Ə. M. BƏDƏlov a. M. AĞAyev
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Konosament – Yüklərin daşınmasında dünya praktikasında hamı tərəfindən qəbul edilən standart formalı sənəddir. Korporasiya
- Lisenziya – Firmanın bazarda müəyyən olunmuş fəaliyyəti həyata keçirmək hüququdur, icazəni təsdiq edən sənəddir. Lizinq
- Maliyyə investisiyaları
- Mənfəət
- Nəqliyyatın sərnişin dövriyyəsi
- Nəqliyyatın yük dövriyyəsi
- Orta aylıq nominal əmək haqqı
- Pərakəndə əmtəə dövriyyəsi
- Qiymət
- Real investisiyalar
- Rüsum – Vergi və yığım kateqoriyalı ödəniş növüdür. Sekvestr
- Səmərə
- Sərəncamda qalan real pul gəlirləri
- Təbii resurslar
- Ümumi daxili məhsul (ÜDM)
- Vaxtı keçmiş əmək haqqı borcları
- Xarici ticarət
- Xarici ticarət saldosu
- Yığım
- Rus ədəbiyyatı.
- MÜNDƏRICAT
189 Konosament – Yüklərin daşınmasında dünya praktikasında hamı tərəfindən qəbul edilən standart formalı sənəddir. Korporasiya – Latın sözü olub cəmiyyəti birlik, ittifaq deməkdir. Kvota – 1. İngiliscə ¼ mənası kimi işlədilir; 2. Müəyyən hissə, pay, norma; 3. məhsul satışı, təchizatı, gəlirin məbləği və s. üzrə iştirakçının iştirak etmə norması. Lisenziya – Firmanın bazarda müəyyən olunmuş fəaliyyəti həyata keçirmək hüququdur, icazəni təsdiq edən sənəddir. Lizinq – İngilis dilindən Lease- icarə deməkdir. Binaların, qurğuların, güc maşınlarının , avadanlıqların, hseablayıcı texnikanın, nəqliyyat vasitələrinin, alətlərin, istehsal və təsərrüfat invertarların (və onların sonradan artırılmasını nəzərdə tutan) icarədir. Maşın, avadanlıqların, nəqliyyat vasitələrinin və habelə istehsal xarakterli qurğuların uzunmüddətli icarəsi, yəni investisiyalaşdırma forması deməkdir. Bütün lizinq əməliyyatları iki tipə bölünür: Operativ lizinq(tam ödənilməyən); Maliyyə lizinqi (tam ödənilən). Maliyyə investisiyaları – Maliyyə alətlərinə, yeni qiymətli kağızlara və bank depozitlərinə yönəldilən vəsaitdir. 190 MAQATE – Atom enerjisi üzrə beynəlxalq agentlik. 1957- ci ildə yaradılıb (123 ölkə). Marşal planı – 1947-ci ildə ABŞ-ın dövlət katibi C. Marşalın adını daşıyan və Avropanın dirçəldilməsini nəzərdə tutan Marşal planı o dövlətlərə yardım etmyi nəzərdə tuturdu ki, onlar həmin maliyyə yardımını istehsalın artımına və maliyyə sabitliyinin yaradılmasına sərf etsinlər; digər ölkələrlə əməkdaşlıq edərkən ticarət maneələrini azaltsınlar; nadir materialları ABŞ-a göndərilməsinə və ABŞ-ın bu ölkələrə xüsusi investisiya qoyuluşlarına mane olmasınlar. “Marşal planı”nın qüvvədə olduğu 4 il ərzində ABŞ Konqresi 13 mlrd dollar vəsait ayırmışdır.Bu vəsaiti alan dövlətlər onun 2/3 hissəsini ABŞ mallarının satın alınmasına sərf etmişdir. Mənfəət – Kommersiya hesabı əsasında fəaliyyət göstərən müəssələrin maliyyə nəticəsidir. Mübadilə – Əmtəənin bir istehsalçıdan digər istehsalçıya hərəkətidir və ekvivalentliyi nəzərdə tutur. Nəqliyyatın sərnişin dövriyyəsi – Sərnişin daşınması üzrə nəqliyyatın işinin həcmidir. Ölçü vahidi sərnişin-kilometr, yəni1 sərnişinin 1 kilometrə daşınmasıdır. Daşınmış sərnişinlərin sayının onların daşınma məsafəsinə vurmaq yolu ilə hesablanır. 191 Nəqliyyatın yük dövriyyəsi – Yüklərin daşınması üzrə nəqliyyatın işinin həcmidir. Ölçü vahidi ton-kilometr, yəni 1 ton yükün 1 kilometrə daşınmasıdır. Daşınmış yüklərin tonla miqdarının kilometrlə daşınma məsafəsinə vurulması hasillərinin cəmi kimi hesablanır. Netto – İtalyan sözüdür. Xalis çəkisi. Bütün xərclər çıxıldıqdan sonra qalan xalis gəlir. Ölkənin öz istehsalı sayılan mallara, həmçinin ölkəyə gətirilən və təkrar emal olunaraq əsas kəmiyyət və keyfiyyət göstəricilərini dəyişən xarici mənşəli mallar da daxil edilir. Orta aylıq nominal əmək haqqı – Siyahı üzrə işçilərin əmək haqqı fondunu işçilərin orta sayına bölməklə alınır. Patent – 1. İxtiraçının yaratdığı ixtira üzərində tam nəzarətini təmin edən şəhadətnamədir; 2. Hər hansı bir fəaliyyətin həyata keçirilməsinə dövlət tərəfindən icazə verilməsini təsdiq edən sənəddir. Pərakəndə əmtəə dövriyyəsi – Şəxsi istehlak və ev təsərrüfatında istifadə üçün əhaliyə nağd pulla satılmış istehlak mallarının dəyərini xarakterizə edir. Prioritet – Hüquqi cəhətdən istənilən hər hansı bir fəaliyyət sferasına və ya prosesə üstünlük vermək. Provizyon – Müştərinin hər hansı bir anda cari hesabdan çıxara biləcəyi miqdara provizyon deyilir. 192 Qiymət – Əmtəənin və xidmətlərin dəyərinin pulla ifadəsidir. Qrant – Daxi li və xarici mənbələr hesabına əvəzsiz verilən məqsədli maliyyə yardımıdır. Rabitə xidmətlərinin həcmi – Elektrik rabitəsi məmulatlarının və ya poçt göndərişlərinin qəbulu, işlənilməsi, ötürülməsi və çatdırılması üzrə işlərin dəyər ifadəsində həcmidir. Re al əmək haqqı – Baza dövründəki qiymətlərdən irəli gələn cari ildə (ayda) əmək haqqına əldə edilən mal və xidmətləri xarakterizə edir. Müvafiq dövr üçün real əmək haqqının indeksi nominal əmək haqqı indeksinin istehlak qiymətlər indeksinə bölmək yolu ilə alınır. Real investisiyalar – Maddi- istehsal ehtiyatlarının artımı, əsas fondların təkrar istehsalı məqsədilə kapital qoyuluşlarıdır. Rentabellik – Nisbi göstərici olub müəssisənin gəlirlilik dərəcəsini, onun alınan mənfəəti hansı xərclər hesabına əldə etdi yini göstərir. Revalvasiya – Milli valyuta kursunun başqa ölkələrin valyutalarına nisbətən rəsmi yüksəldilməsi, tədavüldə olan pulun miqdarını dəyişmədən əmtəə dövriyyəsinin 193 artırılmasıdır.Milli valyutanın faktiki kursunun yüksəlməsidir və ya rəsmi qızıl məzmununun artırılmasıdır. Rüsum – Vergi və yığım kateqoriyalı ödəniş növüdür. Sekvestr – Dövlət büdcəsi, Naxçıvan MR büdcəsi və yerli büdcələrin gəlirləri yerinə yetirilmədikdə, müdafiə olunmuş xərc maddələri istisna olmaqla, büdcə ilinin qalan ayları üzrə xərclərin müəyyən olunmuş qaydada ixtisarıdır. Səmərə – İstehsal prosesində həyata keçirilən fəaliyyətin nəticəsidir. Səmərəlilik – istehsal fəaliyyəti prosesində alınan nəticə ilə ona çəkilən xərclərin dəyər ifadəsində müqayisə edilməsini əks etdirən anlayışdır. Sərəncamda qalan real pul gəlirləri – Gəlirlərdən mütləq ödəmələr çıxıldıqdan sonra istehlak qiymətləri indeksi ilə nəzərə alınmaqla hesablanılır. Subsidiya – Dövlət büdcəsindən Naxçıvan MR büdcəsinə, yerli büdcələrə və hüquqi şəxslərə əvəzsiz verilən maliyyə vəsaitidir. Subvensiya – Məqsədli maliyyələşdirmənin həyata keçirilməsi üçün dövlət büdcəsindən Naxçıvan MR büdcəsinə və yerli büdcələrə məqsədli şəkildə verilən, lakin həmin məqsəd üçün və ya müəyyən edilmiş müddətdə istifadə edilmədikdə geri qaytarılan maliyyə vəsaitidir. 194 Tafta-Xartli qanunu – Senator Tafta və Konqresmen Xartli müəllif olduğu üçün belə adlanır. İşçilərin tətil etmək hüququ məhdudlaşdırılır. Təbii resurslar – Torpaq, su, hava, faydalı qazıntılar, bitki və canlılar aləmi, bir sözlə təbiətin insanlara bəxş etdiyi nemətlər. Ticarət balansı – Ölkənin ixrac etdiyi əmtəələrin dəyərlərinin idxal olunan əmtəələrin dəyərinə nisbətidir. Transfert qiymətlər – Beynəlxalq birliklər, firmalar və transmilli korporasiyalar çərçivəsində məhsulların və xidmətlərin tədarükü müqabilində hesablama apararkən tətbiq edilən qiymət növüdür. Transfert qiymətlərin tətbiq sahələri yarımfabrikatların, detalların, komplektləşdirən məhsulların tədarükü zamanı müəyyən edilir. Ümumi daxili məhsul (ÜDM) – Ölkənin iqtisadi fəaliyyətinin ümumiləşdirilmiş göstəricisi olaraq, son istehlakı xarakterizə edən əlavə dəyərin həcmi ilə ölçülür. ÜDM cari əsas və bazarqiymətləri ilə (nominal ÜDM) və müqayisəli qiymətlərlə (real ÜDM) hesablanır. Unitar dövlət – Vahid konstitutsiya, vahid hüquq sistemi və vahid idarəetmə orqanı, dövlətdə iqtisadi, sosial və siyasi proseslərin mərkəzləşdirilmiş idarəetmə sistemi fəaliyyət göstərir. 195 Valyuta məzənnəsi – İki milli pul arasındakı dəyişmə nisbətidir və ya xarici ölkələrin pullarının qiymətinə valyuta məzənnəsi deyilir. Vaxtı keçmiş əmək haqqı borcları – Kollektiv müqaviləsi və bank (haqq-hesab kassa mərkəzi) tərəfindən bağlanmış haqq-hesab kassa xidməti müqaviləsi ilə təyin olunmuş müddətdə ödənilməmiş faktiki hesablanmış işçilərin əmək haqqının məbləği hesab olunur. Ikinci gündən başlayaraq geçikmə günləri sayılır. Veksel – Bir tərəfin digər tərəfə müəyyən müddətdə nəzərdə tutulmuş pul məbləğini qeyri-şərtsiz məcburi ödənməsini və sonuncunun bu məbləği tələb etmək hüququnu təsdiq edən ciddi formalı yazılı borc öhdəliyidir. Vergi – Dövlətin və ya bələdiyyənin fəaliyyətinin maliyyə təminatı məqsədilə vergi ödəyicilərinin mülkiyyətində olan pul vəsaitlərinin özgəninkiləşdirilməsi şəklində dövlət büdcəsinə və yerli büdcələrə, habelə məqsədli dövlət fondlarına köçürülən məcburi, fərdi, əvəzsiz ödənişdir. Xarici ticarət – Dövlətin başqa ölkələrlə apardığı ticarəti, əmtəələrin idxal və ixracını əhatə edir. Xarici ticarət dövriyyəsi – İdxal və ixracın dəyərinin cəmidir. 196 Xarici ticarət saldosu – İdxal və ixracın fərqidir. Əgər ixrac idxaldan çoxdursa müsbət saldo, idxal ixracdan çoxdursa mənfi saldo adlanır. Xəzinədarlıq – Rüsumların, vergilərin və s. toplandığı və dövlət büdcəsinin kassa icrası əməliyyatları ilə məşğul olan xüsusi maliyyə orqanıdır. Xidmət – Elə yayılmış iş növü, iqtisadi fəalyyətdir ki, bunun nəticəsində mövcud iqtisadi obyektlərin keyfiyyəti (müstəsna hallarda kəmiyyəti də) dəyişdirilir. Buraya ictimai iaşə xidməti, təmir xidməti, informasiya xidməti, mənzil- məişət xidməti, təmir xidməti və s. daxildir. Yığım - Fərdin pul gəlirinin istahlak üçün sərf edilməmiş hissəsidir. Yük daşımalarının həcmi - Nəqliyyatla daşınmış yükün tonlamiqdarıdır. Yüklənmiş malların (işlərin, xidmətlərin) həcmi müəssisənin hesablaşma hesabına pulun daxil olub- olmamasından asılı olmayaraq hesabat dövründə istehlakçilara göndərilmiş (verilmiş) malların, sifarişçi tərəfindən qəbul edilmiş sənaye xarakterli iş və xidmətlərin dəyəridir. Ədəbiyyat 197 1. Nuriyev C.Q. Beynəlxalq iqtisadi əlaqələrin hüquqi tənzimlənməsi. “Qanun”, Bakı, 2000 2. Feyzullabəyli İ.Ə., İbişov E.İ.,İsrafilov H.A.Beynəlxalq ticarət işi. Dərslik. Bakı, 2001. 3. Məmmədov Z. XXI əsr: İqtisadi inkişafın nəqliyyat faktoru. Bakı, 2002. 4. Hüseynov T. Azərbaycanda bazar sisteminin iqtisadi problemləri. Bakı-Elm-2004. 5. M.T.Əliyev Azərbaycan iqtisadiyyatı “Nərgiz”; Bakı 1997. 6. Süleymanov N.M. İqtisadi tarix (dərs vəsaiti)-Bakı, Elm, 1999 səh 355. 7. Səmədzadə Z.Ə. Dünya iqtisadiyyatı. Çin “İqtisadi möcüzəsi”. Bakı, gənclik, 2001. 8. Şəkərəliyev A.Ş. Dünya iqtisadiyyatı və Beynəlxalq iqtisadi münasıbətlər.Bakı,1999. 9. Bayramov Ə. Regional iqtisadiyyat.Bakı,1994. 10. Vəliyev D. Beynəlxalq iqtisadiyyat. Bakı,1997. 11. Bayramov Ə. Reginal iqtisadi inteqrasiya: nəzəriyyə və praktika. Bakı,1997. 12. Kərimov C., Gənciyev G. Dünya iqtisadiyyatı (Mühazirə toplusu). Bakı, 2001 13. Abdullayev Z.S., Abbasov A.B. Neft sənayesinin iqtisadiyyatı və idarə edilməsi. Bakı, 2000 198 14. Əliyev M.T. Azərbaycan iqtisadiyyatının formalaşması və inkişaf problemləri. Bakı, 2001 Rus ədəbiyyatı. 15. Экономика СНГ 10 лет реформирования и интеграциенного развития.Москва, 2001 16. Овчинников Г.П. Международная экономика. издателство, Памус, Санкт-Петербург, 1998. 17. Булатов А.С.Мировая экономика.Учебник Москва 1999. 18. Ломакин В.К. Мировая экономика.Учебник Москва 1998. 19. Кудров В.М. Мировая экономика.Учебник Москва 1999. 20. Хаспулатов Р.И. Мировая экономика. Учебник Москва 1996. 21. Маркова А.Н., Поляк Г.Б.История Мировой экономики. Москва 1999 22. Кишиев З.А. Мировой экономики. Хозяйственные рефорты 1920-1990 г. Учебнее пособие. Москва 1998. 23. Мировая экономика. Москва 2002. 199 MÜNDƏRICAT Giriş ........................................................................................ 4 I Bölmə ................................................................................... 7 Dünya iqtisadiyyatının yaranması və formalaşması ................. 7 Dünya iqtisadiyyatının inkişafında təbii ehtiyatların rolu ....... 11 Maddi istehsal sahəsində beynəlxalq əməkdaşlıq ................... 17 Dünya iqtisadiyyatında beynəlxalq maliyyə təşkilatlarının xüsusiyyətləri. ....................................................................... 24 Dünya iqtisadiyyatında beynəlxalq nəqliyyat münasibətləri ... 32 Dünya iqtisadiyyatının hərbi-siyasi problemləri . ................... 51 II Bölmə ................................................................................ 58 Qərbi Avropa dünya iqtisadiyyatında. ................................... 58 Dünya təsərrüfatında inkişaf etməkdə olan ölkələr (İEOÖ), Yeni sənaye ölkələri (YSÖ)................................................... 65 Dünya iqtasidiyyatında zəif inkişaf etmiş ölkələrin xarakteristikası, strukturu və rolu .......................................... 75 Çin Xalq Respublikası və onun dünya təsərrüfatında rolu. ..... 84 Rusiya Federasiyası (RF) və dünya təsərrüfatında onun rolu . 95 ABŞ – dünya iqtisadiyyatında ............................................. 107 Azərbaycan iqtisadiyyatı və onun dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyası ........................................................................ 119 III Bölmə ............................................................................ 149 200 Seminar məşğələlərinə dair ................................................. 149 Lüğət .................................................................................. 176 Ədəbiyyat ........................................................................... 196 Document Outline
Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|