Ə. Q. Abbasov

11 
 
pozulması, istehsalat otaqlarında antisanitar vəziyyət, 
g)
 
işçilərin  sağlamlığı  üzərində  lazımi  tibbi  nəzarətin 
olmaması. 
Kəskin  zəhərlənmə,  istilikdən  yanıq,  donma,  hallarının 
istintaqı aparılır və bədbəxt hadisə kimi qeydə alınır.  
İş yerinin təşkili. İstehsal prosesini yerinə yetirmək üçün 
işçinin daimi və periodik gəldiyi yer, iş yeri adlanır. Məsələn, 
yarımstansiyada  olan  növbətçinin  iş  yeri  idarə  otağı,  sex 
elektrik avadanlıqlarına xidmət edən növbətçinin iş yeri, sexdə 
onun  üçün  ayrılmış  otaq,  təmir  işçilərinin  iş  yeri  isə 
emalatxana və ya təmir sahəsi sayılır.  
İş  yerini  təşkil  etdikdə,  əsasən  fəhlənin  iş  görən  vaxt 
tutduğu  vəziyyəti,  iş  zonasının  təyini,  idarə  orqanlarının  və 
alətlərinin yerləşdirilməsi nəzərdə tutulur. 
Düzgün  seçilmiş  iş  vəziyyətinə  (poza  -  oturmuş  və  ya 
ayaq  üstə),  hansı  ki,  hərəkətin  xarakterindən  asılıdır,  fəhlə  az 
enerji  sərf  etməklə  iş  görə  bilər.  Ağır  işlər  (elektrik  alətlərilə 
görülən  işlər,  elektrik  avadanlıqlarının  çilingər  alətlərilə 
bərkitdikdə, 
kommutasiya 
aparatlarının 
əməliyyat 
çevrilmələri) adətən ayaq üstə görülür. 
Maşın  və  cihaz  sistemlərinin  idarə  orqanlarının  düzgün 
layihələndirilməsi  və  operatorun  iş  zonasında  onların  optimal 
yerləşdirilməsi iş yerinin təşkilində vacib sayılır. İdarə sistemi 
əl  və  ya  ayaqla  idarə  oluna  bilər.  Elektrik  qurğularında  bir 
qayda olaraq, əllə idarədən istifadə olunur. 
İdarə  orqanları  müxtəlif  tiplərdə  ola  bilər:  düymələr, 
dəstəklər, klavişlər, dartıcılar və s. 
Xüsusən  elektrik  quraşdırıcılarının  və  təmirlə  məşğul 
olan  adamların  iş  yerlərinin  təşkil  etdikdə,  onların  lazımi 
tərtibatlar və mühafizə vasitələrilə təmin olunması vacibdir. 

---

12 
 
1.3 İstehsalat sahələrinin işıqlandırılması 
 
Təhlükəsiz  və  yüksək  məhsuldarlığa,  ancaq  iş  yerini 
yaxşı  işıqlandırdıqda  nail  olmaq  mümkündür.  İşıqlanma  təbii 
və süni ola bilər. 
Təbii 
işıqlanma,  binaların  divarlarında  açılmış 
pəncərələrdən və ya bir mərtəbəli binalarda quraşdırılan şəffaf 
örtüklər  hesabına  yaradılır.  Şəffaf  bina  örtükləri  şüşə-beton 
materialından  hazırlanır.  Otağı  təbii  işıqla  yaxşı  işıqlan-
dırdıqda, orda işləyən adamların psixikasına yaxşı təsir edir və 
onlarda 
müsbət 
emosiyalar 
yaradır, 
əhval-ruhiyyəni 
yaxşılaşdırır  ki,  bunlar  da  öz  növbəsində    işçinin  əmək 
məhsuldarlığını artırır. 
Təbii 
işıqlanmanı 
qiymətləndirmək 
və 
reqlamentləşdirmək üçün təbii işıqlanma əmsalı qəbul olunub, 
otaqda  hər  hansı  nöqtədəki  işıqlanmanın  (E
B
),  eyni  vaxtda 
çöldəki  üfiqi  müstəvinin  ixtiyari  nöqtəsindəki  səma 
işıqlanmasına (E
C
) olan nisbətlə xarakterizə olunur: 
%
100


C
B
E
E
e
 
İstehsalat  sahələrində  (otaqlarda,  binalarda)  sanitar 
normalarına  görə  işıqlanma  əmsalının  minimal  qiyməti  (e
min
) 
nəzərə  alınıb,  işin  dəqiqliyindən  asılı  olaraq  (0,25

3,5)%  ola 
bilər. Səthlərin işıqlığını (lükslərlə), xüsusi cihazla (lüksmetr) 
ölçülür.  
Otaqlarda  təbii  işıqlanmanın  hesabatını,  otağın  müxtəlif 
nöqtəsindəki  təbii  işıqlanma  əmsallarının  qiymətlərinə  görə 
aparılır.  

---

13 
 
Elektrik  işıqlanması.   Müxtəlif bina və otaqlarda, açıq 
sahələrdə  süni  işıqlanmanı,  elektrik  işıqlanma  mənbələrinin 
(közərmə  lampaları,  lyuminisent  və  qövs  lampaları)  hesabına 
yaradılır. İstehsalat otaqlarını və elektrik qurğularının müxtəlif 
obyektlərini 
işıqlandırmaq  üçün  əsasən  lyuminessent 
lampalarından (aşağı və yüksək təzyiqli) istifadə olunur. 
Düzgün və gigiyenik işıqlanması yaratmaq üçün, mənbə 
tərəfindən işığın rasional paylanması təmin olunmalıdır.  
Rasional  və  gigiyenik  işıqlandırmanı  yaratmaq  üçün 
işıqlandırıcı armaturlardan istifadə olunur. 
İşığın  paylanması  qabiliyyətinə  görə  çıraqlar,    düz  və 
səpələnmiş işıqlanma,    əks olunmuş işıqlanma üstünlük təşkil 
etməklə  və  əks  olunmuş  işıqlanma  yaradan  olmaqla 
fərqlənirlər. 
Elektrik  işıqlandırılması,  ümumi  işıqlandırma  və  ya 
kombinə edilmiş işıqlandırma sistemində yerinə yetirilə bilər. 
Elektrik  işıqlandırılması,  istehsalatda  normal  işi  təmin 
edən  işçi  və  işçi  işıqlandırma  söndürüldükdə  fəaliyyət 
göstərilən  qəza  işıqlanmaya  bölünür.  Qəza  işıqlandırması, 
normal istehsal işlərinin və ya ancaq təhlükəsiz olaraq işçilərin 
köçürülməsini (evakuasiya) təmin olunmasına hesablanır. 
İstehsal otaqlarda işçi səthlərin işıqlılığı normadan aşağı 
(obyektlərin ölçülərindən və istehsalatın xarakteristikalarından 
asılı  olan)  olmamalıdır.  Bu  normalardan  asılı  olaraq, 
lampaların  gücünü,  onların  sayını  və  tavandan  olan  məsafəni 
seçirlər. 
Lüminessent lampalardan istifadə etdikdə eyni miqdarda 
elektrik  enerjisi  sərfində  közərmə  lampalara  nisbətən  1,  5-2 
dəfə artıq işıqlanma alınır. 

---

14 
 
Elektrik  işıqlandırmanın  quruluş  və  istismarına 
aşağıdakı əsas tələblər qoyulur: 
1.  Çıraqlar  elə  qaydada  yerləşdirilməlidir  ki,  onlara 
təhlükəsiz  xidmət,  əsas  elektrik  avadanlığından  gərginlik 
açılmadan  mümkün  olsun  (qapalı  paylaşdırıcı  quruluşların 
yerləşdiyi kameradan başqa). 
2.  Közərmə  lampasının  sıxaclarında  gərginliyin  rəqs 
etməsi  (artıb,  azalması)  tez-tez  və  kifayət  dərəcədə 
olmamalıdır (bununla əlaqədar lampanın işıq seli də dəyişir). 
3.  İşıqlandırıcı  qurğular,  güc  şəbəkələrindən  və  güc 
qurğularının (transformatorlar) qidalandığı mənbədən qidalana 
bilər.  Bu  halda közərmə  lampalarının  sıxaclarında  gərginliyin 
dəyişməsi normadan (-2,5

5) 

 qədər olmalıdır.  
4.  Ümumi  işıqlandırma  üçün  istifadə  olunan  çıraqları 
qidalandırmaq  üçün  gərginliyin  qiyməti  220V-dan  çox 
olmamalıdır.  Bu  halda  daha  təhlükəli  otaqlarda  və  elektrik 
cərəyanından xəsarət alma təhlükəsi daha yüksək olan yerlərdə 
lampanın  asma  hündürlüyü  döşəmədən  2,5m-dən  az 
olmamalıdır.  Lüminessent  lampalarını  (220V-da  işləyən) 
2,5m-dən az məsafələrdə quraşdırmağa icazə verilir. Bu şərtlə 
ki,  onun  kontakt  hissələrinə  təsadüfən  toxunmaq  mümkün 
olmasın.  
5.  Yüksək  təhlükəsi  olmayan  otaqlara  yerli  stasionar 
işıqlandırma  yaratmaq  üçün  közərmə  lampalı  çıraqları 
qidalandırmaq üçün 220V gərginlikdən istifadə edilməyə icazə 
verilir.  Yüksək  təhlükəli  və  xüsusi  təhlükəli  otaqların 
işıqlandırılmasında  uyğun  olaraq  36V  və  12V  gərginlikdən 
istifadə olunur.  
Nəm,  xüsusi  nəm,  isti  və  kimyəvi  aktiv  mühitə  malik 

---