Ə liyev İlham Yaylaqalı oğlu 1968-ci il aprel ayının

İllıam  Əliyev
ƏFŞARLAR DÖVLƏTİ
Səfəvi- 
Əfşarlar  dövlə- 
tinin  süqutun- 
dan  sonra  ha- 
kimiyyətə  gə- 
lən 
görkəmli 
Azərbaycan 
sərkərdəsi  Na- 
dir  şah  Əfşar 
(1736-1747) 
keçmiş  Səfəvi  imperiyasının  sərhədlərini  daha 
da  genişləndirdi.  Azərbaycanın  əfşar-türk  elin- 
dən  çıxmış  bu  böyük  hökmdar  1739-cu  ildə 
Dehli  də  daxil  olmaqla  Şimali  Hindistanı  da  ələ 
keçirdi.  Lakin Azərbaycan  hökmdarının  bu  geniş 
ərazidə  qüdrətli  mərkəzləşdirilmiş  dövlət  yarat- 
maq  planları  baş tutmadı.
Nadir  şahın  ölümündən 
sonra  onun  idarə  etdiyi  geniş 
ərazili  imperiya  süquta  uğradı.
Hələ  Nadir  şahın  sağlığında 
ikən  azadlıq  mübarizəsinə  qal- 
xan  və  müstəqilliyə  can  atan 
Azərbaycan  torpaqlarında  yerli 
dövlətlər 
yarandı. 
Beləliklə,
XVIII  əsrin  II  yarısında  Azər-
38
Qafqazda imperiyalar və erm ənihrin Azərbaycan ərazilarinə köçürülmasi
baycan  xırda  dövlətlərə  -  xanlıqlara  və  sultan- 
lıqlara  parçalandı.  XVIII  əsrin  sonunda  Azər- 
baycan  sülaləsi  olan  Qacarlar (1796-1925)  İran- 
da  hakimiyyətə  gəldilər.  Qacarlar  vaxtı  ilə  on- 
ların  ulu  babaları  qaraqoyunluların,  ağqoyun- 
luların,  səfəvilərin  və  nəhayət,  Nadir şahın  haki- 
miyyəti  altında  olmuş  bütün  əraziləri,  o  cümlə- 
dən,  Azərbaycan  xanlıqlarını  yenidən  mərkəzi 
hakimiyyətə  tabe  etmək  siyasəti  yeritməyə 
başladılar.  Bu  məqsədlərə  qismən  də  olsa  nail 
olundu.  Ammaa  Rusiyanın  Azərbaycan  ərazi- 
sinə  hərbi  müdaxiləsi  Qacarların  planlarını  ya- 
rımçıq  qoydu.  Fürsətdən  yararlanan  ermənilər 
isə  ruslara  qul  xisləti  göstərməklə  arzularında 
olduqları  “böyük  Ermənistan”  iddialarını  reallaş- 
dırmağa girişdilər.

---

AZƏRBA YCANA  QARŞI  TORPAQ 
İDDİLARININ BAŞLANMASI
İllıant Əliyev
Ermənilərin  "böyük  Ermənistan"  yaratmaq 
kimi  şovinist,  həm  də  düşüncəsiz  ideyasına 
proqram  şəklində  və  təşkilati  proseslər  həyata 
keçirməklə 
nail 
olmağı 
planlaşdırmışlar.  Məhz  bu- 
na  görə  1887-ci  ildə  Ce- 
nevrədə  "Qnçaq"  təşkilatı 
1890-cı  ildə  isə  Tbilisidə 
"Daşnaksütyun"  partiyasını 
yaratmışlar. 
Eləcə 
də
1895-ci  ildə  isə  Nyu-York 
şəhərində  "Erməni  Vətən- 
pərvərlər 
İttifaqı"nı 
və
"ASALA"  erməni  terror təş- 
kilatlarını  yaratmışlar.  De-
------------------------------------------------------------  
40
 
-
QafÇiaida im periyalar va entıənihrin Azarbuycan arazilariıta köçürülmasi
mək  olar  ki,  bu  cür  ağılsız  ideyanın  davamı  ola- 
raq  Bakı,  Gəncə,  Naxçıvan  və  Dağlıq  Qarabağ- 
da  erməni  təşkilatının  ideoloji-siyasi  ideyalarının 
təbliği  üçün  rezidentura  yaratmışlar.  Tarixmizin 
mühüm  bir  hissəsini  də  ermənilərin  Azərbay- 
canın  ayrılmaz  hissəsi  olan 
Dağlıq  Qarabağı 
işğal  edərək  “böyük  Ermənistan”  iddialarını  ge- 
nişləndirmək  arzuları  təşkil  edir.  İlk  dəfə  er- 
mənilər  Qarabağ  məsələsini  1967-ci  ildə  qaldır- 
mağa  çalışsalar  da,  o  zaman  çirkin  niyyətlərini 
reallaşdıra  bilməmişlər.  Hətta  Dağlıq  Qarabağı 
Azərbaycandan  qopararaq  Ermənistana  birləş- 
dirmək  xülyası  ilə  45  min  erməni  imzasını  rəsrni 
Moskvaya 
təqdim 
etmişlər. 
Amma 
rəsmi 
Moskva  Dağlıq  Qarabağın Azərbaycandan  zorla 
qopardılaraq  Ermənistana  verilməsi  ilə  Azər- 
baycan  xalqının  milli  müstəqillik  mübarizəsinin 
baş  qaldıra  biləcəyindən  qorxaraq  ermənilərə 
öz  yerlərini  göstərmişdir.  Digər  tərəfdən  Kreml 
ermənilərin  iddialarına  dəstək  verməklə  SSRİ 
məkanında  olan  müxtar  respublikaların  və 
vilayətlərin  də  müstəqilliyə  can  ata  biləcəklərin- 
dən  narahatlıq  keçirmişdir.  Məhz  bu  və  digər 
amillər ermənilərin  Dağlıq  Qarabağa  iddialarının 
imperiya  tərəfindən  reallaşmasını  puça  çıxar- 
mışdır.  Amma  sonrakı  mərhələlərdə,  xüsusilə 
də,  1987-ci  ildə  Mixail  Qorbaçovun  SSRİ  məka- 
nında  yenidənqurma  siyasəti  ermənilərin  yeni-
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------  
41
 
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---

İllıam  Əliyev
dən  Azərbaycan  tor- 
paqlarına  göz  dikmə- 
yə  həvəsləndirmişdir.
0   zaman  SSRİ  iqti- 
sadi  sferasının  başbi- 
lənlərindən  olan  M.
Qorbaçovun  kömək- 
çiləri  Aqanbekyan  və 
Şahnazaryan 
ermə- 
nilərin  separatçı  planlarının  baş  tutmasına  xü- 
susi  dəstək  verənlərdən  olmuşlar.  Sonralar  se- 
patatçı  meyillərin  konkret  proqram  halına  salın- 
masında  SSRİ  prokurorluğunun  baş  müstəntiqi 
Qdlyan,  rəssam  Tiqranyan,  1992-ci  il  fevralın 
26-da  ermənilərin  Xocalıda  törətdikləri  soy- 
qırımında  uşaq  qatili  olması  ilə  öyünən,  “Ocaq” 
kitabının  müəllifi  Zori  Balayan,  Xankəndində  ke- 
çirilən  ilk  mitinqlərin  təşkilatçılarından  olan  Silva 
Kapitukyan  və  digərlərinin  xüsusi  rolu  olmuşdur. 
Erməni  ideoloqlarının  yaratdıqları  terrorçu  təş- 
kilatların  əsas  vəzifələri  Osmanlı  İmperiyası  və 
İrandan  qaçmış  ermənilərin  yaşadığı  əraziləri 
birləşdirmək  üçün  bütün  vasitələrdən,  ən  əsası 
isə  qiyam  və  terror  aktlarından  geniş  istifadə 
etmək  olmuşdur.  "Qnçaq"  partiyasının  proqramı 
xüsusilə  bu  fikri  ifadə  edirdi:  "Bütün  şəraitlərdə 
türkləri  və  kürdləri  məhv  etmək  və  öz  xalqının 
rifahına  xəyanət  etmiş  ermənilərə  aman  vermə-
42
Qafqaida inıperiyalar və erm ənihrin Azarbaycan əraziforiiLi köçiirülnızsi
yərək,  onlardan  qisas  almaq".  "Daşnaksütyun" 
nasist  tipli  partiya  olub.  Almaniya  Nasist  Par- 
tiyasının  ideologiyası  onlardan  hələ  30  il  əvvəl 
formalaşdmış  və  proqramları  bu  sözlərdən  iba- 
rət  olmuşdur:  “Azərbaycanlılara  və  türklərə 
rəhm  edən  erməni  ən  ağır  cəzaya  layiqdirlər. 
“Böyük  Ermənistan”  ideyasını  reallaşdırmaq 
üçün  terror  və  iğtişaşlardan  istifadə  etmək,  la- 
zım  gəldikdə  erməni  qızlarını  maddi  cəhətdən 
imkanlı  və  vəzifəli  azərbaycanlıların  yatağına 
göndərməkdən  abır,  həya  etməkdən  çəkinməli”. 
Daşnaksütyun  partiyasının  məqsədi  bunlardır: 
1)  Silahlı  qiyam,  2)  Yalnız  ermənilər  arasında 
yox,  bütün  xalqlar arasında  inqilabi  fikrin  forma- 
laşması  üçün  intensiv  iş  görmək,  3)  Ermənilərin 
silahlanması  və  təşkilatlanması,  4)  Hökumət 
adamlarına  və  idarələrinə  qarşı  terror və  onların 
məhv  edilməsi.  "Bu  məqsədə  nail  olmaq  üçün 
hər  şeyə  icazə  verilir;
təbliğat,  terror, 
azğın 
partizan  müharibələri".
Daşnaksütyun  patiyası- 
nın  fəaliyyətini  ardıcıl- 
lıqla  izləyən  gürcü  yazı- 
çısı  Karibi  1919-cu  ildə 
ağrı  hissilə  yazırdı:  "Daşnaklar  gələrkən  özləri 
ilə  milli  nifrət toxumu  gətirdilər.  Belə  bir toxumlar 
səpilmiş  torpaq  üzərində  erməni  -   müsəlman
43

---