Ə. H.Əliyev, F.Ə.Əliyeva, V. M. Mədətova



Yüklə 66,66 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə8/102
tarix17.11.2017
ölçüsü66,66 Kb.
#10957
növüDərs
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   102

 
 
28 
 
 
29 
mışdır.  
A.İ.Qarayev və onun əməkdaşları tərəfindən aparılan elmi ax-
tarışlarla – Naftalan neftinin orqanizmin dəri örtüyünün 
məsamələrindən keçərək ürək fəaliyyətinə müsbət ionotrop təsiri 
və damar genişləndirici kimi bənzəri olmayan unikal müalicə 
keyfiyyəti aşkar edildi.  
Akademik A.İ.Qarayevin vəfatından sonra onun tələbəsi və 
davamçısı akademik H.H.Həsənov Elmi-Tədqiqat Fiziologiya İn-
stitutuna (1969-1995) rəhbərlik etmişdir. 
H.H.Həsənovun elmi fəaliyyəti  əsasən MSS-nin vegetativ 
funksiyaların tənzimində  və orqanizmin daxili mühitinin sabit 
saxlanılmasındakı roluna həsr olunmuşdur. O, 100-dən artıq elmi 
əsərin, 5 monoqrafiyanın, 1 dərsliyin, eləcə də 2 kitabçanın müəl-
lifidir. H.H.Həsənovun elmi nailiyyətləri elm və texnika 
sahəsində «Azərbaycan Dövlət Mükafatına» (1972) layiq görül-
müşdür. Hazırda AMEA-nın Fiziologiya İnstitutunda 100-dən ar-
tıq elmi işçi fiziologiya elminin Azərbaycanda inkişafına böyük 
səy göstərirlər. 
Hazırda akademik A.İ.Qarayev adına Elmi-Tədqiqat Fiziologiya 
İnstitutuna Azərbaycan MEA-nın müxbir üzvü, Azərbaycanda 
milli fizioloq və biokimyaçı mütəxəssislərin yetişdirilməsində 
xüsusi rolu olan biologiya elmləri doktoru, professor T.M.Ağayev 
rəhbərlik edir.   
Akademik A.İ.Qarayevin fəal davamçılarından olan 
akademik  Ş.K.Tağıyev Azərbaycanda təkamül fiziologiyasının 
əsasını qoymuşdur. Onun elmi-tədqiqat işləri təkamül prosesinin 
ayrı-ayrı  mərhələlərində beyin qabığının analitik-sintetik 
fəaliyyətinin və analizatorların inteqrativ xüsusiyyətlərinin 
öyrənilməsinə  həsr edilmişdir. O, 200-dən artıq elmi əsərin, bir 
neçə samballı monoqrafiyanın müəllifidir. Azərbaycanda milli 
fizioloq kadrların yetişdirilməsində xüsusi xidmətləri olan 
Ş.K.Tağıyev uzun müddət A.İ.Qarayev adına Fiziologiya İnstitu-
tunda  əmək fəaliyyətini davam etdirməklə Azərbaycan EA-nın 
biologiya bölməsinə rəhbərlik etmişdir. 
Azərbaycanda fiziologiya elminin inkişafında ATU-nun, 
ADPU-nun  əməkdaşlarının müstəsna rolu vardır. ADPU-nun in-
san və heyvan fiziologiyası kafedrasına prof. R.Səfərovdan sonra 
hal-hazırda, b.e.d., professor Ə.N.Fərəcov rəhbərlik edir.  
P.Y.Rostovsevdən sonra ATİ-nin fiziologiya kafedrasına 
(1951-1970) prof. S.R.Ocaqverdizadə (1895-1977) rəhbərlik et-
mişdir. 1939-1941-ci illər  ərzində o, APİ-nin insan və heyvan 
fiziologiyası kafedrasının müdiri olmuşdur. Onun elmi-tədqiqat 
işləri «Böyrəküstü vəzi fəaliyyətində interoseptiv reflektor təsir»ə 
həsr edilmişdir. 
1971-1991-ci illərdə ATU-nun fiziologiya kafedrasına prof. 
Q.M.Qəhrəmanov rəhbərlik etmişdir. Onun elmi-tədqiqat işləri 
baş-beyin fəaliyyətinin xolinergik və adrenergik mexanizmlərinin 
öyrənilməsinə həsr edilmişdir.  
1991-ci ildən ATU-nun fiziologiya kafedrasına MEA-nın 
müxbir üzvü, tibb elmləri doktoru, prof. F.İ.Cəfərov rəhbərlik 
edir. Hazırda kafedra əməkdaşlarının  əsas elmi tədiqiqatları 
emosiya və motivsiyaların formalaşması  və realizə olunmasında 
opioid peptidlərin, meditorların fizioloji rolunun öyrənilməsinə 
həsr edilmişdir.  
Akademik A.İ.Qarayevin tələbəsi prof. T.D.Qaibov bütün hə-
yatını elmi-pedaqoji fəaliyyətə  həsr etmişdir. Öz elmi-tədqiqat 
işlərini qlikohomeostaz, hemostaz və radiobiologiya 
problemlərinə yönəldərək, fiziologiyanın inkişafında xüsusi rol 
oynamışdır. T.D.Qayıbov Bakı Dövlət Universitetinin biologiya 
fakültəsinin insan və heyvan fiziologiyası kafedrasına (1966-
1992) başçılıq edərək, yüksək ixtisaslı elmi-pedaqoji kadrların 
hazırlanmasına çox böyük əmək sərf etmişdir. 1992-ci ildən 
1997-ci ilə  qədər kafedraya b.e.d., prof. H.Cəfərov rəhbərlik et-
mişdir. 
1997-ci ildən isə insan və heyvan fiziologiyası kafedrasına və 
kafedranın nəzdində fəaliyyət göstərən «Biostimulyatorlar» Elmi 
tədqiqat laboratoriyasına biologiya elmləri doktoru, professor Əli 
Həsən oğlu Əliyev rəhbərlik edir. 
Hazırda insan və heyvan fiziologiyası kafedrasının əsas elmi 
istiqaməti «Analizatorlar, epifiz-hipotalamus və visseral 
downloaded from KitabYurdu.org


 
 
30 
 
 
31 
sistemlərin həm norma, həm də struktur-funksional 
dəyişmələrindən sonra vegetativ funksiyaların neyrohumoral 
tənzimində bioritmlərin rolu və hemostaz, maddələr mübadiləsi, 
fiziki iş radiobiologiya sahəsində aparılan elmi işlərə  həsr 
edilmişdir. 
II FƏSİL 
 
ƏSAS ANLAYIŞ VƏ PRİNSİPLƏR 
 
Fiziologiyanın  əsas anlayış  və prinsiplərinə  tədqiqat 
obyektləri, tədqiqat obyektləri və onların funksiyalarının qarşılıqlı 
əlaqəsi haqqında anlayış, həmçinin, orqanizmin xarici və daxili 
mühitləri haqqında təsəvvürlər və homeostazın sabitliyinin tənzim 
edilmə mexanizmlərinə dair anlayışlar aid edilir. Fiziologiyanın 
əsas tərkib hissəsi orqanizmi əmələ gətirən molekulyar, hüceyrəvi 
və qeyri-hüceyrəvi elementlərin funksiyalarıdır ki, bu 
elementlərin çoxsaylı birləşmələri nəticəsində toxuma, orqan, 
orqanlar sistemi və bütövlükdə orqanizm formalaşır. Nəhayət, 
anlamaq çox vacibdir ki, termodinamika anlayışlarında «yarıaçıq 
sistem» adlandırılan anlayışı təşkil etməklə orqanizm yalnız xarici 
mühitlə qarşılıqlı  təsirdə olduqda fəaliyyət göstərir (termodi-
namiki olaraq açıq və qapalı sistemlər canlı obyektlərə  adekvat 
deyildir). 
Tədqiqat obyektləri.  «Fiziologiya» anlayışı  tərifindən (canlı 
orqanizm və onu təşkil edən orqan, hüceyrə və molekulların funk-
siyalarının dinamik öyrənilməsi) belə  çıxır ki, fiziologiyanın 
tədqiqat obyekti 4 koordinata malik olan fiziki məkanın bir 
hissəsidir. Koordinatlardan 3-ü məkan olub, orqanizmin tutduğu 
həcmi müəyyən edir; bir koordinat isə zaman koordinatıdır. Başqa 
sözlə desək, fiziologiya daha çox statistik vəziyyəti deyil, 
obyektlərin zaman çərçivəsində  dəyişən xarakteristikasını, yəni 
prosesləri – konkret funksiyaları və onların mexanizmini öyrənir. 
Nəinki insan orqanizmi bütövlükdə, həmçinin orqanizmi təşkil 
edən toxuma, orqan və onların sistemləri, hüceyrə və hüceyrəarası 
maddə də konkret funksiyaları yerinə yetirir. Sadalanan obyektlər 
cinsin «histoloji element» anlayışını birləşdirir. Histoloji 
elementləri hüceyrəvi və qeyri-hüceyrəvi (hüceyrəarası maddənin 
komponentləri) olmaqla, 2 kateqoriyaya bölürlər. 
Hüceyrəvi elementlərə hüceyrənin özü, simplast və sintsit 
aiddir. Hüceyrə – əsas histoloji element (hüceyrə tipli çoxnüvəli 
downloaded from KitabYurdu.org


Yüklə 66,66 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   102




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə