49
Dəniz nəqliyyatının həm əvvəllər, həm də müasir dövrdə
xarici ticarət yüklərinin daşınmasında əsas nəqliyyat növü
olaraq, qaldığına görə beynəlxalq razılaşmalar və
konvensiyalar başlıca olaraq dəniz yolu ilə nəqletməni həyata
keçirilməsi çərtlərindən ibarətdir.Beynəlxalq xarakterli
müqavilə və razılaşmalardan ayrı ayrıları XVIII əsrin ən iri
dəniz dövlətlərinə aid idi. Ən əhəmiyyətli beynəlxalq
razılaşmalar XX əsrə aiddir.Məsələn, I dünya müharibəsindən
sonra Versal sülh müqaviləsinin hazırlanması və
reallaşdırılması
prosesində
dəniz
daşımalarının
standartlaşdırılmış qaydalarının yaradılması zərurətinə xüsusi
diqqət verilmişdir. Dənizdə yük daşımalarının Haaqa qaydaları
adını alan razılaşma 1921-ci ildə yarandı.Burada tərəflərin yük
göndərənlərin, daşıyanların və yük alanların məsuliyyətinin
parametrləri dəqiq müəyyənləşdirilmişdir.1924-cü ildə
konsament haqqında Brüssel konvensiyası konsamenti nəql
olunan yükün ötürülməsi prosesində tərəflərin hüquqi
münasibətlərini əks etdirən əsas sənəd kimi müəyyən etdi.
BMT-
nin himayəsi altında 1950-60-cı illərdə daşıma
proseslərini reqlamentləşdirən bir çox beynəlxalq-hüquqi
aktların təkmilləşdirilməsi və yeniləşdirilməsi üzrə böyük işlər
həyata keçirdi.1970-ci illərin əvvəllərində dəniz daşımalarında
hər şeyi əhatə eən qaydaların yaradılması üzrə işə
50
başlanıldı.1978-ci ildə Hamburq qaydası adını almış
beynəlxalq konvensiya qəbul olundu. 1992-ci ildə o qüvvəyə
mindi. Bu dəniz daşınmalarında iştirak edən ölkələrin
prinsiplərini müəyyən edən əsas beynəlxalq-hüquqi sənəddir.
Bir qədər əvvəl, 1974-cü ildə dənizdə sərnişin daşımaları
haqqında Afina deklarasiyası imzalanmışdı ki, o da 1978-ci
ildə qəbul olundu.
Dəmiryolu ilə daşımaların beynəlxalq tənzimlənməsi də
qədim dövrlə bağlıdır.Dəmir yolu ilə xarici ticarət
daşımalarının şərtlərini tənzimləyən I beynəlxalq konvensiya
1886-
cı ildə 6 Avropa dövləti tərəfindən Bern şəhərində
imzalanmışdır.Sonralar
bu
konvensiyaya
yenidən
baxılmışdır.XX əsrin I yarısında Avropanın demək olar
ki,bütün ölkələri bu konvensiyaya qoşuldular.1970-ci ildə
BMT çərçivəsində Bern konvensiyasının bazası əsasında
beynəlxalq dəmiryolu ilə daşımalar haqqında Beynəlxalq
konvensiya hazırlandı və 1980-cı ildə qəbul olundu(KOTİF).
Qeyd edək ki, elə həmin il KOTİF –in fəaliyyətinə beynəlxalq
qarışıq daşımalar haqqında BMT-nin konvensiya qarıçıq
daşımalarda iştirak edənlərin hüquqi münasibətlərini
möhkəmləndirdi, daşıyıcıların, məsuliyyəti üzrə vahid sistemi
formalaşdırdı, yüklərin konteynerlərə yüklənməsi və ondan
boşaldılması qaydalarını inifikasiya(vahid şəklə saldı) və təsdiq
51
etdi, nəqliyyat sənədinin yeni vahid formasını(CT-document)
təsdiq etdi.
Dünya iqtisadiyyatının hərbi-siyasi problemləri
.
Qlobal iqtisadi problemlərin həlli sahəsində ən mühüm
məsələlərdən biri yer kürəsində sülhün bərqərar olması və
qorunub saxlanılmasıdır. Bu problem həmişə bəşəriyyəti
narahat etmiş, hal-hazırda da öz aktuallığını saxlayır. Müasir
dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində güclü, iri hərbi-sənaye
kompleksl
əri yaradılmış, güclü silahlı qüvvələr mövcuddur.
Hərbi sənaye komplekslərinin və güclü silahlı qüvvələrin
yaradılmasına külli miqdarda vəsait sərf edilir. Hərbi-sənaye
komplekslərinə və silahlı qüvvələrin saxlanmasına xərclənən
bu vəsaitləri dünya xalqlarının rifahının yaxşılaşdırılmasına
istiqamətləndirmək məqsədilə təkcə konversiya (konversiya -
dövlət borclarının aşağı salınması məqsədilə faizin və ya ləğv
olunma müddətini uzatmaq yolu ilə dövlət istiqrazı şərtlərinin
dəyişməsi) nəzəriyyəsi yaratmaq deyil, hərbi-sənaye
komplekslərinin sökülməsi, dağılması da zəruri və vacib
məsələlərdən biridir.
Bu problemlərin aktuallığı şübhəsizdir.Lakin onların həlli
hədsiz dərəcədə mürəkkəb və birmənalı deyildir.Əvvəla ona
52
görə ki,hərbi-sənaye komplekslərində və silahlı qüvvələr
sahəsində
milyonlarla
insanlar
işlə
təmin
edilmişlər.İqtisadiyyatın başqa sahələri ilə mqayisədə hərbi-
sənaye komplekslərində və silahlı qüvvələr sistemində məşğul
olanlar yüksək təminatlı əmək haqqı alırlar.Onların həyat
səviyyəsi iqtisadiyyatın digər sahələrində işləyən adi
vətəndaşların yaşayış tərzindən yüksəkdir.Bu onunla
əlaqədardır ki,sürətlə silahlanmanın və militarizmin maddi
infrastrukturu, onun maddi bazası yüksəkdir.Bu da öz
növbəsində bəşər əhalisini müharibə qorxusu altında
saxlay
ır.Nəticədə isə müxtəlif qitələrdə yaşayan insanlar
aclığa,yoxsulluğa,cürbəcür xəstəliklərə düçar olurlar.Hərbi-
sənaye komplekslərinə və silahlanmaya xərclənən maddi
vəsaitlər hər bir ölkə daxilində sənaye sahələrinə və kənd
təsərrüfatı istehsalına istiqamətləndirilsə,bütün ölkələrdə
sivilizasiya inkişaf edər və bəşəriyyət üçün qorxulu olan bütün
təhlükələrin qarşısı alınar.
Kütləvi qırğın silahları istehsalının dayandırılması
müxtəlif dövlətlər və əhalinin bəzi təbəqələri arasında mənafe
ziddiyətləri yaradır. Hərbi texnikanın kütləvi istehsalı,bu
silahların
öz
partnyorlarına
satılması
və
onların
iqtisadiyyatlarına da müsbət təsir göstərəcəklərini inandırmaqla
iri dövlətlər,xüsusilə ABŞ və keçmiş SSRİ Geosiyasət
Dostları ilə paylaş: |