Ə. Q. Abbasov

7 
 
1.ƏMƏK MÜHAFİZƏSİ VƏ ELEKTRİK 
TƏHLÜKƏSİZLİYİNİN ƏSASLARI 
 
1.1.Əmək şəraiti 
 
Əmək  fəaliyyətində  adamların  bədənində  damarların, 
tələffüz  üzvlərinin,  əsəb  sisteminin  və  qan  dövranının  işi  ilə 
əlaqədar  biokimyəvi  proseslər  baş  verir.  Bu  halda  insan 
bədəni,  qida  məhsullarının  oksidləşib  parçalanması  üçün 
müəyyən  miqdarda  oksigen  tələb  edir.  İstehsal  şəraitində 
insanlar  tərəfindən  görülən  iş,  sərf  olunan  əzələ  və  əsəb 
enerjilərinin  qiyməti  ilə  təyin  olunur.  Bir  sıra  hallarda  əsəb 
enerjisi  əzələ  enerjisindən  çox  sərf  edilir.  Məsələn, 
kommutasiya  aparatlarla  distansion  (uzaqdan)  idarədə  çox 
cüzi  fiziki  qüvvə  tələb  olduğu  halda,  elektrik  şəbəkələrində 
mürəkkəb  əməliyyatları  apardıqda  böyük  əsəbi  enerjisi  sərf 
olur.  
İnsan  əməyinin  intensivliyi,  bədənin  gərginliyinin  elə 
dərəcəsidir ki, burada adamların sağlamlığına xələl gətirmədən 
bütün iş vaxtı və müasir texniki vasitələrdən istifadə edilməklə 
fiziki və əsəbi enerjilərinin sərfi tələb olunur.  
Əməyin  intensivliyi  aşağıdakı  faktorlardan  asılıdır: 
sosial  şərait  (kollektivdə  əməyin  xarakteri,  texnikanın 
səviyyəsi  və  təhlükəsizlik  şəraiti,  maddi  maraq),  xarici  şərait 
(klimatik  və  sanitar-gigiyena  şəraiti),  yaşayışın  sosial-iqtisadi 
şəraiti (sağlamlıq, qida ev və s.) və bəzi fərdi faktorlar. 
Əmək  şəraitini  düzgün  təşkil  etmədikdə,  adam  tez 
yorulur, onun diqqəti azalır və xəsarət alma təhlükəsi artır. 
Normal  iş  şəraitinin  yaradılmasında  əsas  təsir  göstərən 

---

8 
 
faktorlar:  iş  yerinin  işıqlandırılması,  havanın  vəziyyəti 
(nəmlik, temperatur, təzyiq, təmizlik), avadanlıqların yaratdığı 
səs və vibrasiyalardır. 
Fəhlələr  və  mühəndis-texniki  işçilər  üçün,  kimlər  ki, 
elektrik  qurğularına  və  elektrikləşdirilmiş  istehsal  aqreqat  və 
cihazlara  xidmət  edir,  elektrik  cərəyanının  xəsarətindən  tam 
təhlükəsiz olmalıdır. 
Əgər  istehsalatda  ətraf  mühit  təhlükəsizlik  normalarına 
cavab  vermirsə  və  işçilərin  sağlamlığına  zərərli  təsir 
göstərirsə,  belə  mühit  zərərli  mühit  sayılır.  Zərərli  istehsalat 
təsirlərə qeyri-kafi meteroloji şərait, xoşagəlməyən işıqlanma, 
radioaktiv  şüalanmasının  və  elektromaqnit  sahələrinin 
mövcudluğu, istehsalatda olan toz, zərərli buxarlar, qazlar, səs, 
vibrasiyalar  və  nəhayət  bədəndə  yaranan  ümumi  fiziki 
gərginlik  (məsələn,  əzələlərin  artıq  yüklənməsi,  əsəblərin 
həddən artıq gərilməsi və s.) aiddir. 
Zərərli  istehsalat  şəraitinə  həmçinin  akkumulyator 
sexlərindəki və elektrik qaynaq işlərini göstərmək olar. Bu cür 
işlər,  kəskin  peşə  xəstəliklərinə  (zəhərlənmə,  böyük  dozada 
şüalanma və s.) səbəb olur. 
İstehsalatda  işçilərin  normal  işini  təmin  edən  texniki 
sənədlərdə işlərin təhlükəsiz yerinə yetirilməsi üçün kompleks 
tədbirlər (çəpərlər, mühafizə vasitələri, istehsalat təlimatları və 
s.) nəzərə alınıb. 
İstehsalat  avadanlıqlarının  layihələndirilməsində  və 
istehsalatın  texnologiyasını  yaratdıqda,  istismar  şəraitində 
texniki  təhlükəsizlik  qaydalarını  nəzərə  almaq  vacibdir.  Qeyd 
etmək  lazımdır  ki,  baxılan  halda  istehsalatın  maksimum 
dərəcədə  mexanikləşdirilməsi  və  avtomatlaşdırılması  çox 

---

9 
 
vacibdir. 
Son illər elektrik-quraşdırma, təmir və istismar işlərində 
mexanikləşdirmədən geniş istifadə olunur. 
 
1.2 Əməyin gigiyenası və iş yerinin təşgili 
 
Adamların  əmək  fəaliyyəti  prosesində  (istehsalat 
şəraitində) bədbəxt hallar aradan götürülməyib. 
Bədbəxt 
hadisə 
dedikdə, 
gözlənilmədən  xarici 
təsirlərdən  adamın  zədə  alması  və  onun  sağlamlığının  qeyri-
normal  hala  keçməsi  başa  düşülür.  Xarici  təsirlər  mexaniki, 
elektriki  və  istilik  xarakterli  olur.  Bədənin  zədələnməsi, 
əzilmələr və yaralanmalar, istilik və kimyəvi yanıqlar, elektrik 
cərəyanının təsirindən alınan  xəsarətlər və  şaxtanın  təsirindən  
yaranan donmalar şəklində ola bilər. 
Zədələnmənin  dərəcəsindən  asılı  olaraq,  adamların 
məruz  qaldığı  travmalar  müxtəlif  olur:  mikrotravmalar 
(zədənin  təsirindən  insanın  bədəni  iş  qabiliyyətini  itirmir), 
müvəqqəti  olaraq  iş  qabiliyyətini  itirən  travmalar,  ağır 
travmalar  (qismən  və  ya  tam  iş  qabiliyyəti  itir),  ölümlə 
nəticələnən travmalar. 
Əgər eyni vaxtda bir neçə adam zədələnibsə, buna qrup 
travması deyilir. Xoşagəlməyən, yəni ağır istehsalat şəraitinin 
(məsələn, zərərli şüaların təsiri, səs, vibrasiya və s.) təsirindən 
adamların  sağlamlığının  tədricən  pisləşməsinə  peşə  xəstəliyi 
deyilir. 
Adamların  bədənində  istehsalat  şəraitində  zəhərli 
maddələrin təsirindən yaranan xəstəliklər, peşə zəhərlənmələri 
adlanır. Bu xəstəliklər ciddi və xronik ola bilər. 

---

10 
 
İstehsalatda  bədbəxt  hadisələrin  qarşısını  almaq  üçün, 
istehsal  travmalarının  səbəblərini  bilmək  vacibdir.  Bunlara 
misal  olaraq  texniki,  təşkilatı  və  sanitar-gigiyena  səbəblərini 
göstərmək olar. 
Texniki səbəblərə aiddir: 
a)
 
Elektrik 
avadanlıqlarında, 
mexanizmlərdə 
və 
nəqliyyat 
vasitələrində 
olan 
konstruktiv 
çatışmamazlıqlar, 
b)
 
Texnoloji proseslərin tam başa çatdırılmaması, 
c)
 
Çəpərlərin, 
qoruyucuların 
və 
blokirovkaların 
olmaması, 
Təşkilatı səbəblərə aiddir: 
a)
 
texnoloji prosesin və istehsal təlimatının pozulması, 
b)
 
əməyin düzgün təşkil olunmaması, 
c)
 
iş yerlərinin düzgün təşkil edilməməsi, 
d)
 
mühəndis-texniki 
işçilər 
tərəfindən 
düzgün 
rəhbərliyin olmaması. 
Sanitar-gigiyena səbəblərinə aiddir: 
a)
 
istehsal  otaqlarında  meteroloji  şəraitin  pozulması 
(qeyri-normal  temperatur,  yüksək  nəmlik,  küləyin 
sürətinin böyük olması), 
b)
 
qeyri-rasional  süni  işıqlanma,  təbii  işıqlanmanın 
azlığı,  
c)
 
havanın  həddən  artıq  zəhərli  buxarlarla,  qazlarla  və 
toz qarışıqları ilə çirklənməsi, 
d)
 
sağlamlığa  ziyan  olan  radioaktiv  və  elektromaqnit 
şüalarının mövcudluğu, 
e)
 
otaqda buraxılmayan həddə səs-küy və vibrasiya, 
f)
 
fəhlələr  tərəfindən  şəxsi  gigiyena  qaydalarının 

---