Ə r ə b m ü ə L l I f L ə r I t a L ı ş h a q q ı n d a



Yüklə 3,56 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/19
tarix22.07.2018
ölçüsü3,56 Mb.
#58074
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   19

hissəsinin  də  daxil  olduğu  Gilan vilayəti ilə  qonşu olan 

Təbəristan  vilayətinin  hakimi  vəzifəsində  çalışması 

müəllifin bu  ərazi  haqqında  məlumatlarının  daha  dəqiq 

olacağı  ehtimalını  yaradır.  Təbəristan  (  u  ЧЈЧы 

ј

и-^  ) 


Xəzər  dənizinin  cənubunda  yerləşən  vilayətlərdən  biri 

olmuşdur.  Bu  vilayət  şərqdən  Curcan,  cənub-şərqdən 

Xorasan,  cənubdan  Rey,  cənub-qərbdən  Cibəl,  qərbdən 

Gilan  vilayəti  ilə  həmsərhəd  idi.  Orta  əsr  tarixçilərinə 

görə  Təbəristanın  əsas  şəhəri  Sarij^ə  olmuşdur. 

Müəyyən  edilmişdir  ki,  Təbəristan  vilayətinin  ərazisi 

İran 

İslam 


Respublikasının 

indiki 


Mazandaran 

vilayətinin ərazisini əhatə edirdi.  Buraya onun həmçinin 

bir müddət əl-Cibəl  vilayətində  poçt rəisi10  olmasını  da 

əlavə  etsək  fikrimizi  bir  daha  təsdiqləmiş  olarıq.  Cibəl 

vilayəti  o  zaman  Xilafət  üçün  mühüm  strateji 

əhəmiyyətə  malik  bir  ərazi  idi.  Belə  ki,  bura  Xilafət 

qoşunlarının  həm  “yəcuc  torpaqlarf’na  (Orta  Asiyaya), 

həm  də  Azərbaycana,  Bizansa,  Xəzər  ölkəsinə  axınları 

üçün  uzun  müddət  dayaq  nöqtəsi  olmuşdur.  Vilayət 

şimaldan  Gilan  və  Təbəristanla,  şərqdən  Rey  vilayəti, 

cənubdan Xuzistan,  qərbdən  Azərbaycan  və  İraqi-Ərəb 

ilə  həmsərhəd  idi.  Cibəlin  əsas  şəhəri  bir  zamanlar 

“Böyük  Madi”  dövlətinin  paytaxtı  olmuş  Ekbatana  -  

Həmədan  şəhəri  olmuşdur. 

Vilayət  İran  İslam 

Respublikasının 

indiki 

Tehran, 


Qəzvin, 

Qum,


Ə r ə b   m ü ə l l i f l ə r i   T a l ı ş   h a q q ı n d a

10 N. Vəlixanlı. IX-XII əsr ərəb coğrafiyaşünas-səyyahları Azərbaycan

haqqında, B.  ,  1974, s.  14.

-  14-


Həmədan,  Zəncan  ostanlarmın  torpaqlarını  əhatə 

etmişdir  11.

İbn  Xordadbeh  “Yollar  və  məmləkətlər  haqqında 

kitab”ında  Taylasan  torpaqlarına  aid  olan  daha  bir 

ərazinin  Bacirəvanm  da  adını  çəkmişdir.  O,  dövrə  aid 

digər  tarixçilər  rəvayətlərə  əsaslanıb  yazmışlar  ki, 

burada  dirilik  bulağı  olmuşdur.  Nailə  Vəlixanlı 

Bacəravan  şəhərini  lokalizasiya  edərkən  bu  şəhərin 

Şirvan  yaxınlığındakı  şəhərlərdən  birinin  adı  olduğunu 

yazmışdır.  Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  əslində,  Bacirəvan 

şəhəri  Azərbaycan  Respublikasının  indiki  Cəlilabad 

rayonu ərazisində yerləşmişdir.  Hətta indinin özündə də 

Bacirəvan  şəhərinin  qalıqları  və  Bacirəvan  kurqanları 

Cəlilabad 

rayonu 

ərazisində 



qalmaqdadır.12 

Azərbaycanın  ən  qədim  tarixi  ərazilərindən  olan  indiki 

Cəlilabad  rayonu  ərazisində  ərəblərin  gəlişinə  qədər 

Bacirəvandan  bir  az  aralıda  daha  başqa  bir  şəhər  də 

olmuşdur.  Təəssüflər  olsun  ki,  bu  şəhər  haqqında  ərəb 

mənbələrində 

məlumat 

demək 


olar 

ki, 


saxlanılmamışdır.  Lakin  digər  mənbələrdən  məlumdur 

ki,  Həməşərə  şəhəri  eramızdan  əvvəl  II  minillikdə 

formalaşmağa başlamış və mövcudluğunu ərəb  işğalları 

dövrünə qədər saxlamışdır.

www.azwikapedia.org saytında  Cəlilabad rayonunun

tarixinə həsr olunmuş məqalədə yazılır:



“Rayon  ərazisində  mövcud  olmuş  Həməşərə  şəhəri  eradan 

əvvəlki  II  minilliyə  aiddir. Qədim mənbələrdə şəhərin 3  metr

Ə r ə b  m ü ə l l i f l ə r i   T a l ı ş   h a q q ı n d a

11 Bax: xəritə Si ostan İran,  Tehran, 2006.

12 www.azwikapedia.org

-  15  -



hündürlüyündə 

möhtəşəm 

qala 

ilə 

əhatə 

olunduğu 

göstərilmişdir.  Ərəblərin  Azərbaycana  hücumundan  sonra 

Həməşərə  şəhəri  dağılmış  və  sonrakı  dövrlərdə  Hasıllı şəhəri 

məhşurlaşmışdır 

.

Xordadbehin  adını  çəkdiyi  Bacəravan  sözünün 

mənasına  gəldikdə  isə  bu  söz  yerli  taylasanlıların 

dilində  “ayrılan yolların qarşısı” və ya “ayrılan yolların 

başlanğıcı” mənasını vermişdir.  Yəni,  talış  dilində “ba” 

(“və”) -  “qarşı” ,  “со” -  “ayrı”,  “rovon” və ya “roon” -  

“yollar”  mənasını  verir.  Diqqət  yetirdiyimiz  zaman  da 

görə bilərik ki,  həqiqətən də bu ərazi  şimala gedən əsas 

ticarət yollarının üzərində yerləşir və yollar ayrıcıdır.

Həmçinin  digər  bir  ərəb  -   coğrafiyaşünas  səyyahı 

əl-Müqəddəsinin  İbn  Xordabeh  haqqında  fikirləri  də 

maraq  doğurur. 

Əl-Müqəddəsi  göstərir  ki,  İbn 

Xordadbeh  “xəlifənin  vəziri  idi  və  Əmirəlmöminin 

kitabxanasında saxlanılan elmi sərvətlərdən tam istifadə 

etmək  hüququna  malik  idi.”1

3

 14  Onun  “Kitab  əl-masalik 



və  əl-mamalik”  (“Yollar  və  məmləkətlər  haqqında 

kitab”)  əsəri  Azərbaycan,  o  cümlədən  Talış  bölgəsinin 

tarixi və tarixi-coğrafiyası  üçün  çox mühüm mənbədir. 

Əsər  əsasən  Xilafətdə  yerləşən  yollar  və  marşurutlar 

haqqındadır.  Xordadbeh  Azərbaycanı  və  o  cümlədən, 

Taylasanı  (Talışam)  “əl-Cərbi”  adlandırdığı  “şimal 

ölkələri”  qrupuna  daxil  etmişdir.  Bəzi  tarixçilər  İbn- 

Xordadbehin  “əl-Cərbi  şimal  ölkəsidir  və  məmləkətin 



V

a

  -ni  əhatə  edir.”  cümləsini  təhlil  edərkən  “əl-



Ə r ə b   m ü ə l l i f l ə r i   T a l ı ş   h a q q ı n d a

13 Yenə orada.

14 Bax: xəritə Si ostan İran,  Tehran, 2006.

-  1 6 -


Ə r ə b  m ü ə l l i f l ə r i   T a l ı ş   h a q q ı n d a

Cərbi”nin  yalnız  Xilafətin  şimal  vilayətlərinə  aid 

olduğunu  qeyd  edirlər.  Lakin  apardığımız  tədqiqatlar 

göstərir  ki,  bu  fikir  doğru  deyildir.  Çünki  əl-Cərbi 

yalnız  Xilafətin  şimal  vilayətləri  mənasında  işlənsəydi 

Xordadbeh  bu  dövrdə  hələ  Ərəb  Xilafətinə  tabe 

olmayan  Xəzər,  Alan,  Səqalib,  İber  torpaqlarını  “əl- 

Cərbinin  tərkibində  verməzdi.  Deməli,  İbn  Xordadbeh 

“əl-Cərbi”  yazarkən  Xilafətə  tabe  olan  deyil,  o  zaman 

ərəblərə  məlum  olan  şimal  torpaqlarından  bəhs 

etmişdir.

İbn Xordadbeh  “əl-Cərbi” ölkələrindən bəhs edərkən 

buraya  Ərməniyyə,  Azərbaycan,  ər-Rey,  Dumvənd, 

Təbəristan,  ər-Ruyan,  Amul,  Sariyə,  Şalus,  əl-Lariz, 

əş-Şirriz,  Tamis,  Dehistan,  əl-  Kəlar,  Cilan  (Gilan), 

Bədəşvərcar torpaqlarını daxil edir.  Tədqiqatlar göstərir 

ki,  bu  zaman  bu  torpaqların  demək  olar  ki,  hamısı 

Xilafətə tabe edilmişdi.

Ət-Taylasan  torpaqlarının  adını  isy  Xordadbeh  “əl- 

Cərbi”yə  daxil  olan,  lakin  Ərəb  Xilafətinə  tabe 

olmayan, müstəqil torpaqlar sırasında çəkir. O, yazır:

“Burada  əl-Bəbr,  ət-Taylasan,  əl-Xəzər,  əI-Lan  (Nailə 

xanım  Vəlixanlıya  görə  XII  əsrə  qədər  Şimali  Qafqazda 

yaşamış  İranmənşəli  alanların  torpaqları.),  əs-Səqalib 

(slavyanlar), əl-Əbr (İber).”

Tarixdən  də  məlum  olduğu  kimi,  alan,  slavyan,  və 

iber  torpaqları  ərəb  fıituhatına  məruz  qalmamış  və  bu 

xalqlar  islamı  qəbul  etməmişlər.  Xəzərlər  isə  daha  çox 

iudaizmə  meyilli  olmuş  və  hətta  Ərəb  Xilafəti  ilə  uzun 

illər 


amansız 

müharibələr 

də 

aparmışlar. 



Bu 

müharibələf-ə^əiifə  I  Validin  hökümranlığı  illərindən



Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 

İşlər İdarəsi

PREZİDENT KİTABXANASI

-  1 7 -



Yüklə 3,56 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   19




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə