ayının 27-nə 15 dövlət bu layihəyə imza etmişdir. Həmin ilin sentyabr aymda SSRİ xarici işlər Naziri M.M.Litvinov da Fransa səfiri vasitəsi ilə bu beynəlxalq müqaviləyə qoşulduğunu bildirdi. Sonra Polşa, Rumıniya, Estoniya, Latviya, Litva, Türkiyə, İran da bu layihəyə qoşulduqlarmı bildirmişlər. Beləliklə, 1927-1928-ci illərdəki beynəlxalq hadisələrin inkişafı göstərirdi ki, sülhün saxlanılması və normal münasibətlər yaradılması ancaq böyük dövlətlərin sağlam əməkdaşlığı şəraitində mümkün ola bilər. Dünya iqtisadi böhranı illərində beynəlxalq vəziyyət 1920-1930-cu illərdə dünya miqyasında iqtisadi böhran baş verirdi. İlk əvvəl böhran vəziyyəti 1929-cu ildə ABŞ-ın birjalarında özünü göstərmişdir. Sonra böhran vəziyyəti Avropaya keçərək bütün sənaye ölkələrini bürümüşdü. Böhranın ilk illərində sənaye istehsalının həcmi kəskin surətdə azalmışdır. Sonra ticarət azalmışdır. Bu isə maliyyə iflasına səbəb olmuşdur. Böhran ABŞ-ın bütün iqtisadiyyatını bürümüşdü. 278 Bundan sonra müflisləşmə başlanmışdır. 135 min firma, 10 min bank öz fəaliyyətini dayandırmışdır. Demək olar ki, bütünlükdə istehsal 50% ixtisara düşmüşdür. İki il ərzində kapitalist ölkələrində istehsalın həcmi 40% azalmışdır. 1932-ci ildə bütün işsizlərin sayı 30 mln nəfər təşkil etmişdir. Aydındır ki, bu cür iqtisadi vəziyyət həmin illərdə beynəlxalq münasibətlərə təsir etməyə bilməzdi. Satış bazarı uğrunda mübarizə dalıa da güclənirdi. Ayrı-ayrı ölkələr arasındakı ziddiyyət daha çılpaqlığı ilə özünü göstərirdi. Birinci Dünya Müharibəsində məğlub olmuş, hərbi cərimə verməli olan bəzi ölkələr belə vəziyyətdən istifadə edərək həmin hərbi cəriməni ödəməkdən boyun qaçırırdılar. Bunlar Almaniya, Avstriya, Macarıstan və Bolqarıstan idi. Beləliklə «Versal sülh müqaviləsi»nin qərarı iflasa uğrayırdı. Almaniyanın hərbi cəriməsinə yenidən baxılması. Hələ 1919-cu il «Versal müqaviiəsi»nin qərarına əsasən Almaniyaya cərimələr müəyyən edildikdə o, bir çox maddələrlə qəti razı deyildi. Lakin demək olar ki, məcbur edilmişdir. O vaxtdan artıq 10 il keçmişdir. Almaniya bu cərimələrin təsiri altında müəyyən mövqe tuta bilmirdi. Odur ki, Almaniya hökuməti dövlətlərarası iqtisadi münasibətlərə və hərbi cərimələrə və «Daues plam»na yenidən baxılması məqsədi ilə konfrans çağrılmasmı tələb edirdi. Beləliklə, 1929-cu il fevral ayının 11-də Parisdə bəzi dövlətlərin ekspertləri toplantı keçirmişlər. «Daues plan»ı müzakirə edilirdi. Bu plana Morqanm elektrotexnika trestinin prezidenti Amerika bankiri O. Yunq sədrlik edirdi. Əvvəldən də məlumdur ki, cərimə alınmasında ən maraqlı tərəf Fransa idi. Lakin Fransa da «Daues planı»na yenidən baxılmasına razılıq vermişdir. Bir neçə aydan sonra ekspertlər komitəsi işi yekun- laşdınb yekun sənədi hazırlamışlar. Bu sənəd «Yunq planı» adlanmışdı. Bu plana əsasən hərbi cərimə 113,9 mlrd, marka müəy>'ən edilmişdir. Cərimənin ödənmə müddəti 37 il, orta illik ödəmə məbləği 2 mlrd, marka müəyyənləşmişdi. 279 «Paris yığıncağın»da bir çox digər qərarlar da qəbul etmişdir. Belə ki , cərimə komissiyası ləğv edilmişdir, dəmir yolu və müəssisələr üzərindəki nəzarət götürülmüşdür. Reyn zonasındakı ordunun çıxarılması məsələsi də həll edilmişdir. «Yunq planı» 1930-cu ilin iyun ayında qüvvəyə minmişdir. Bir ildən sonra Almaniya ABŞ-a müraciət edərək (cəriməni ödəmək üçün) yardım istəmişdir. Amerika bankirləri yardım etməyə çox ehtiyatla yanaşırdılar. ABŞ-ın prezidenti Q.Quver hərbi cərimənin ödənilməsi və hərbi borc barədə moratorium keçirilməsini təklif etmişdir. Bu Fransa üçün ildə 2 mlrd frank itki demək idi. Buna baxmayaraq cərimələrin ödənilməsi üzrə ardıcıl olaraq müəyyən dəyişikliklər həyata keçirilirdi. 1931-ci ilin ortalarında ABŞ-m prezidenti Q.Quver cərimə ödəmələrini bir illiyə dayandırmağı təklif etmişdir. Bir ildən sonra isə 1932- ci ilin iyun ayında «Lozann konfrans»mda hərbi cərimənin ödənilməsi ləğv edilmişdir. Bankirlər və sənayeçilər öz iqtisadi və maliyyə vəziyyətlərini hesablamaqda olarkən siyasi və diplomatik dairələrdə pan avropa yaratmaq layihəsi meydana gəlmişdi. 1930-cu il may ayının 17-də Fransanın xarici işlər naziri A.Brian Avropamn 27 dövlətinə təkliflə müraciət etmişdir. O, Avropa Federal ittifaqı yaratmağı təklif edirdi. O, göstərirdi ki, bu dövlətlərarası birlik iki orqana malik olacaqdır. Biri Avropa Komissiyası kimi fəaliyyət göstərəcək. Biri isə icra orqanından ibarət Avropa Komitəsi olacaqdır. Burada ilk əvvəl Fransa öz mövqeyini artırmağa səy göstərirdi. Bu layihə Avropada və Millətlər Birliyində İngiltərənin təsir dairəsinin azaldılmasına yönəldilmişdir. İkinci tərəfdən isə Fransanın pan-avropa planı Sovetlər əleyhinə yönəldilmiş bir layihə idi. Lakin Fransamn layihəsi kağız üzərində qaldı. İngiltərə, Almaniya, İtaliya onun əleyhinə çıxdılar. Həmin dövrdə ikinci bir plan meydana çıxdı. İki dövlətin birləşməsi planı. 19 mart 1931-ci ildə Avstriya ilə Almaniya arasında «Gömrük ittifaqı yaradılması barədə» müqavilə bağlandı. Bu 280 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|