Е. S. C ə f ə r o V f I z I k a



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə105/112
tarix26.11.2017
ölçüsü5,01 Kb.
#12930
1   ...   101   102   103   104   105   106   107   108   ...   112

 
275 
 
Göründüyü kimi, nisbilik nəzəriyyəsinin düsturlarında  
    
 
 
 
 
   ifadəsi ya  
vuruq kimi, ya da  nisbət kimi iştirak edir. Bu ifadəni   
     
    
 
 
 
 
       
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
  şəklində   yazıb   və   
 
 
 
 
 
 
  ifadəsinin   
çox  kiçik olduğunu nəzərə alsaq, onda 
    
 
 
 
 
        
 
 
 
 
 
 
 
  kimi qəbul etmək 
olar ki, bu halda  da        
 
 
    
     
     
   
   ifadəsindən      
 
 
     
  
  
  
  
 
  
  
  almaq olar. Bu  
ifadənin sürət və məxrəcini   
   
 
 
 
 
 
 
 
  - a    vurub  və    
 
 
 
 
 
 
    -nin yenə də çox 
kiçik 
olduğunu 
nəzərə 
alsaq, 
onda 
kütlənin 
sonuncu 
ifadəsini                                
     
 
 
 
 
 
 
 
   
 
 
     kimi yazmaq olar.  Bu ifadədən  isə        
 
 
 
 
 
 
 
   
 
 
        
və  yaxud da          
  
 
 
 
     alınar.     
Burada   
 
 
 
 
  
 
 
 
  - hərəkət edən cismin kinetik enerjisinin artımıdır. 
 
Kütlə  dəyişməsi  ilə  enerji  dəyişməsi  arasında  mövcud  olan  bu  əlaqədən 
alınır ki, istənilən enerji dəyişməsi kütlə dəyişməsinə səbəb olur. 
 
 
 
Eynşteyn  düsturu.
    Eynşteyn  müəyyən  etmişdir  ki,  kütlə  ilə  enerji 
arasında         
 
 
 
 
 
 
 
   
     
     
   
   formasında asılılıq mövcuddur. 
  Kiçik sürətlər halında (      ) bu  ifadəni,        
 
 
 
 
 
 
 
   
 
 
    şərtini 
nəzərə almaqla,        
 
 
 
  
 
 
 
 
 
     kimi də yazmaq olar.   
Burada         
 
   
 
 
 
    -  cismin  sükunət  enerjisi  adlanır.  Deməli,  cisim 
təkcə kütləsinin  olması hesabına böyük  sükunət enerjisinə  malik olur. 
Sonuncu  ifadədən  aydın  olur  ki,  cismin  enerjisi  onun  sükunət  və  kinetik 
enerjilərinin cəminə bərabər olur, yəni          
 
   
    

Bu  ifadədən     
   
       
 
    alınar.  Belə  məlum  olur  ki,  relyativistik 
mexanikada  cismin  kinetik  enerjisini  tapmaq  üçün  onun  tam  relyativistik 
enerjisindən  sükunət enerjisini çıxmaq lazımdır. 


 
276 
 
K V A N T  F İ Z İ K A S I. 
 
 
 
Maksvell  nəzəriyyəsinə  əsasən  qızmış  cisimlər  elektromaqnit  dalğaları 
şəklində  enerji  itirməklə  mütləq  sıfır  temperaturuna  qədər  soyumalıdır. 
Həqiqətdə  isə,  aydın  olur  ki,  qızmış  cisim  enerjisinin  hamısını  elektromaqnit 
şüalanmasına  sərf  etmir.  Yaranmış  bu  vəziyyətdən  çıxış  yolunu  Maks  Plank 
tapmışdır.    Planka  görə atomlar  elektromaqnit  şüalanmasının  enerjisini    ayrı  – 
ayrı porsiyalarla – kvantlarla şüalandırır.   
Plank  nəzəriyyəsi  faktiki olaraq  klassik  fizikanın  qanunlarının  mikroaləmə 
tətbiq oluna bilməməsini bildirirdi.  
Bu zaman hər porsiyaya uyğun  şüalanma  enerjisi   şüalanma   tezliyi  ilə 
düz mütənasib  olur:           
 
Mütənasiblik  əmsalı  olan      Plank  sabiti  adlanır  və               
   
   
    – yə bərabər qiymət alır.   
              və ya   
   
 
  
     olduğunu  nəzərə alsaq, onda  şüalanma enerjisini 
həm də           kimi  yazmaq olar.  
Burada,    
 
  
  - yə bərabər olan sabit ədəd olub,  haş xətli   adlanır.                
                              
FOTOEFFEKT. 
 
İşığın   təsiri  ilə   maddədən  elektronların  qopub  ayrılması   fotoeffekt 
adlanır.   
Fotoeffekti müşahidə etmək üçün belə bir təcrübə aparılıb. Elektrometrə 
sink lövhə birləşdirib və onu mənfi yükləmişlər. Lövhənin işıqlandırılması zamanı 
elektrometr ani olaraq sinkin yükünün itdiyini göstərmişdir. Bu fakt işığın təsiri ilə 
metalın səthindən elektronların qopması kimi, yəni fotoeffektin baş verməsi kimi 
qəbul olunmuşdur (şəkil 338). 
Bu     zaman     müəyyən    olunmuşdur    ki,   müsbət     yüklənmiş     sinkin 
işıqlandırılması  zamanı  elektrometr  lövhənin yükünün itmədiyini göstərir. Qeyd   


 
277 
 
 
edək   ki,   bu,  fotoeffektin     baş     verməməsi    kimi    qəbul   olunmamalıdır,     
belə   ki, mənfi    yüklənmə halında lövhə qopmuş         
elektronları    itələdiyindən    elektrometr    yükün       
itdiyini, müsbət   yüklənmə  halında   isə   qopmuş                          
elektronlar  yenidən  lövhəyə  cəzb  olunduğundan  
elektrometr yükün itmədiyini göstərir.   
 
Müəyyən    edilmişdir    ki,    adi    pəncərə 
şüşəsindən   keçib,  mənfi  yüklənmiş   sink   lövhə                      Şəkil 338. 
üzərinə  düşən  işıq  hətta  ən  yüksək  intensivlikdə  belə  fotoeffekt  yarada  bilmir. 
Pəncərə  şüşəsinin  ultrabənövşəyi  şüaları  udduğu  məlumdur.  Belə  çıxır  ki,  sink 
lövhədə    fotoeffekt  yaradan  məhz    ultrabənövşəyi  şüalardır.  Şüşədən  keçən  və 
ultrabənövşəyi  şüalardan  kiçik    tezliyə  malik  görünən  işıq  şüalarının  fotoeffekt 
yarada bilməməsinin səbəbini sonra aydınlaşdıracağıq. 
Fotoeffekt nəticəsində qopmuş elektronlar fotoelektronlar adlanır.  
Fotoeffekt  hadisəsinin  mahiyyətini  dəqiqliyi  ilə  dərk  etmək  üçün  
fotoelektronların  sayının  və  sürətinin  (kinetik  enerjisinin)  nələrdən  asılı 
olduğunu aydınlaşdıraq.  Bunun   üçün havası çıxarılmış şüşə balonun  içərisində 
iki  elektrod yerləşdirib, katodun üzərinə, təkcə   görünün   işıq  üçün  yox,  həm  
də   ultrabənövşəyi   şüalar   üçün   şəffaf    olan   kvars    pəncərədən   işıq   salaq   
 (şəkil 339).   Bu  zaman işığın  təsiri  ilə 
qopmuş  elektronlar  katodun  ətrafında   
bulud    əmələ   gətirəcək.   Elektrodlara     
gərginlik  verməklə  onları  anoda  tərəf 
hərəkət etdirək və gərginliyi artırmaqla,  
doyma  cərəyanı  almağa  nail olaq.                                  Şəkil 339. 
Aydındır ki, doyma cərəyanının yaranmasında son anda fotoelektronların 
hamısı iştirak edəcəkdir. Güclü işıq mənbəyindən istifadə etməklə, katod üzərinə 
düşən  işığın  intensivliyini  (şüalanma  selinin  sıxlığını)  artıraraq,  müəyyən  etmək 
olar  ki,  işığın    intensivliyi    artdıqca,  doyma    cərəyanının    şiddəti,  yəni    işığın  
təsiri  ilə qopan elektronların sayı  artır.    
Deməli, fotoelektronların sayı işığın intensivliyindən asılı olur  ( 
 
    ).  
Bu,  tamamilə  başa  düşüləndir,  belə  ki, işığın  intensivliyinin artması, işıq  


Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   101   102   103   104   105   106   107   108   ...   112




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə