İllıam Əliyev
26. Güdenli karyesi
300
2.500 "
27. Kindere karyesi
250
2.000 "
28. Başahtuznadar karyesi 40
250 "
29. Navl [Novlu] karyesi
60
300 "
30. Ergez karyesi
400
3.000 "
31. Karavenk karyesi
70
400 "
32. Zeyrek karyesi
90
2.000
33. İssisu karyesi
50
250 "
34. Ceranlı karyesi
30
180 "
35. Cani karyesi
100
1.500 "
36. Kabanlı karyesi
100
2.000 "
37. Kotuhvenk karyesi
70
1.000
38. Keidüz karyesi
100
2.500 "
39. Karakaya karyesi
70
1.000 "
40. Kavşuk karyesi
50
500 "
41. Kalayer karyesi
70
550 "
42. Günayvenk karyesi
30
200 "
43. Alayaz karyesi
250
3.000 "
44. Akkent karyesi
70
300 "
45. Yukarıakkent karyesi
90
900 "
46. Hurbadık karyesi
90
950 "
47. Hurdis karyesi
1.500
6.000 "
Yekun:
7.185
50.455
1605-ci ildən başlayaraq ermənilər tədricən
Azərbaycan ərazilərinə girmək üçün fəaliyyətə
keçirlər. XVII əsrin əvvəllərində Səfəvi şahı II
Təhmasibin yanında Zaxar adlı erməni işləmiş-
Qafqazda imperiyalar va ernw nibrin Azərbaycan ərazilərinə köçürülməsi
dir. Həmin Zaxarın imkanları hesabına erməniiər
Rusiyaya meyil etməyə başlayıblar.
Məhz Zaxar gizli formada ermənilərin Rusiya
ilə əlaqələr qurmasına nail olub. Hətta Rusiyaya
daha yaxın olmaq üçün Osmanlı imperatorunun
kürsüsünü, tacını və qamçısını oğurlayaraq 1-ci
Pyotrun atasına bağışlayıblar. Hazırda həmin
kürsü Moskvada almaz fondunda saxlanılır.
Dünyada ən dəyərli kürsülərdən hesab olunur.
Bu kürsü almaz və brilyantla bəzədilib. İstər o
dövrün istərsə də, indiki beynəlxalq qanunlara
görə, oğurluq əmlakı qəbul edən və ya alan
oğru qədər məsuliyyət daşıyır.___________
Ermənilərin Osmanlı sultanlığindan oğurlayaraq I Pyotura
verdikləri qızıl kürsü
İllıam Əliyev
Bu mənada, Türkiyə hökuməti ən azı o ğ u rlu q
əmlakının geri qaytarılması üçün beynəlxalq
məhkəməyə müraciət etsə, bu gec də olsa h a q -
qın bərpası kimi dəyərləndirilə bilər. Eyni z a -
manda, dünya birliyinin bir daha ermənilərin ö z -
gəsinin əmlakına göz dikmək ənənəsinin ta rix i
kökləri olduğunu görmüş olarlar. Qeyd e tm ə k
lazımdır ki, ermənilərin oğurluq əmlakı Rusiya
çarına vermələrindən sonra onlar üçün Q a f-
qazda yaşıl işıq yandırılmışdır. 1-ci Pyotrun atası
ilk dəfə olaraq ermənilərin bir xristian kim i
himayə olunması haqqında fərman imzalayıb.
Adıçəkilən fərman ermənilərin qorunması m əsə-
ləsini gündəmə gətirir.
62
Qafqaida imperiyatar və e rn a n ib rin Azərbaycan ərazilərinə köçüriilməsi
Artıq iki yüz ildən çoxdur ki, xalqımız tari-
xən məskunlaşdığı torpaqlarda görünməmiş fa-
ciələrlə üzləşir. XIX əsrin əvvəllərindən başlaya-
raq Rusiya imperiyası tarixən Azərbaycan əra-
zisi olan Borçalı, Gəncə, Şəki, Şirvan, Lənkə-
ran, Qarabağ, İrəvan və Naxçıvan bölgələrini
işğal etməyə başlamışdır. Bu azmış kimi, Os-
manlı İmperiyasına olan nifrətini gizlədə bilmə-
yən Çar Rusiyası daha məkrli planı həyata ke-
çirməyə başlamışdır. Belə ki, azəri türklərinin
köməyi ilə öz dövləçiliyini qoruyub
saxlayan
İran, Rusiya imperiyası ilə birlikdə Anadoluya
məkrli niyyətlər üçün qul qismində gətirilən
hayların xəyanətkar xislətindən istifadə edərək,
zaman-zaman türklərə qarşı deportasiya plan-
larını həyata keçirmişlər.
I Pyotr 1723-cü ildə Bakını işğal etdikdən
sonra orada və Dərbənd şəhərində erməniləri
yerləşdirməyə başladı. 1768-ci ildə II Yekatrina
ermənilərin qorunma altına alınması haqqında
fərman imzaladı. 1802-ci ildə çar I Aleksandr öz
məktubunda Azərbaycan türklərinin qənimi olan
N.Sisiyanova yazırdı: «Nəyin bahasına olursa-
olsun Azərbaycanın bu və ya digər xanlıq-
larında ermənilərdən istifadə olunmalıdır».
1801-ci ildən müasir Azərbaycan əraziləri
işğal olunmağa başlayır. Qərbi Azərbaycandan
azəri türklərinin ilk deportasiyası 1801-ci ildə
63
İlham Əliyev
Şərqi Gürcüstanın Rusiyaya birləşdirilm əsindən
sonra baş vermişdir. Belə ki, Şəmşədil və L o r-
Pəmbək əyalətlərinin rusların əlinə ke çdikdə n
sonra yerli əhali oranı zor gücünə tərk e tm ə y ə
məcbur edilmişdir. Bunu 13 iyul 1801-ci ildə
erməni əsilli general Lazarevin Qafqaz o rd usu
komandanı Knorrinqə göndərdiyi raportda da öz
əksini tapmışdır: «Pəmbək əyalətinin 14 k ə n -
dinin 5-6 min nəfərə qədər əhalisi İrəvan
xanlığının ərazisində özlərinə sığınacaq ta p -
mışdır».
1804-cü ildə İrəvan xanlığından qaçan və
Rusiya təəbəliyini qəbul edən 2 minə qədər
haylar həmin boşaldılan kəndlərə yerləşdirilmiş-
dir.
Elə həmin il rus ordusu Qarapapaqların
yaşadığı Şörəyel mahalını işğal edirlər. 1807-ci
il rus-türk müharibəsindən sonra onlar İrəvan
xanlığının və Qars paşalığının ərazisinə köçmək
məcburiyyətində qalırlar.
1805-ci ildə (XIX əsr) Qarabağ xanlığı ilə Ru-
siya arasında müqavilə bağlanılıb. Həmin mü-
qavilə əsasında Qarabağ xanlığı Rusiyaya tabe
olur Məhz bundan sonra 1804-cü ildə Gəncə,
1806-ci ildə Bakı, 1809-cu ildə Lənkəran Rusiya
tərəfindən işğal olundu. Ən gec işğal olunan
ərazilər İrəvanla Naxçıvan olmuşdur. Rusiya
1826-cı ilə qədər (XIX əsr) bu əraziləri tam işğal
edə bilməyibdir.
Qafqazda imperiyalar va enm nilərin Azərbaycan araziforina köçüriilməsi
*
- w - -
^ıiM iı.ıa .Jil*. >.
XIX
əsrin əvvəllərində İrəvan xanlığı 15 ma-
haldan ibarət idi: Qırxbulaq, Zəngibasar, Qarni-
basar, Vedibasar, Şərur, Sürməli-Dərəkənd-
Parçanis, Saatlı, Talın, Seyidli-Ağsaqqallı, Sər-
darabad, Körpübasar, Abaran, Dərəçiçək və
Göyçə. Ruslar 1804-1813-cü illər ərzində İrəvan
şəhərini tutmağa iki dəfə cəhd etsələr də, cəhd-
ləri boşa çıxmışdır. Rus ordusu yalnız 1827-ci
ilin 26 iyununda Naxçıvanı, 20 sentyabrında
Sərdarabadı, 1 oktyabrda isə İrəvan qalasını tu-
ta bildilər. İrəvan qalasının tutulması zamanı
başda Eçmiadzin arxiyepiskopu Nerses olmaq-
la, ermənilər satqınlıqla məşğul olmuşdular.
İrəvan işğal olunan zaman ətraf kəndlərdə
yaşayanlar oranı məcburi şəkildə tərk etməli
olmuşlar. Bu fakt qraf Paskeviçin 27 iyul 1827-ci
ildə qraf Nesselroda göndərdiyi məktubunda da
65
Dostları ilə paylaş: |