Ə r ə b m ü ə L l I f L ə r I t a L ı ş h a q q ı n d a
Yüklə 3,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Bərzənd kənd idi. Əl-Afşin Babəklə vuruşduğu günlərdə burada düşərgə salmış, möhkəmlətmiş və abad etdirmişdi.”
- “Mötəsim dövründə baş verən ən böyük hadisələrdən biri Babək hərəkatı idi. O, zındıq idi ...”23
- Ə r ə b m ü ə l l i f l ə r i T a l ı ş h a q q ı n d a
- “Məsudi iddia edir ki, Babək bir dəfə islamı qəbul edib və Həsən adını götürdü...... ”24
- “Kafirlərlə cihad edin ki, fitnə və fəsad yer üzündən gedib din Allaha məxsus olsun. Əgər fitnədən və döyüşdən əl çəksələr (onlarla ədalət edin
- “Babəkin üsyanı milli-azadlıq üsyanıdır. Abbasi xəlifələrinin islamdan
- “Müqəddəsi deyir: xorrəmilər məcbur olmasalar qan tökməzlər, başqaları ilə yumşaq davranırlar...”30.
qərbində yerləşmiş bir yaşayış məntəqəsi olmuşdur21. Bu
cəhətdən Bərzəndin yerini Azərbaycan respublikasının indiki Lerik və Yardımlı rayonları və İran İslam Respublikasının Ərdəbil ostanının indiki Germi, Meşkinşəhr, Nəmin nahiyyələri ərazisində axtarmaq daha düzgün olardı. İbn əl-Fəqih Bərzənddən bəhs edərkən yazır:
Böyük ehtimalla bu ad - yəni, Bərzənd adı bu əraziyə Babəkilərin üsyanları dövründə və yaxud az sonra ərəblər və ya ərəb ağalığını qəbul etmiş farslar tərəfindən verilmişdir. Çox ehtimal ki, “Bərzənd” ‘ kafirlərin qapısı” və ya “zındıqların yaşadığı torpaqların qapısı” mənasını verir . Yəni , bu söz fars dilində
“j*w (“bər”)22-qapı və “ o j
с А с ^ j ” (“■Zındıq”) -zındıq, dinsiz, kafirlər sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlmişdir. Sonralar isə bu söz dəyişilərək “Bərzənd” formasına düşmüşdü. Təsadüfi deyildir ki. Məhəmməd Üvfi “Cavame-əl— hekayət və ləvame-ər rəvayət” adlı əsərində yazır: “Mötəsim dövründə baş verən ən böyük hadisələrdən biri Babək hərəkatı idi. O, zındıq idi ...”23 Lakin bu heç də o anlama gəlməməlidir ki, Xürrəmilər həqiqətən də islamı qəbul etməmiş və
21 Azərbaycan tarixi xəritələri, (“Azərbaycan 9-cu əsrin ikinci yarısı - 10-cu əsrdə”xəritəsi.), B ., 1994. 22 Bax: Ərəb və Fars sözləri lüğəti (B.T. Abdullayev, Ə.Ə. Orucov, Y.Z. Şirvaninin redakrəsi ilə), B ., 1985. s. 51. 23 S. Nəfisi. Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin, B. 1990, s. 6. - 2 2 - dinsiz, kafir olmuşlar. Qeyd etmək yerinə düşər ki, Xürrəmiləri ən qüdrətli lideri olmuş Babəkin adını bəzi orta əsr müəllifləri (Təbəri və digərləri) Həsən kimi göstərirlər. Saleh İldırım “Babək Xürrəmdin ya Bay Bək Şaman?” məqaləsində Babəkin islamçı olduğunu qəbul etməsə də, Məsudinin Babək haqqında maraqlı bir fikrini verir: “Məsudi iddia edir ki, Babək bir dəfə islamı qəbul edib və Həsən adını götürdü...... ”24 Müasir İran müəllifi Dr.Hüseyn Feyzullahi Vəhid də iddia edir ki, Babək şiədir və əsl adı da Həsəndir. Əslində, islam dininə mənsub olan Babək Xürrəminin bu adı Məhəmməd Peyğəmbərin nəvəsi, şiələrin ikinci imamı Həsən ibn Əlinin şərəfinədir. Lakin üsyan qaldırmış əhaliyə qara yaxmaq və Xilafət əsgərləri arasında onlara qarşı nifrət hissini gücləndirmək üçün bu böhtan məqsədyönlü şəkildə həyata keçirilirdi. “Kafirlərə” qarşı “cihada” gedən hər bir ərəb əsgəri isə həlak olacağı təqdirdə cənnətə gedəcəyinə inanırdı. Çünki,
“kafir”, “dinsizlər”ə qarşı vuruşmağı müsəlmanların müqəddəs kitabı “Qurani-Kərim” də onların qarşısına vəzifə kimi qoyurdu. Müqəddəs kitabda yazılır :
24 S. İldırım. Babək Xürrəmdin ya Bay Bək Şaman?, 2004, s. 11. -23 -
“Kafirlərlə cihad edin ki, fitnə və fəsad yer üzündən gedib din Allaha məxsus olsun. Əgər fitnədən və döyüşdən əl çəksələr (onlarla ədalət edin ki) çünki, zülm zalımlardan başqasına rəva deyildir.”25 Və yaxud : “Və qatilufi səbilillahi vələmu ənnəllahə səmiun əlim.” Y əni: “Allah yolunda cihad edin və bilin ki , Allah xalqın dediklərini və etdiklərini eşidən və biləndir.”26 Hətta İranın yəhudi əsilli tarixçisi Səid Nəfisi Xürrəmiləri Məzdəkilərin ideya varisləri kimi verməyə çalışsa da etiraf etmişdir ki, orta əsr mənbələrinin çoxunda Xürrəmilərin məsləki haqqında yazılanlar qərəz və böhtan xarakteri daşımışdır.27 Əslində, Xürrəmilər hərəkatını dini hərakat
kimi qiymətləndirmək fikrindən daşınmaq lazımdır. Ümumiyyətlə, Babəkin şiə
məzhəbli müsəlman
olmasına baxmayaraq bu hərəkat nə sırf şiə, nə atəşpərəst, nə xristian, nə sünni, nə zərdüşti, nə şaman hərəkatı olmamışdır. Babəki şamanist kimi vermək istəyən Saleh İldırım da “Babək Xürrəmidin ya Bay Bək şaman?” əsərinin sonunda etiraf edir ki:
25 “Qurani-Kərim”, Bəqərə surəsi, 193-cü ayə. 26 “Qurani-Kərim”, Bəqərə surəsi, 244-cü ayə. 27 S. Nəfisi. Azərbayca qəhrəmanı Babək Xürrəmdin, B ., 1990, s. 8. ' - 2 4 -
Fehrest iddia edir ki, onlar heç bir dini rədd ya təhqir və təzyiq etmirdilər... Onların inancında bütün dinlər düzdür, yetər ki, yaxşı əməli dəyərləndirib və pis əməli cəzalandırsın...29. İranlı
müəllif Zərrinkub da Xürrəmilər haqqında maraqlı bir məlumat vermişdir. O, yazır: “Müqəddəsi deyir: xorrəmilər məcbur olmasalar qan tökməzlər, başqaları ilə yumşaq davranırlar...”30. Həqiqət budur ki, Xürrəmilər hərəkatından bəhs edərkən Xürrəmilərin inancları ilə Babəkin inancını qarışdırmamaq lazımdır. Həsən ibn Abdullahın, yəni Babək adı ilə tanıdığımız şəxsin dini mənsubiyyətcə islamçı şiə olduğu şəksizdir. Xürrəmilərin içində isə müxtəlif dinli, müxtəlif təriqətli insanlar olmuşdur. Əgər, Babək Allahlıq iddiasına düşüb, İslam dininə qarşı vuruşsa idi, ərəb və müsəlman olan Əzrək Babəkin sərkərdəsi olmazdı. Əgər, Xürrəmilər vahid Allaha qarşı
çıxırdılarsa, niyə
xristian Bizans
imperatoru Feofil Babəkə yardım edirdi?_Məlumdur ki, Babək ərəb ordusunun Azərbaycandan çıxarılmasına nail olmaq məqsədilə 834 - 836-cı illərdə Bizans imperatoru Feofillə Xilafətə qarşı ittifaq bağlayıb. Hətta, 837-ci ildə imperator ərəblərə qarşı qoşun da göndərmişdi. Bu halda sual oluna bilər ki, əgər Babək Ə r ə b m ü ə l l i f l ə r i T a l ı ş h a q q ı n d a 28 S. İldırım. Babək Xürrəmdin ya Bay Bək Şaman?, 2004, s. 20. 29 Göstərilən əsər, s. 11. 30 Dr. Əbdülhüseyn Zərrinkub, “2 qəm sükut”, s.. 213-214. - 2 5 -
Yüklə 3,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|